Bài 2: Duyên dáng áo dài Trạch Xá

Giữ gìn, phát huy nghề may áo dài truyền thống đã có từ hàng nghìn năm, những người thợ tài hoa làng Trạch Xá (xã Hòa Lâm, huyện Ứng Hòa, Hà Nội) đã đưa những tà áo dài tôn lên vẻ đẹp duyên dáng, quyến rũ của phụ nữ Việt Nam đến với mọi miền Tổ quốc và “phủ sóng” khắp năm châu, bốn bể.

Ngôi làng hơn một nghìn năm tuổi nghề

Cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 60km, làng nghề Trạch Xá, huyện Ứng Hòa từ lâu đã nổi tiếng với nghề may áo dài truyền thống. Tại nơi đây, bàn tay khéo léo của người thợ đã làm nên những chiếc áo dài truyền thống vừa kín đáo, vừa tôn lên vóc dáng thanh thoát của người phụ nữ Hà thành.

Theo các cụ già làng kể lại, năm 968, sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, lên ngôi, vua Đinh Tiên Hoàng đến vùng đất Sơn Tây để chiêu mộ hiền tài, tướng giỏi, ông đã gặp bà Nguyễn Thị Sen. Vì cảm mến người quân tử, bà Nguyễn Thị Sen đã theo vua về triều, được vua Đinh phong Tứ phi Hoàng hậu.

Cụ Tạ Duy Mạnh giới thiệu những nét đặc trưng của áo dài Trạch Xá với phóng viên báo Tuổi trẻ Thủ đô

Với sự khéo léo và thông minh, bà Nguyễn Thị Sen đã phát triển nghề may trong cung vua mà trước đó chưa từng có. Bà đã cải tiến triều phục từ đường kim mũi chỉ, cách may và dáng áo để trở thành trang phục của người Việt. Cũng từ bà mà tà áo dài trở thành áo truyền thống của riêng Việt Nam.

Năm 979, sau biến cố nhà Đinh, bà Nguyễn Thị Sen đã đưa con là công chúa Đinh Thị Liên từ kinh đô Hoa Lư trở về làng Trạch Xá. Bà phục hồi lại nghề trồng dâu nuôi tằm, đồng thời mang nghề may áo dài ra dạy cho Nhân dân trong làng. Khi bà mất, dân làng đã tôn là Thánh sư và lập đền thờ phụng, bốn mùa khói hương.

Bí quyết may áo dài của người Trạch Xá là “trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện” khiến cho tà áo trở nên mềm mại, thanh thoát

Cụ Tạ Duy Mạnh, Thường trực Ban quản lý đền thờ Cồ Quốc Hoàng hậu Nguyễn Thị Sen cho biết: “Dụng cụ mà Thánh sư truyền lại cho con cháu có đúc kết lại bốn câu thơ:

“Vạch kéo ba năm chí chả mòn/ Thước, gay đôi chiếc vững lòng son/ Phấn hồng tô điểm trời non nước/ Kim, chỉ vá may nợ nước non”.

Điều đặc biệt của nghề may làng Trạch Xá mà đến bây giờ vẫn giữ được truyền thống là bởi làm hoàn toàn thủ công. Bí quyết may áo dài của người Trạch Xá là “trong dán hồ, ngoài phô trứng nhện”, đây là cách cầm kim để khâu tay phải khéo và rất nhanh, kim phải khâu ở bên trong của mép vải. Cách khâu này khiến tà áo dài mềm mại hơn.

Ở làng Trạch Xá có đến 90% người dân làm nghề may áo dài

Cầm tấm áo dài cổ trên tay, cụ Tạ Duy Mạnh, Thường trực Ban quản lý đền thờ Cồ Quốc Hoàng hậu Nguyễn Thị Sen chia sẻ: “Kể từ khi được Tứ phi Hoàng hậu truyền lại nghề may áo dài, người dân Trạch Xá đi khắp bốn phương đều mang theo nghề này để làm kế sinh nhai. Vì thế, phần lớn áo dài trên thị trường dù mang thương hiệu nào thì cũng đều do bàn tay của người dân làng Trạch Xá làm nên. Chỉ cần nhìn vào tà áo dài là biết được đây có phải là sản phẩm của làng Trạch Xá hay không.

Khi Vua Lý Thái Tổ một lần cưỡi thuyền rồng đi du ngoạn, có qua vùng đất Trạch Xá, vua cho quan đại thần về tuyển chọn những người thợ giỏi giang nhất đến kinh đô chăm lo việc may triều phục cho hoàng tộc. Từ đó nghề may Trạch Xá góp phần vào sự phồn thịnh của các ngành nghề thủ công ở Thăng Long và được lưu truyền đi khắp cả nước”.

Anh Lê Văn Duẩn, chủ cơ sở may Duẩn Toàn (Trạch Xá, Ứng Hoà) đã có hơn 30 năm gắn bó với nghề may áo dài và đào tạo những người thợ tài hoa, cung cấp ra thị trường trong, ngoài nước số lượng lớn áo dài

Ai cũng biết may áo dài

Ở làng Trạch Xá, xã Hoà Lâm có 480 hộ gia đình thì có đến 90% làm nghề may áo dài. Người có quan hệ rộng thì nhận mối hàng từ khắp nơi mang về làng, sau đó chia ra từng công đoạn cho người trong làng làm. Người thì chỉ nhận khâu tà áo, cắt áo, may viền…

Theo anh Trần Văn Thiêm, Bí thư Chi bộ thôn Trạch Xá, kể cả người dân ở đây không theo nghề may áo dài nhưng ai cũng biết làm. “Những chiếc áo dài của Trạch Xá được thợ may của làng ngày xưa làm thủ công hoàn toàn. Từng tà áo, vạt áo đều được khâu bằng tay mà mũi chỉ vẫn đều tăm tắp. Chính vì vậy, những nghệ nhân nơi đây đã tạo nên những chiếc áo dài đẹp, mềm mại, không cứng và thô như các nơi khác”, anh Trần Văn Thiên cho biết.

Anh Lê Văn Duẩn, chủ cơ sở may Duẩn Toàn, Trạch Xá, Ứng Hoà đã có hơn 30 năm gắn bó với nghề may áo dài và đào tạo những người thợ tài hoa chia sẻ, nghề may áo dài truyền thống vẫn luôn được duy trì đều đặn trong làng. Nhiều cửa hàng may mặc tại các thành phố lớn biết tới danh tiếng đã về đây và nhờ thợ may trong làng Trạch Xá gia công sản phẩm.

Áo dài Trạch Xá ngày nay được hiện đại hóa để phù hợp với thị trường cũng như thị hiếu của người tiêu dùng

Món quà lưu giữ những vẻ đẹp văn hoá

“Dù ở đâu, Paris, London hay những miền xa/ Thoáng thấy áo dài bay trên đường phố/ Sẽ thấy tâm hồn quê hương ở đó, em ơi…”

Từ lâu, bài hát “Một thoáng quê hương” của nhạc sĩ Từ Huy - Thanh Tùng đã trở thành quen thuộc với đông đảo người Việt Nam. Điều này cho thấy, áo dài từ đời sống đi vào nghệ thuật, thi ca, điện ảnh, âm nhạc, hội hoạ… thậm chí trở thành một biểu tượng, một phần tâm hồn người Việt trên chính quê hương hay ở khắp thế giới.

Anh Đinh Ngọc Đăng (một người dân Hà Nội) chia sẻ, nét đặc trưng của áo dài thể hiện ở tính phổ cập trong đời sống xã hội, trong các tầng lớp Nhân dân. Áo dài Việt Nam có thể sử dụng cả với tư cách lễ phục và thường phục.

Người dân có thể mặc áo dài trong nhiều không gian, thời gian, sự kiện khác nhau: Đi học, đi làm, đi chơi, đi chùa, đi lễ nhà thờ, dự tiệc hay vào các dịp lễ Tết, sự kiện văn hóa- xã hội quan trọng. Điều đó thể hiện tính linh hoạt, năng động, dễ hội nhập của áo dài Việt Nam trong đời sống hiện đại.

Về Hà Nội thăm gia đình một tháng, anh Nguyễn Văn Linh - Việt kiều Nga chia sẻ: “Áo dài là biểu trưng của phụ nữ Hà Nội, Việt Nam, dịu dàng, thanh thoát, vừa đẹp, vừa sang trọng. Về nước đợt này, tôi đã nhờ người nhà đưa đi mua áo dài của làng Trạch Xá cho vợ và con gái để mỗi dịp lễ, họ có thể mặc để đi chơi, tiếp khách. Ngoài ra, tôi cũng mua áo dài để tặng cho các bạn người Nga. Tôi chắc rằng các bạn sẽ rất thích thú với món quà này. Tôi muốn họ biết về áo dài truyền thống và đó cũng là một nét văn hoá của người Việt”.

Có thể thấy, ngoài việc gắn liền với sự phát triển của đời sống xã hội, áo dài nói chung và áo dài làng Trạch Xá nói riêng còn là “cầu nối”, là “sứ giả” trong việc quảng bá du lịch Việt. Khách du lịch khi đến Việt Nam, nhất là các nữ du khách thường chọn áo dài như món quà lưu niệm độc đáo.

Áo dài ngày nay được hiện đại hóa để phù hợp với thị trường cũng như xu hướng nhưng những chiếc áo ở làng Trạch Xá được may với phương pháp thủ công cùng kinh nghiệm lâu đời vẫn luôn được người tiêu dùng ưa chuộng bởi vẻ mềm mại của tà áo và tôn được dáng thanh thoát của người mặc.

Nổi tiếng là làng may có truyền thống lâu đời, những người thợ làng Trạch Xá luôn tự tin với nét đặc trưng của riêng mình. Nghề may áo dài tại làng Trạch Xá được cha truyền con nối, vì thế mà nghề được bảo tồn và phát triển qua các thời kỳ. Chiếc áo dài, qua bàn tay khéo léo và óc sáng tạo của các nghệ nhân, vừa đơn giản, gọn gàng vừa kín đáo đã tôn vinh vẻ đẹp thướt tha, mềm mại của người phụ nữ Việt Nam, trở thành hồn cốt dân tộc, trở thành biểu tượng của văn hóa Việt.