Để trị tình trạng “sợ trách nhiệm” thì người đứng đầu đơn vị, cơ quan, địa phương phải dám đứng trước “đầu sóng, ngọn gió”; đồng thời tạo cơ chế, môi trường phù hợp thúc đẩy sự sáng tạo cho cán bộ, nhân viên cấp dưới. Quan trọng hơn cả là cần thực thi thật tốt chủ trương về khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm.

Biểu hiện cụ thể của tình trạng sợ trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên, công chức hiện nay có nhiều điểm giống với những biểu hiện mà Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ ra cách đây 50 năm, rõ nhất là trên lĩnh vực đầu tư công, quản lý đất đai...

Cụ thể, trong bài viết "Bệnh sợ trách nhiệm" của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (khi đó là biên tập viên Tạp chí Cộng Sản, bút danh "Người xây dựng") đăng trên chuyên mục "Sinh hoạt tư tưởng" đã nhìn nhận, trong cán bộ, đảng viên còn có những đồng chí sợ trách nhiệm.

Người sợ trách nhiệm được chỉ rõ. Một là: Những người làm việc cầm chừng cho đủ bổn phận, cốt sao không phạm khuyết điểm; Hai là: Rụt rè, do dự khi giải quyết công việc, không phát biểu rõ ràng, dứt khoát ý kiến của mình, không dám quyết đoán những việc thuộc phạm vi trách nhiệm và quyền hạn được giao; Ba là: Lấy lý do làm việc tập thể, tôn trọng tập thể để dựa dẫm vào tập thể, việc lớn việc nhỏ gì cũng đưa ra tập thể bàn, chờ ý kiến tập thể cho đỡ phiền; Bốn là: Ngại va chạm với đồng chí trong đơn vị, với cấp trên và cả cấp dưới, không thẳng thắn phê bình những người phạm khuyết điểm, không đấu tranh chống những hiện tượng tiêu cực, những tư tưởng và việc làm trái với đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước.

Vậy nghĩa là, căn bệnh “sợ trách nhiệm” trong đội ngũ cán bộ đã được “chẩn đoán” cách đây 50 năm và có lẽ còn lâu hơn thế. Suốt thời gian qua, nó vẫn âm ỉ "đốt cháy" nhiều hệ thống cơ quan. Cho đến khi, hàng loạt cán bộ, Ủy viên BCH Trung ương Đảng bị kỷ luật đã như mồi lửa thổi bùng lên đám cháy về một thực trạng, căn bệnh nan y tồn tại trong một bộ phận cán bộ. Sự việc này đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh, khiến những cán bộ đang có suy nghĩ lạm dụng chức vụ quyền hạn phải run sợ.

Các cụm từ “sợ sai, sợ trách nhiệm, cán bộ, công chức không dám quyết, dám làm” chưa khi nào lại xuất hiện với tần suất dày đặc như hiện nay.

Đó cũng là lý do dẫn đến tình trạng “có tiền mà không dám tiêu”, nhiều cơ quan, đơn vị tỷ lệ giải ngân đầu tư công chỉ bằng 0%, trong khi đây là động lực quan trọng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Ông Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam

Theo Bộ Tài chính, tính tới tháng 4/2023, có 47/52 bộ, cơ quan Trung ương và 27/63 địa phương có tỷ lệ giải ngân chỉ đạt dưới 15%; trong đó có 32 bộ, cơ quan Trung ương và 1 địa phương giải ngân đạt dưới 5% kế hoạch. Đây là mức thấp đáng lo ngại đe dọa đến tăng trưởng kinh tế.

Không chỉ đầu tư công, trong nhiều lĩnh vực khác của nền kinh tế cũng đang xuất hiện sự trì trệ như: tình trạng thiếu thuốc, vật tư thiết bị y tế ở các bệnh viện chậm khắc phục hay “băng giá” bất động sản…

Ở lĩnh vực xây dựng, bất động sản, theo ông Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, trên thị trường có trên 1.000 dự án đầu tư “đắp chiếu," giá trị ước tính trên 30 tỷ USD. Ông Đính cho rằng, đây là con số rất lớn, nếu được khơi thông sẽ giúp thúc đẩy nền kinh tế.

Sự co cụm, sợ sai trong hoạt động công vụ dẫn đến quá trình xử lý công việc bị kéo dài, cá biệt có nơi rất trì trệ, làm suy giảm niềm tin của người dân và doanh nghiệp. Đây cũng là một trong những nguyên nhân được nêu ra để giải thích cho các vấn đề dẫn đến trì trệ của nền kinh tế trong thời gian vừa qua.

Chúng tôi rất đau đáu về chia sẻ trên báo chí của ông Nguyễn Tô An - Phó Cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam sau khi hàng loạt cán bộ, nhân viên đăng kiểm bị bắt. Ông nói rằng, nhiều đăng kiểm viên không dám đi làm vì sợ bị công an bắt. Nhiều đăng kiểm viên vừa làm, vừa lo bị bắt. Nhiều người làm đơn xin nghỉ việc. Nhiều người báo ốm, đi chữa bệnh rồi tự nghỉ.

Trung tướng Lê Quốc Hùng - Thứ trưởng Bộ Công an khẳng định: “Chúng ta không thể đổ lỗi do xử lý mạnh tay tội phạm tham nhũng dẫn đến tình trạng này. Không có việc hình sự hóa các vụ việc hành chính mà xử lý rất hợp tình, hợp lý".

Chúng tôi tin rằng những chia sẻ đó là thật và đó là tình trạng đã, đang diễn ra. Thế nhưng, như lời khẳng định của Thứ trưởng Bộ Công an, Trung tướng Lê Quốc Hùng: “Chúng ta không thể đổ lỗi do xử lý mạnh tay tội phạm tham nhũng dẫn đến tình trạng này. Không có việc hình sự hóa các vụ việc hành chính mà xử lý rất hợp tình, hợp lý".

Thực tế, chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận rằng, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn còn những “lỗ hổng”, những “nút thắt” chưa được tháo gỡ. Từ đó, tạo cơ hội cho những kẻ tham “lách luật” nhưng cũng đồng thời gây khó khăn cho một số cán bộ khi không biết làm thế nào cho đúng luật và rồi sợ phạm luật, sợ trách nhiệm không dám làm.

Bà Đặng Thúy Vân - Chủ tịch UBND phường Việt Hưng (quận Long Biên, Hà Nội) cho biết, hiện việc quản lý chung cư, giải phóng mặt bằng gặp rất nhiều khó khăn do quy định pháp luật chồng chéo, khiến cán bộ loay hoay không biết xử lý như thế nào.

“Đơn cử như việc xử lý mâu thuẫn đất đai. Tại một đoạn trong ngõ, một người dân nhận đất làm ngõ của nhà ông ấy và đổ phân, rác bẩn thỉu, hôi thối khiến người dân xung quanh rất bức xúc. Sự việc kéo dài vì nếu theo quy định thì sẽ phải qua nhiều quy trình, thủ tục rất mất thời gian mà chưa chắc giải quyết được. Vì vậy, ngay khi xuống khảo sát thực tế, tôi đã chỉ đạo đổ bê tông đoạn đường 20m đó ngay lập tức và chịu trách nhiệm cho quyết định đó”, chị Vân chia sẻ.

Đồng quan điểm, lý giải nguyên nhân của tình trạng sợ sai, sợ trách nhiệm dẫn đến đùn đẩy, né tránh, không dám tham mưu, đề xuất, không dám quyết định ngày càng có chiều hướng gia tăng, ông Lê Như Tiến, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng, trước tiên do pháp luật còn nhiều kẽ hở, chồng chéo, mâu thuẫn, chưa rõ ràng.

Ông Nguyễn Văn Đính, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cho biết, có quá nhiều quy định, rào cản dẫn đến cán bộ rất lúng túng, không biết phải xử lý thế nào, sờ đến công đoạn nào cũng có vấn đề khó, rất khó xử lý… Chúng ta đang trong “rừng” quy định, nhiều quy định bổ sung, quy định sau khó hơn quy định trước dẫn đến cán bộ rất sợ.

Còn theo tiến sỹ Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học Hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, tình trạng cán bộ sợ sai, không dám làm, không dám ký văn bản thường ở các lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực như: đấu thầu, đầu tư, quản lý đất đai… Nguyên nhân do trình độ, năng lực yếu kém, lại lo sợ trách nhiệm dẫn tới tình trạng co cụm, làm cầm chừng. Đặc biệt, ở những nơi có cán bộ lãnh đạo vi phạm, vướng vòng lao lý, nỗi sợ càng lớn hơn.

Trong khi đó, chưa có cơ chế, chính sách đủ mạnh để khuyến khích đối với cán bộ, đặc biệt là thiếu các cơ chế để bảo vệ cán bộ trong những trường hợp quyết định sáng tạo, đột phá có sai sót.

Trước thực trạng trên, một số ý kiến cho rằng, bên cạnh các biện pháp phòng chống tham nhũng, tiêu cực, chúng ta cần tiến hành song song các biện pháp bảo vệ và khích lệ tinh thần, tư duy sáng tạo, dám nghĩ, dám làm của đội ngũ cán bộ, để tránh phát sinh thêm một “đại dịch” khác mang tên “ì ạch”.

Vì vậy, việc cụ thể hóa Kết luận số 14-KL/TW ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị và Nghị định số 73/2023/NĐ-CP của Chính Phủ ngày 29/9/2023 về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung để “hóa giải” nỗi sợ sai, sợ rủi ro là điều hết sức cần thiết.

Quan điểm chính sách của Đảng, Nhà nước đã đúng, trúng, kịp thời nhưng cần đặc biệt quan tâm đến việc thực thi, triển khai, tránh để tình trạng “luật nằm trên giấy”.

Tại Hà Nội, để triển khai, cụ thể hóa chỉ đạo của Chính phủ, ngày 7/8/2023, Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội ban hành Chỉ thị số 24-CT/TU về “Tăng cường kỷ cương, kỷ luật và trách nhiệm giải quyết công việc trong hệ thống chính trị thành phố Hà Nội”.

Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tổ chức Thành ủy Vũ Đức Bảo

Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội Vũ Đức Bảo cho biết, Chỉ thị được xây dựng công phu, bảo đảm từng nội dung chỉ đạo có sự thống nhất cao về cả nhận thức và hành động, có sức nặng chế tài và bảo đảm 5 dễ: “Dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm, dễ đánh giá, dễ kiểm tra, giám sát”. Đặc biệt, Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đã ban hành đồng thời Kế hoạch tổ chức thực hiện (Kế hoạch số 171-KH/TU), bảo đảm đi liền với Chỉ thị là phân công, giao nhiệm vụ cho các cơ quan, đơn vị, các cấp, ngành để tổ chức thực hiện ngay.

Ban Thường vụ Thành ủy đã tổ chức thành công hội nghị quán triệt Chỉ thị, với hơn 23.000 cán bộ, đảng viên tham dự, tạo chuyển biến lớn về nhận thức và hành động. Cơ bản các chi bộ đã quán triệt nội dung Chỉ thị tại buổi sinh hoạt đầu tháng 9. Chỉ thị được công bố công khai trên phần mềm Sổ tay đảng viên điện tử thành phố để tất cả hơn 47 vạn đảng viên nghiên cứu, thực hiện...

Chỉ thị số 24-CT/TU đã và đang tạo ra nhận thức mới trong hệ thống chính trị về kỷ cương, kỷ luật và trách nhiệm. Không khí vào cuộc triển khai ngày càng khẩn trương. Các kế hoạch thực hiện thực chất, nghiêm túc. Dư luận báo chí và Nhân dân đều rất ủng hộ, cho rằng Chỉ thị ban hành đúng, trúng, kịp thời, giúp nâng cao tinh thần trách nhiệm, thái độ phục vụ của cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan hành chính.

Thời gian tới, Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội sẽ chủ trì, phối hợp tham mưu nâng cao chất lượng công tác đánh giá cán bộ hằng tháng và hằng năm cũng như theo dõi sát sao việc đánh giá cán bộ diện Ban Thường vụ Thành ủy quản lý. Trên cơ sở đánh giá chính xác, thực chất phẩm chất, năng lực, trình độ của mỗi người gắn với “thước đo” hiệu quả công việc, sự hài lòng của người dân để đề xuất bố trí sắp xếp, điều chuyển cán bộ. Ban Tổ chức Thành ủy cũng sẽ quan tâm tham mưu xây dựng Đề án tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ các sở, ban, ngành và các quận, huyện, thị xã; tham mưu bổ sung, sửa đổi các quy định của Thành ủy về chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức Đảng, mối quan hệ công tác của cấp ủy Đảng đối với các tổ chức trong hệ thống chính trị...

Hà Nội đã ban hành nhiều đề án quan tâm đến công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.

Bên cạnh việc thực thi các chế tài bảo vệ cán bộ, để hóa giải “căn bệnh” sợ sai, sợ trách nhiệm trong cán bộ, công chức, ông Lê Như Tiến cho rằng cần sớm hoàn thiện thể chế, khắc phục chồng chéo trong các quy định pháp luật. Thậm chí có thể xây dựng “quỹ bảo hiểm rủi ro” giống như trong nghiên cứu khoa học, trong thám hiểm để những người dám nghĩ, dám làm được bảo vệ, yên tâm dấn thân, yên tâm công tác.

Theo ông Nguyễn Sỹ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, đã đến lúc phải có chế tài đối với những cán bộ, công chức không dám làm, không dám hành động. Hành vi không hành động, không giải quyết kịp thời các vấn đề trong thẩm quyền cũng bị coi là vi phạm và phải chịu chế tài.

Bài học từ lịch sử cho thấy, một khi lãnh đạo dám đứng ở “đầu sóng, ngọn gió” thì cán bộ, đảng viên bên dưới sẽ gạt bỏ được nỗi sợ trách nhiệm; dấn thân, sáng tạo, cống hiến và dám nghĩ, dám làm.

Điển hình như câu chuyện về việc triển khai đường dây siêu cao áp 500 KV. Khi đó trên thế giới chỉ có đường dây 400 KV, dài nhất là 700 km, chưa nước nào làm đường dây 500 KV dài hơn 1.700 km. Thế nhưng, Thủ tướng Võ Văn Kiệt vì miền Bắc thừa điện, Nhân dân miền Nam lại không có điện dùng, thương dân mà ông đã quyết tâm làm đến cùng.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt trong ngày hoàn thành đường dây tải điện 500 KV Bắc-Nam (tháng 5/1994)

Thời điểm đó rất nhiều chuyên gia và nhà khoa học phản đối vì cho rằng dự án bất khả thi, viển vông. Không thể cắm được cột trên các đỉnh núi cao, không thể hòa điện do lệch bước sóng... Quốc hội, Bộ Chính trị khi đó cũng có nhiều ý kiến không thuận. Tại kỳ họp Quốc hội vào tháng 6/1993, Chủ tịch Quốc hội Nông Đức Mạnh chủ trì, các đại biểu vẫn chất vấn rất gay gắt các vấn đề xung quanh việc xây dựng đường dây 500 KV.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt quyết tâm làm và tuyên bố nếu không làm được sẽ từ chức. Đó là một hình ảnh mà bây giờ chúng ta cần phải noi gương về trách nhiệm người đứng đầu, bản lĩnh dám quyết định, dám chịu trách nhiệm.

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, từ hình ảnh của Thủ tướng Võ Văn Kiệt, có thể thấy Kết luận số 14-KL/TW có một điểm rất quan trọng là khi người lãnh đạo gạt bỏ được sự bảo thủ, sợ trách nhiệm, dám đổi mới thì chắc chắn cán bộ, cấp dưới sẽ tự tin để đột phá, dám nghĩ, dám làm.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng đã nhiều lần nhấn mạnh cần phải kiên quyết chấn chỉnh, đấu tranh loại bỏ tư tưởng “phòng thủ”, “che chắn”, giữ “an toàn” trong một bộ phận cán bộ, công chức, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý. Những ai có tư tưởng này thì hãy dẹp sang một bên cho người khác làm...

Điều quan trọng, căn cơ, bền vững nhất là phải đấu tranh loại bỏ "chủ nghĩa cá nhân", bởi đây là nguyên nhân sâu xa của tham nhũng, tiêu cực nói chung và "bệnh sợ trách nhiệm" nói riêng, bởi "sợ trách nhiệm" là một khuyết điểm thuộc về ý thức tư tưởng, về phẩm chất cách mạng.

Để làm được điều đó thì việc đẩy mạnh giáo dục chính trị tư tưởng để cán bộ, công chức có bản lĩnh chính trị vững vàng, xác định rõ trách nhiệm "là công bộc của dân", phải thực thi công vụ theo đúng quy định của pháp luật, vì lợi ích chung, xóa bỏ nhận thức "không làm không sai". Đặc biệt là thực hiện thực chất các quy định về nêu gương, nhất là nêu gương của người lãnh đạo.

Quan trọng hơn cả, mỗi cán bộ, đảng viên cần nêu cao ý thức tự phê bình, tự giáo dục, rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, tự học tập nâng cao năng lực, trình độ để "có trái tim sục sôi bầu nhiệt huyết cách mạng, sẵn sàng hành động vì nước vì dân; có cái đầu đầy bản lĩnh và trí tuệ để khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng; có đôi chân vững chắc và bàn tay sạch để đứng vững, đứng thẳng và khước từ mọi cám dỗ tầm thường, giữ danh dự của người cán bộ" như lời dặn của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trong tác phẩm Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh.