N

hắc đến trà sen hồ Tây là nhắc đến niềm tự hào, nét đặc trưng trong văn hóa thưởng thức trà của người Hà Nội. Khi những búp sen hồng bắt đầu nở rộ cũng là lúc những người làm nghề ướp trà sen ở phường Quảng An (quận Tây Hồ, Hà Nội) bắt đầu vào mùa.

Nghệ thuật ướp trà sen là sự say mê, niềm tự hào của người dân phường Quảng An, bởi thế mà từ đời này sang đời khác, nghề truyền thống ấy vẫn được tiếp nối như giữ lại một giá trị tinh túy cho mảnh đất và con người nơi đây. Vẫn là cách làm hoàn toàn thủ công với nguyên liệu thơm ngon nhất cùng bí quyết gia truyền để tạo nên món quà độc đáo mang hương vị sen Tây Hồ.

Nép mình bên con ngõ nhỏ ở Quảng Bá (Tây Hồ, Hà Nội), ngôi nhà nhỏ của chị Mai Hoàng Thu Thảo lúc nào cũng tỏa ra hương sen thơm thanh dịu. “Việc làm trà sen đã trở thành truyền thống của gia đình chị từ lâu. Cứ mỗi dịp hè về bà nội sẽ mang những bông hoa sen từ đầm sen Tây Hồ về để ướp trà, vừa để bán cho những người sành trà trên phố cổ, vừa để đãi khách. Từ thời bao cấp bà đã mang muối, cá mắm lên Thái Nguyên để đổi lấy trà mang về ướp sen. Một phần thu nhập từ trà sen luôn được bà dành ra để giúp những người khó khăn trong làng”, chị Thảo chia sẻ.

Một bông trà sen ngon ra đời đòi hỏi từng công đoạn đều phải được làm rất tỉ mỉ và kỳ công, bắt đầu từ việc chọn hoa và loại chè phù hợp. Hoa sen Tây Hồ nổi tiếng được mọi người biết đến là có hương thơm đặc biệt hơn hẳn so với hoa sen được trồng tại các đầm ở tỉnh, thành khác do thổ nhưỡng đất ở vùng Tây Hồ vô cùng thích hợp cho việc trồng sen từ xưa đến nay. Còn chè Tân Cương Thái Nguyên từ lâu đã được biết đến với tên gọi Đệ Nhất Danh Trà cùng hương vị thơm ngon, tiền chát hậu ngọt khi được ướp với hoa sen Tây Hồ tạo ra một hương vị trà rất riêng và đặc biệt, được nhiều người cảm nhận chỉ cần uống một lần là sẽ nhớ mãi.

Theo chị Thảo, để ướp được mẻ trà sen ngon, cốt yếu phải nắm bắt được thời điểm sen đang bung nở mà sử dụng. Vào khoảng 4h30 - 5h sáng, khi bông sen bắt đầu hé nở miệng bằng đồng xu chính là lúc thích hợp nhất để hái mang về để ướp trà. Sau khi ướp trà, bông sen sẽ được gói chặt trong lá sen và dưỡng nước. Khi đó hoa sen sẽ bắt đầu vỡ túi hương và trà được ngấm đượm hương sen đây chính là 2 điều quan trọng nhất để tạo ra một bông trà thơm hương sen, ngọt vị trà.

Thời gian dưỡng nước kéo dài trong vòng 1 ngày, tới sáng hôm sau những bông trà sen sẽ được cắt tỉa bớt lá cho đẹp mắt và hút chân không. Công đoạn hút chân không sẽ giúp cho bông trà sen giữ trọn được mùi hương không bị tỏa bay đi mất. Sau khi thành phẩm, trà sen sẽ được bảo quản trong kho lạnh và gửi tới khách hàng.

“Trong quá trình làm trà sen, việc lấy gạo sen cũng đòi hỏi sự khéo léo, nhẹ nhàng, nhanh và linh hoạt để không bay mất hương thơm cũng như tránh bị nát. Sau khi tách được gạo sen sẽ mang đi ướp, mỗi nhà sẽ có cách thức ướp khác nhau và cho ra hương vị khác nhau. Mỗi lớp trà sẽ được giải một lớp gạo, công đoạn này được thực hiện khẩn trương để đạt hiệu quả tốt nhất cho trà sen”, chị Thảo cho biết.

Cầu kì trong cách chế biến nên uống trà sen cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ, công phu của người thưởng thức. “Để pha một ấm trà sen ngon thì đầu tiên chúng ta chú ý để định lượng trà trong ấm. Gạo sen sẽ được cho vào cùng khi pha. Đối với trà sen thì không nên tráng trà vì sẽ làm giảm đi hương sen. Một ấm trà ngon sẽ có màu nước xanh trong xen lẫn ánh vàng sóng sánh. Hương sen thơm mát dịu nhẹ. Vị trà mới uống sẽ có vị chan chát nhẹ, sau đó là hậu vị ngọt thơm”, Chị Thảo cho biết.

Các cụ xưa khi pha trà thường dùng nước mưa hoặc sương sớm đọng trên lá sen. Nay điều kiện không cho phép thì có thể dùng nước máy nhưng nhớ hứng nước để nơi thoáng, cho nước hả hơi chừng một ngày đêm, rồi hãy đun sôi pha trà. Cái hương, cái vị của thức trà sen đặc đến nỗi mỗi lạng trà có thể pha ra 14 đến 15 ấm.

Nhà văn Nguyễn Tuân đã từng mô tả trong ở tác phẩm “Chén trà sương sớm” (tập truyện ngắn “Vang bóng một thời”): “Nước pha trà không gì thơm lành bằng cái thứ nước đọng trên lá sen. Mỗi lá chỉ có ít thôi. Phải gạn vét ở nhiều lá mới đủ uống một ấm”. Uống một tách trà ấy, những người sành trà sẽ khó quên vị chát lúc đầu, vị ngọt nơi cổ họng về sau cùng hương sen cứ phảng phất ngan ngát với một tinh thần phấn chấn.

Hiện nay trà sen Hồ Tây có giá thành khá cao, bậc nhất trên thị trường hiện nay. 1kg trà sen có giá từ 7-10 triệu đồng/kg. Đối với trà ướp thì mỗi bông có giá khoảng 30 nghìn đồng/ bông, 1kg giao động từ 4-5 triệu đồng nhưng vẫn được nhiều người săn đón bởi vị thanh tao, tươi mát, ngọt dịu của loại trà này.

Dù là một người trẻ nhưng với chị Mai Hoàng Thu Thảo việc tỉ mỉ, chăm chút để tạo ra những bông trà sen đậm vị là niềm hạnh phúc tột cùng dù chỉ là công việc giản dị đến lạ thường.

Bắt đầu giúp gia đình làm trà sen từ hè năm 2015 khi mới 15 tuổi, mỗi mùa sen nở chị Thảo lại miệt mài cùng bố mẹ ướp trà. Chị Thảo chia sẻ: “Ngày mới học làm, chị giúp bố mẹ ướp trà vì thích những công việc tỉ mỉ như cắt lá, bọc lá ôm trọn bông sen ngay sau khi vừa được tra trà vào, tỉa lá,… Nhưng tới bây giờ ướp trà sen đã trở thành thói quen, như ăn sâu vào tiềm thức, tâm hồn chị. Sau khi tốt nghiệp đại học xong chị chợt nhận ra rằng đây chính là công việc mà mình cảm thấy yêu thích nhất và làm tốt nhất”.

Với chị Thảo, hạnh phúc chính là mỗi sớm hè thức dậy được ngửi thấy mùi hương dịu nhẹ của hàng trăm bông sen được xếp ngay ngắn trong phòng quyện lại với mùi chè thơm phức. Chị thường nhắm mắt lại hít một hơi thật sâu và bắt đầu công việc ướp trà của mình.

Mặc dù nghề ướp trà sen của phường Quảng An ngày càng có chỗ đứng vững trên thị trường, tuy nhiên khi nhắc đến việc gìn giữ nghề truyền thống, các nghệ nhân vẫn còn nhiều trăn trở. Bởi lẽ, những năm gần đây, vùng nguyên liệu làm trà sen trở nên khan hiếm, giá hoa bị đẩy lên cao khiến người làm trà gặp nhiều khó khăn, không ít gia đình đã phải chuyển nghề khác. Diện tích trồng sen ở Hồ Tây đang bị thu hẹp khá nhiều, số lượng hoa sen quanh hồ ngày càng ít, cùng đó nhiều bước đòi hỏi sự tỉ mỉ trong phương pháp làm thủ công đã tạo nhiều áp lực nên ít thế hệ trẻ theo nghề cha ông.

“Trà sen trong chị chính là hơi thở của văn hóa truyền thống, của bề dày lịch sử và hồn thiêng ngàn năm văn hiến. Nghề ướp trà sen chính là một nghề truyền thống vô cùng đáng quý, là niềm tự hào của người Hà Nội. Tiếp nối ngành nghề này chính là đóng góp một phần lớn vào việc lưu giữ nét văn hóa mang đậm giá trị tinh túy Tràng An. Những người trẻ chúng ta chỉ cần có sự đam mê, yêu thích và tỉ mỉ với trà sen để có thể theo đuổi và tiếp nối ngành nghề cao quý này”, chị Mai Hoàng Thu Thảo cho biết thêm.

Với mong muốn lan tỏa văn hoá trà sen rộng rãi tới khách hàng ở các tỉnh, thành ngoài Hà Nội và đặc biệt là các bạn trẻ, chị Thảo đã luôn cố gắng hoàn thiện sản phẩm, tích cực quảng bá trà sen trên các trang mạng xã hội và lên kế hoạch tổ chức các workshop để những bạn trẻ có cơ hội tiếp cận với những giá trị văn hóa truyền thống thông qua việc học cách ướp trà. Bởi theo chị trà sen không chỉ là một thú vui mà còn là sản phẩm mang lại nhiều ích lợi cho sức khỏe như giúp giảm mỡ máu, giảm cân, ổn định nhịp tim, thanh nhiệt, giải độc cơ thể,...

Những bông sen ngoài kia vẫn lần lượt vươn mình rộ bông. Các thế hệ người Hà Nội ngày nay vẫn tiếp nối cách ủ hương, giữ trà theo dù lối truyền thống và phá cách lưu hương theo phương pháp hiện đại.