Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về công tác người Việt Nam ở nước ngoài (NQ36) được ban hành đã trở thành kim chỉ nam cho hoạt động của Đảng, Nhà nước, các bộ, ban, ngành, địa phương trong triển khai thực hiện công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài. 20 năm qua, Nghị quyết 36 vẫn còn nguyên ý nghĩa và giá trị.

PV Báo Tuổi trẻ Thủ đô đã có cuộc trao đổi với Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN) về vấn đề trên.

20 NĂM NHÌN LẠI....

PV: Sau 20 năm triển khai Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về công tác người Việt Nam ở nước ngoài (NQ36), xin Thứ trưởng cho biết dấu ấn rõ nét và nổi bật nhất trong các kết quả đó là gì, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng: Năm 2024 đánh dấu tròn 20 năm triển khai Nghị quyết số 36-NQ/TW (gọi tắt là NQ36) của Bộ Chính trị về công tác người Việt Nam ở nước ngoài (NVNONN). Sau 20 năm triển khai NQ36, công tác NVNONN đã đạt được những kết quả nổi bật, toàn diện, từ tham mưu, xây dựng chính sách; đại đoàn kết; chăm lo, hỗ trợ cộng đồng; phát huy nguồn lực; đến công tác giữ gìn tiếng Việt, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và thông tin đối với NVNONN.

Chúng tôi cho rằng, có 3 dấu ấn rõ nét và nổi bật nhất trong các kết quả đạt được.

Thứ nhất, NQ36 đã giúp nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm trong việc triển khai công tác đối với NVNONN từ cả 2 chiều. Ở trong nước, công tác NVNONN thực sự đã trở thành nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị, từ trung ương đến địa phương. Các ban, bộ, ngành, địa phương đã nhận thức được vị trí, tầm quan trọng của công tác NVNONN trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước, từ đó triển khai, cụ thể hóa một cách quyết liệt các đường lối, chủ trương của Đảng, thể chế hóa các chủ trương, đường lối này thành các quy định pháp lý, chính sách, chương trình hành động cụ thể.

Chúng ta thấy rõ, nhiều chủ trương, chính sách trong các lĩnh vực kiều bào quan tâm như quốc tịch, nhà ở, đất đai, cư trú… đã được ban hành, cơ bản hình thành khung chính sách, pháp lý liên quan đến NVNONN theo hướng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho bà con về nước sinh sống, làm việc, đầu tư, kinh doanh. Về phía kiều bào, NQ36 được đông đảo bà con đón nhận, ủng hộ, hưởng ứng thực hiện; bà con không chỉ là đối tượng thụ hưởng, mà còn là chủ thể tích cực triển khai NQ36.

Thứ hai, NQ36 được coi là Nghị quyết mang dấu ấn bước ngoặt của công tác đại đoàn kết, hòa hợp dân tộc. Những tư tưởng đột phá, cởi mở của Nghị quyết như “NVNONN là bộ phận không tách rời của cộng đồng dân tộc Việt Nam”; “công tác đối với NVNONN cần thể hiện đầy đủ truyền thống đại đoàn kết toàn dân tộc”… thể hiện tư duy đổi mới của Đảng ta trong công tác NVNONN nói chung và công tác đại đoàn kết đối với NVNONN nói riêng.

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài

Công tác đại đoàn kết, vận động NVNONN hướng về quê hương đã đạt được những kết quả quan trọng. Kiều bào được tạo điều kiện tham gia vào một số tổ chức quan trọng như Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng Chính phủ…; đóng góp ý kiến vào những vấn đề lớn của đất nước như văn kiện Đại hội Đảng, các dự thảo luật….

Các hoạt động thường niên do Ủy ban Nhà nước về NVNONN - Bộ Ngoại giao tổ chức (như “Xuân Quê hương”, Đoàn kiều bào dự Giỗ tổ Hùng Vương, thăm quân dân huyện đảo Trường Sa và Nhà giàn DK-I, Trại hè dành cho thanh niên, sinh viên kiều bào…) thường xuyên được đổi mới về nội dung và hình thức, thu hút sự tham gia của đông đảo kiều bào.

NQ36 cũng giúp kết nối kiều bào tại nhiều địa bàn khác nhau như xu hướng thành lập các hội đoàn NVNONN liên quốc gia (Liên hiệp Hội người Việt Nam tại Châu Âu, Mạng lưới Đổi mới Sáng tạo, Liên hiệp Hội Doanh nghiệp, Hội Phụ nữ Việt Nam tại Châu Âu…) nhằm xây dựng cộng đồng ngày càng đoàn kết, vững mạnh và hướng về đóng góp cho Tổ quốc.

Các cơ quan liên quan đã vận động và tạo điều kiện cho một số nhân vật có tầm ảnh hưởng tại một số quốc gia (Hoa Kỳ, Úc…) về thăm đất nước nhằm thu hẹp sự khác biệt, tạo sự chuyển biến tích cực. Nhiều người trước đây từng có định kiến, thậm chí có hành động đi ngược lại lợi ích quốc gia – dân tộc, thông qua những lần được tạo điều kiện về nước đã có những chuyển biến tích cực về nhận thức và tư tưởng, công khai ủng hộ đất nước.

Thứ ba, công tác phát huy nguồn lực của NVNONN đóng góp cho sự phát triển của đất nước được đẩy mạnh. Các cơ quan trong và ngoài nước đã phối hợp tổ chức thành công nhiều hội thảo, hội nghị, diễn đàn doanh nghiệp, thành lập mạng lưới liên kết trí thức, doanh nhân NVNONN, thành lập các cơ chế để NVNONN tham gia đóng góp ý kiến vào những vấn đề lớn của đất nước; hỗ trợ tháo gỡ vướng mắc cho kiều bào khi về nước đầu tư, kinh doanh, hợp tác khoa học; triển khai huy động NVNONN tham gia giới thiệu, tiêu thụ sản phẩm và phát triển các kênh phân phối hàng Việt Nam ở nước ngoài.

Có thể khẳng định rằng, NQ36 - được xây dựng trên tinh thần đại đoàn kết dân tộc và nền tảng chủ trương xuyên suốt của Đảng và Nhà nước coi NVNONN là một bộ phận không tách rời, một nguồn lực quan trọng của cộng đồng dân tộc - đã tạo ra bước ngoặt lớn trong công tác NVNONN. Trải qua 20 năm triển khai, đến nay NQ36 vẫn còn nguyên ý nghĩa và giá trị, thể hiện tầm nhìn của Đảng ta về công tác NVNONN, là kim chỉ nam cho hoạt động của Đảng, Nhà nước, các bộ, ban ngành, địa phương và xã hội trong triển khai công tác đối với NVNONN.

Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp gỡ kiều bào trong chương trình Xuân Quê hương

Tăng cường thu hút nguồn lực chất xám của kiều bào “từ xa”

PV: Đảng, Nhà nước, Ủy ban Nhà nước về NVNONN đã có chủ trương, giải pháp gì để tập hợp và huy động chất xám, nguồn lực của trí thức kiều bào, đặc biệt là kiều bào trẻ trong lĩnh vực đào tạo nguồn nhân lực, phát triển khoa học? Thời gian tới, chủ trương đó sẽ được tiếp tục cụ thể hóa ra sao?

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng: Trí thức NVNONN là nguồn lực vô giá của đất nước trong suốt chiều dài lịch sử. Trong xu hướng phát triển chung của cộng đồng NVNONN, lực lượng trí thức kiều bào ngày càng gia tăng về số lượng, thành đạt và có uy tín tại nơi cư trú. Nhận thức được tiềm năng và vai trò của trí thức NVNONN đối với sự phát triển của cộng đồng và đất nước, Đảng, Nhà nước và các cơ quan luôn coi công tác thu hút và phát huy nguồn lực trí thức là một trong những trọng tâm của công tác NVNONN, thể hiện qua hai khía cạnh chính là xây dựng chính sách và triển khai vận động, hỗ trợ trí thức kiều bào.

Về công tác xây dựng chính sách dành cho trí thức kiều bào, Đảng và Nhà nước ta đã và đang hoàn thiện hệ thống chính sách thu hút và trọng dụng nhân tài NVNONN, trong đó thu hút và trọng dụng cá nhân hoạt động khoa học và công nghệ (KHCN) là NVNONN và chuyên gia nước ngoài tham gia hoạt động KHCN tại Việt Nam. Chính phủ cũng đã đưa ra các biện pháp ưu đãi về xuất nhập cảnh, cư trú, tuyển dụng, lao động, học tập, khen thưởng và vinh danh… dành cho trí thức kiều bào.

Chính phủ và các cơ quan liên quan cũng đã bổ sung những điểm tạo thuận lợi hơn về chính sách tiền lương, tiếp cận thông tin, các chính sách hỗ trợ kinh phí cho một số hoạt động, được tham gia các chương trình, đề án đẩy mạnh hợp tác, thu hút NVNONN tham gia hoạt động KHCN tại Việt Nam.

Gần đây nhất, tháng 11/2023, Đề án “Phát huy nguồn lực của NVNONN phục vụ phát triển đất nước trong tình hình mới” đã được phê duyệt, định hướng những mục tiêu cụ thể, với 3 nhóm giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phát huy nguồn lực của NVNONN, trong đó có đội ngũ trí thức và kiều bào trẻ.

Hội nghị Phát huy nguồn lực kiều bào kết nối địa phương và doanh nghiệp

Về công tác vận động và hỗ trợ trí thức kiều bào, Ủy ban Nhà nước về NVNONN, Bộ Ngoại giao và các cơ quan liên quan đã tích cực vận động và hỗ trợ lực lượng này bằng các hình thức đa dạng và linh hoạt như tổ chức các đoàn công tác, sự kiện trong và ngoài nước để gặp gỡ, giao lưu, trao đổi, tìm hiểu tâm tư và nguyện vọng của kiều bào. Đồng thời, Ủy ban Nhà nước về NVNONN hỗ trợ nhóm các hội, nhóm kiều bào tham gia các giải thưởng trong và ngoài nước, kết nối các hội, đoàn trí thức với các địa phương và các đối tác tiềm năng, kiến nghị khen thưởng cho các cá nhân và hội đoàn trí thức kiều bào có nhiều thành tích và đóng góp cho đất nước.

Nội dung các chương trình công tác thời gian gần đây đã tập trung vào những vấn đề cấp thiết, phù hợp với nhu cầu phát triển của Việt Nam như chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, đem lại hiệu quả thiết thực như tư vấn chính sách, kết nối lực lượng trí thức và loại hình mới trí thức “lai” doanh nhân trong và ngoài nước.

Đối với lực lượng trí thức kiều bào trẻ, các bộ, ngành, địa phương và các cơ quan trong nước đã có nhiều cơ chế và chính sách, có thể kể đến như: “Đề án thu hút trí thức và chuyên gia giỏi” của Bộ KHCN, “Chiến lược quốc gia thu hút và trọng dụng nhân tài” của Bộ Nội vụ, “Đề án phát hiện, bồi dưỡng và phát huy tài năng trẻ Việt Nam giai đoạn 2022 - 2030” của Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, các nghị định về khuyến khích thu hút tài năng trẻ và sinh viên tốt nghiệp xuất sắc trong và ngoài nước…

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng thăm và tặng sách tiếng Việt cho con em người Việt ở nước ngoài

Là cơ quan quản lý nhà nước về công tác NVNONN, Ủy ban Nhà nước về NVNONN đã và đang tích cực bảo trợ cho các cuộc thi khởi nghiệp do các hội đoàn thanh niên và sinh viên ở nước ngoài tổ chức, hỗ trợ kết nối trí thức và doanh nhân kiều bào với các cơ quan khi họ về nước hoạt động. Bộ KHCN, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Trung ương Đoàn cũng có các trung tâm và chương trình hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, trong đó, các nhà khởi nghiệp trẻ NVNONN cũng được nhận rất nhiều ưu đãi.

Có thể nói, công tác thu hút, phát huy nguồn lực trí thức NVNONN đã đạt một số thành tựu đáng khích lệ. Thời gian tới, đội ngũ trí thức VNONN sẽ tiếp tục gia tăng về số lượng, đa dạng hơn về địa bàn cư trú, hội nhập sâu hơn vào xã hội sở tại và tiếp tục thay đổi về cơ cấu. Nếu tính đến mạng lưới các cộng sự và đối tác quốc tế mà kiều bào có thể giúp kết nối cho Việt Nam, hiệu ứng cộng hưởng sẽ là vô cùng lớn. Vì thế chúng ta cần có những giải pháp căn cơ và thực chất. Tôi xin nêu một số hướng như sau:

Về vấn đề phát triển đội ngũ trí thức, khuyến khích trí thức kiều bào tổ chức các hoạt động sinh hoạt chuyên môn, sinh hoạt cộng đồng, thành lập các mạng lưới, hội đoàn tại các địa bàn, khu vực trên cơ sở tự nguyện, phù hợp với pháp luật và phong tục tập quán nước của Việt Nam và sở tại.

Về định hướng thu hút chuyên gia, trí thức NVNONN, ngoài các trí thức, chuyên gia giàu kinh nghiệm, cần mở rộng tới thế hệ trí thức trẻ NVNONN; tăng cường thu hút nguồn lực chất xám của kiều bào “từ xa”, gián tiếp như giảng dạy ngắn hạn, tư vấn, chuyển giao công nghệ cao, làm cầu nối mời chuyên gia quốc tế đến Việt Nam; tiếp tục rà soát, sửa đổi, ban hành các chính sách về thu hút, tuyển chọn, trọng dụng trí thức, chuyên gia NVNONN.

Về vấn đề trọng dụng, trọng đãi nhân tài, cần cải thiện môi trường làm việc, có chế độ đãi ngộ thích đáng; mở rộng, đa dạng hóa cơ chế để chuyên gia, trí thức kiều bào tham gia tư vấn cho Chính phủ, các bộ, ngành, địa phương; chú trọng phản hồi, vận dụng, phát huy hiệu quả đóng góp của chuyên gia kiều bào; có hình thức tôn vinh phù hợp với những đóng góp của kiều bào.

Chúng tôi tin tưởng rằng, trí thức kiều bào ta ở nước ngoài, đặc biệt là thế hệ trẻ, sẽ trở thành những đại diện tích cực của Việt Nam khi ở sở tại, có nhiều đóng góp trực tiếp, gián tiếp đáng quý cho quê hương. Đối với các bạn trẻ về nước lập nghiệp, Ủy ban Nhà nước về NVNONN sẽ luôn là mái nhà chung, hết lòng hỗ trợ, kề vai sát cánh cùng các bạn.

Hoàn thiện chính sách pháp luật, tháo gỡ vướng mắc cho kiều bào

PV: Gần đây, chúng ta đã có thay đổi đáng kể và nhận được hưởng ứng tích cực từ việc sửa đổi một số luật liên quan đến NVNONN, mang lại nhiều lợi ích cho kiều bào khi luật được áp dụng. Vậy thời gian tới, Đảng và Nhà nước có chủ trương như thế nào để các luật này thực sự đi vào đời sống, đồng thời, tiếp tục hoàn thiện các quy định, chính sách khác liên quan đến kiều bào?

Thứ trưởng Lê Thị Thu Hằng: Trong thời gian qua, nhiều chính sách pháp luật đối với NVNONN đã được ban hành, chỉnh sửa, bổ sung… theo hướng tháo gỡ khó khăn vướng mắc, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho NVNONN như xuất nhập cảnh, cư trú, đầu tư, mua nhà, về nước làm việc… Một số chính sách nổi bật gần đây có thể kể đến như: Luật Đất đai 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2024), trong đó có các quy định sửa đổi, bổ sung với nhiều điểm đổi mới, mở rộng quyền sử dụng đất, tạo điều kiện cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài (NVNĐCONN) có môi trường thuận lợi để sinh sống, làm việc, đầu tư, kinh doanh trong nước.

NVNĐCONN cũng được hưởng các quyền đối với nhà ở, quyền kinh doanh bất động sản như công dân trong nước, được quy định tại Luật Nhà ở 2023 và Luật Kinh doanh bất động sản 2023. Luật Căn cước 2023 quy định thông tin thể hiện trên thẻ CCCD là “nơi cư trú” thay vì “nơi thường trú”, tháo gỡ vướng mắc cho công dân VNĐCONN không có đăng ký thường trú tại Việt Nam. Luật Đầu tư số 61/2020/QH14 tiếp tục khẳng định nguyên tắc không phân biệt đối xử giữa nhà đầu tư là NVNONN có quốc tịch Việt Nam và nhà đầu tư trong nước…

Để các chính sách pháp luật liên quan đến NVNONN sớm đi vào cuộc sống và được thi hành hiệu quả, công tác tổ chức thi hành pháp luật, triển khai các chính sách đối với NVNONN được các bộ, ngành quan tâm, kịp thời ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn triển khai.

Về phần mình, Ủy ban Nhà nước về NVNONN tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành liên quan tổ chức phổ biến về các luật mới ban hành tới cộng đồng NVNONN, tổng hợp ý kiến của bà con kiều bào để xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành các luật này.

Thủ tướng Chính phủ gặp gỡ trí thức kiều bào tại Nhật Bản năm 2023

Công tác phổ biến pháp luật được triển khai cụ thể với nội dung liên quan đến những lĩnh vực được kiều bào quan tâm, đa dạng về hình thức như các chương trình hội nghị, hội thảo chuyên đề, hỏi-đáp pháp luật, trả lời phỏng vấn… đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, trên các kênh thông tin của Ủy ban Nhà nước về NVNONN và mạng lưới cơ quan đại diện ngoại giao ta ở nước ngoài.

Đoàn kiều bào thăm và tặng quà Trường Sa và Nhà giàn DK1 năm 2024

Vừa qua, chúng tôi đã tổ chức Hội nghị trực tuyến phổ biến các nội dung liên quan đến NVNĐCONN (26/3/2024) trong Luật Đất đai, Luật Nhà ở và Luật Kinh doanh bất động sản, thu hút sự tham dự của 500 đại diện kiều bào. Ủy ban Nhà nước về NVNONN đã ký thỏa thuận hợp tác với Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội liên quan đến việc hỗ trợ pháp lý cho người Việt Nam ở nước ngoài.

Song song với đó, chúng tôi cũng triển khai lấy ý kiến của kiều bào về các chính sách, pháp luật liên quan thông qua các hội nghị chuyên đề về công tác đối với NVNONN; tọa đàm về chính sách pháp luật với cộng đồng người Việt Nam ở các nước và khu vực; khảo sát trực tuyến, thường xuyên ý kiến của bà con đối với chính sách pháp luật và các thủ tục hành chính trên trang thông tin điện tử Ủy ban Nhà nước về NVNONN (www.scov.gov.vn); ghi nhận và tổng hợp ý kiến của kiều bào trong những dịp tiếp xúc với Lãnh đạo cấp cao, lãnh đạo Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành khác. Điều này tạo điều kiện cho bà con đóng góp vào quá trình xây dựng pháp luật và cũng là cơ hội để bà con có tiếng nói trong chính các vấn đề liên quan trực tiếp đến mình.

Tất cả những hoạt động đó không ngoài mục đích nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách pháp luật, giải quyết các vướng mắc và đáp ứng tốt hơn nguyện vọng của NVNONN.

PV: Trân trọng cảm ơn Thứ trưởng!

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng, Chủ nhiệm Ủy ban Nhà nước về NVNONN dẫn đoàn kiều bào tham dự giỗ tổ Hùng Vương vào ngày 10/3