Ở nhiều nơi trên thế giới, một chiếc vỏ lon đã qua sử dụng có thể trở thành nguyên liệu cho sản phẩm tiếp theo chỉ sau vài ngày. Một chiếc áo cũ có thể được thiết kế lại, trao cho một cuộc đời mới. Một nhà máy sản xuất vật liệu xây dựng có thể vận hành gần như không chất thải, nhờ sử dụng phụ phẩm của nhà máy bên cạnh. Đó không còn là chuyện viễn tưởng. Đó là hiện thực của nền kinh tế tuần hoàn, một cách tiếp cận mới, bền vững hơn, để phát triển trong thế kỷ 21.

Hà Lan đặt mục tiêu trở thành nền kinh tế 100% tuần hoàn vào năm 2050. Chính phủ nước này không chỉ xây dựng khung chiến lược “From Waste to Resource” mà còn biến cả các khu công nghiệp thành “hệ sinh thái công nghiệp, nơi chất thải của doanh nghiệp này trở thành nguyên liệu của doanh nghiệp khác.

Điểm nổi bật là sự chủ động của nhà nước trong việc đặt hàng các sản phẩm tái chế, tạo thị trường đầu ra ổn định và dẫn dắt doanh nghiệp thay đổi.

Thụy Điển làm cho kinh tế tuần hoàn trở nên gần gũi bằng cách giảm thuế VAT cho các dịch vụ sửa chữa đồ dùng, khuyến khích người dân sửa thay vì vứt. Trung tâm thương mại ReTuna Mall, nơi chỉ bán sản phẩm tái chế hoặc tái sử dụng, trở thành hình mẫu kết hợp giữa tiêu dùng xanh và giáo dục cộng đồng.

Trung Quốc phát triển hơn 100 “khu công nghiệp sinh thái” nhờ Luật Kinh tế tuần hoàn từ năm 2008. Ở đây, sự liên kết giữa các doanh nghiệp theo kiểu “sinh học công nghiệp” giúp giảm chi phí, giảm ô nhiễm và tăng hiệu quả tái sử dụng.

Từ cấp xã như Kamikatsu đến các tập đoàn như Toyota, Nhật Bản cho thấy tính kỷ luật và hệ thống của một nền kinh tế khép kín. Người dân phân loại đến 45 loại rác, trong khi doanh nghiệp tái sử dụng linh kiện ô tô, pin, thiết bị điện tử đến mức tối đa.

Pháp là nước đầu tiên cấm doanh nghiệp tiêu hủy hàng tồn kho chưa bán, buộc phải hiến tặng hoặc tái sử dụng. Điều này tạo sức ép tích cực để ngành thời trang, điện tử và mỹ phẩm thay đổi tư duy sản xuất, tiêu dùng.

Việt Nam đang từng bước chuyển mình theo hướng phát triển bền vững, với kinh tế tuần hoàn được xác định là động lực mới trong Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh và bảo vệ môi trường.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 lần đầu tiên đưa khái niệm “kinh tế tuần hoàn” vào hệ thống pháp luật. Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành hướng dẫn thực hiện, đồng thời thúc đẩy cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), buộc doanh nghiệp thu hồi, xử lý rác thải từ sản phẩm của mình.

Một số địa phương như Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Đồng Tháp… đang bắt đầu lồng ghép tư duy tuần hoàn vào quy hoạch, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp, du lịch, và xử lý chất thải.

Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền (Hải Phòng) đang trở thành tiêu chí lựa chọn của các nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài với mục tiêu phát triển bền vững, lợi ích kinh tế song hành trách nhiệm với cộng đồng và xã hội

Các sáng kiến về tín dụng xanh, ưu đãi thuế cho sản phẩm tái chế, cũng như hỗ trợ từ ngân sách nhà nước cho các dự án đầu tư tuần hoàn bắt đầu được thử nghiệm. Ngân hàng Nhà nước và Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã hợp tác cùng các tổ chức quốc tế để xây dựng khung tài chính bền vững, nhằm hướng tới nền kinh tế ít phát thải, ít rác thải hơn.

Nhiều start-up trẻ tại Việt Nam đang dẫn đầu xu hướng tái chế rác nông nghiệp thành phân bón, tái thiết kế đồ cũ, biến rác nhựa thành vật liệu xây dựng, thời trang. Các mô hình như chợ không rác, trường học tái chế, hợp tác xã phân loại tại nguồn... đã bắt đầu nhen nhóm ở các tỉnh như Đồng Tháp, Bến Tre, Đà Nẵng.

1. Xây dựng bộ chỉ số tuần hoàn cấp địa phương

• Tỷ lệ tái chế, tỷ lệ sử dụng vật liệu tái tạo, lượng chất thải đầu ra được đo lường và công bố minh bạch.

2. Ưu đãi tài chính cụ thể

• Giảm thuế VAT cho sản phẩm tái chế.

• Miễn, giảm tiền thuê đất cho doanh nghiệp tuần hoàn.

• Thành lập Quỹ tín dụng xanh địa phương để hỗ trợ khởi nghiệp tuần hoàn.

3. Lập Hội đồng điều phối kinh tế tuần hoàn cấp tỉnh

• Gồm đại diện chính quyền, doanh nghiệp, viện nghiên cứu, tổ chức xã hội.

• Tư vấn chính sách, theo dõi triển khai và huy động nguồn lực.

4. Thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn cộng đồng

• Chuyển rác nông nghiệp thành phân bón hữu cơ tại xã.

• Tái chế bao bì, ni-lông thành sản phẩm hữu ích.

• Hình thành hợp tác xã môi trường - nơi người dân phân loại, tái sử dụng, bán lại nguyên liệu tái chế.

5. Đưa tuần hoàn vào trường học và truyền thông

• Giáo dục môi trường và tuần hoàn từ cấp tiểu học.

• Tổ chức cuộc thi “Ý tưởng tuần hoàn” cho thanh thiếu niên.

• Sử dụng mạng xã hội để lan toả lối sống không rác.

Kinh tế tuần hoàn không đơn thuần là tái chế rác thải. Đó là một cách nhìn khác về phát triển, nơi mỗi sản phẩm, mỗi vật liệu, mỗi hành vi đều có thể được thiết kế lại để kéo dài vòng đời, giảm lãng phí, tăng hiệu quả và bảo vệ tài nguyên.

Đây là cơ hội lớn để Việt Nam, đặc biệt là các địa phương năng động như Đồng Tháp, chuyển mình từ “tăng trưởng theo chiều rộng” sang phát triển bền vững, tử tế và sáng tạo.

“Tuần hoàn không phải là đích đến. Tuần hoàn là con đường để chúng ta cùng nhau đi về phía tương lai xanh hơn”.