Trong bài phát biểu khai mạc quan trọng tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội hội khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm đề nghị tiếp tục đổi mới công tác lập pháp, nhấn mạnh dứt khoát phải từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”, phải xây dựng pháp luật theo hướng vừa đảm bảo yêu cầu quản lý Nhà nước, vừa khơi thông mọi nguồn lực để phát triển. Thông điệp của người đứng đầu Đảng đã dành được sự quan tâm đặc biệt của dư luận khi cho rằng đó là những định hướng quan trọng cho đổi mới công tác lập pháp, tạo ra bước đột phá của đột phá về thể chế, đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Nhận định với phóng viên về quan điểm chỉ đạo dứt khoát bỏ tư duy “không quản được thì cấm” của Tổng Bí thư Tô Lâm, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh Đồng Tháp cho rằng, đó là chỉ đạo đúng đắn, đặc biệt phù hợp trong bối cảnh hiện nay.

Theo ông Phạm Văn Hòa, thể chế mà tư duy theo hướng “không quản được thì cấm” chắc chắn sẽ hạn chế miền không gian sáng tạo của xã hội.

“Luật pháp cần tôn trọng thực tiễn, lấy thực tiễn làm chân lý; chúng ta không nên vì những hoạt động đang diễn ra trong đời sống xã hội nhưng không quản được do có thể hoạt động đó có cả mặt tiêu cực, mặt tích cực nên quy định cấm. Tư duy này cũng đặt ra một yêu cầu nữa đó là khi cấm bất kỳ hoạt động gì trong đời sống xã hội đều cần được cân nhắc rất kỹ, phải đảm bảo hạn chế thấp nhất việc hạn chế quyền công dân được quy định tại Hiến pháp. Tinh thần như vậy, mới có thể tạo ra một thể chế thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và giải phóng được tối đa các nguồn lực trong xã hội, là cơ sở nền tảng để đưa đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam”, ông Phạm Văn Hòa nhận định.

Tương tự, đại biểu Quốc hội Mai Văn Hải, Phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Thanh Hóa cho rằng, chỉ đạo bỏ tư duy “không quản được thì cấm” của Tổng Bí thư Tô Lâm sẽ giúp cho các cơ quan soạn thảo hệ thống luật pháp chúng ta phải xem xét một cách kỹ lưỡng và khi bàn về nội dung luật phải mang tính khả thi lâu dài, vừa kết hợp với thực tiễn Việt Nam nhưng phải tiếp thu những tinh hoa của thế giới.

"Chúng ta phải đổi mới tư duy trong công tác lập pháp để làm sao tránh tình trạng “không quản được thì cấm” và cần phải xây dựng luật một cách minh bạch, có tính bền vững, đặc biệt là chúng ta cũng cần phải đổi mới trong việc xây dựng luật pháp, chỉ quy định những vấn đề mang tính chất khung, vấn đề mang tính nguyên tắc, còn lại cần phải trao cho các địa phương quy định", ông Mai Văn Hải nói.

Cũng nêu quan điểm về vấn đề này, TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) cho rằng, để bảo đảm vừa quản lý, vừa khuyến khích sáng tạo, khơi thông nguồn lực, cần tránh xây dựng hệ thống pháp luật mang tính chung chung như luật khung, luật ống. Do đó, việc Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ đạo từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm” trong xây dựng pháp luật là hoàn toàn đúng đắn và phù hợp.

Theo TS. Nguyễn Quốc Việt, việc xây dựng pháp luật, ban hành luật phải bám sát cuộc sống, điều chỉnh được các quan hệ xã hội cũng như những xu thế vận động, phát triển của xã hội. Việc điều chỉnh này cần phải dựa trên các nguyên lý, nguyên tắc chung và mang tính phổ quát, không “luật hóa các quy định của nghị định và thông tư”.

Cũng theo TS. Nguyễn Quốc Việt, không chỉ văn bản luật mà cả văn bản dưới luật như nghị định, thông tư cũng chỉ nên dừng ở một phạm vi nhất định, không nên quá chi tiết.

“Nếu cứ ôm đồm, muốn quản trị hết thì sẽ tự bó mình vào khung khổ chật hẹp, vô hình trung sẽ làm giới hạn dư địa của quản lý Nhà nước trong bối cảnh xã hội không ngừng phát triển. Hãy nhường chỗ cho các quy tắc cộng đồng (hiệp hội, nhóm xã hội...), tự họ sẽ đưa ra quy tắc ràng buộc và những giá trị theo nhu cầu, động cơ của những chủ thể trong đó”, TS. Nguyễn Quốc Việt chia sẻ.

Mặt khác, theo TS. Nguyễn Quốc Việt, xã hội phát triển sẽ làm nảy sinh nhiều vấn đề mới mà Quốc hội hay bất cứ cơ quan quản lý nào cũng không thể dự liệu được hết. Chẳng hạn như kinh tế số, kinh tế xanh, đổi mới sáng tạo,... đây đều là những động lực mới cho sự phát triển đất nước, phù hợp với xu thế toàn cầu và đòi hỏi phải có hành lang pháp lý mới.

“Ban đầu có thể chúng ta còn lúng túng, nhưng không vì thế mà không có hệ thống pháp luật điều chỉnh. Chúng ta, đặc biệt là cơ quan làm luật, cơ quan quản lý đừng sợ, đừng ngại vấn đề mới mà hãy mạnh dạn đề xuất, xây dựng chính sách để điều chỉnh các yếu tố mới nổi và chấp nhận phải điều chỉnh dần”, TS. Nguyễn Quốc Việt nói thêm.

Chia sẻ về “Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật trong kỷ nguyên mới”, ông Nguyễn Thanh Tịnh, Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, xây dựng và hoàn thiện thể chế là 1 trong 3 đột phá chiến lược theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Nghị quyết số 27-NQ/TW Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XIII “Về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới” đã nêu rõ, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế tổ chức thực hiện pháp luật nghiêm minh, hiệu quả, bảo đảm yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững.

Thời gian qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, công tác xây dựng pháp luật và hoàn thiện thể chế đạt nhiều kết quả quan trọng. Hệ thống pháp luật nước ta ngày càng hoàn thiện, tập trung thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, góp phần giải quyết những vấn đề phát sinh, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc kìm hãm sự phát triển, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư, sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên, công tác xây dựng pháp luật cũng còn một số tồn tại, hạn chế; đòi hỏi phải đổi mới tư duy.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh nhấn mạnh, đổi mới tư duy xây dựng pháp luật là một vấn đề lớn, phức tạp, vừa mang tính chính trị, pháp lý, vừa mang tính chuyên môn phức tạp và là phương thức để thực hiện thành công đột phá chiến lược về thể chế. Để thực sự bứt phá và đổi mới được, phải xác định rõ những vấn đề còn vướng mắc. Trong đó, phải kể đến tư duy về chính sách và tư duy về lập pháp. Tư duy này đòi hỏi phải “biến” chủ trương, chính sách của Đảng thành những quy định pháp luật, nêu rõ quyền và nghĩa vụ đến đâu. Bên cạnh đó, cần thay đổi tư duy cơ quan quản lý lĩnh vực nào thì xây dựng luật cho lĩnh vực đó, bởi nếu vẫn theo tư duy này thì không tránh được tư duy ngành, tư duy cục bộ...

Trong khi đó, theo GS.TS. Phan Trung Lý, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, vấn đề đang đặt ra là đổi mới tư duy xây dựng pháp luật trong kỷ nguyên mới thế nào để tránh bị lạc hậu và có thể theo kịp phát triển chung.

“Cần có bước đột phá trong đổi mới tư duy xây dựng pháp luật nói chung và trong từng bộ phận hợp thành công tác xây dựng pháp luật. Trước hết, phải tư duy về hệ thống pháp luật hiện nay ra sao; mối quan hệ giữa pháp luật Việt Nam với quốc tế như thế nào; cách làm luật như hiện nay đã giải quyết được vấn đề thực tiễn chưa; điểm nghẽn trong thể chế là gì; quan hệ giữa hệ thống pháp luật với các quy phạm khác ra sao...”, GS.TS. Phan Trung Lý chia sẻ.

Khẳng định đổi mới lập pháp cũng cần đề cao vai trò và ý chí của người dân, GS.TS Phan Trung Lý cho rằng, hoạt động lập pháp phải thể hiện đầy đủ quyền và nguyện vọng của Nhân dân. Các quy định pháp luật không chỉ cần rõ ràng mà còn cần tập trung vào các vấn đề trọng tâm, tránh quy định pháp luật quá chi tiết, dài dòng mà không thiết thực. Trên cơ sở đó, làm rõ phạm vi và thẩm quyền lập pháp trong điều kiện mới, bảo đảm tính đồng bộ và liên kết trong hệ thống pháp luật.

Còn theo TS. Nhị Lê, nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản, sau 40 năm đổi mới, cùng với những kết quả đạt được, đất nước ta cũng xuất hiện điểm nghẽn trong thể chế pháp luật. “Để đạt được mục tiêu 21 năm tới trở thành nước phát triển, vấn đề thể chế là then chốt”, TS. Nhị Lê khẳng định.

Nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản cũng cho rằng, thể chế pháp luật là chìa khóa cho sự phát triển của quốc gia. Để xây dựng hệ thống pháp luật vững chắc, cần kết hợp hài hòa giữa pháp trị và đức trị, bảo đảm pháp luật vừa dựa trên nguyên tắc khoa học, vừa phù hợp với truyền thống xã hội và các quy chuẩn quốc tế.

Đồng thời, việc bảo đảm quyền của Nhân dân trong công tác xây dựng pháp luật là yếu tố then chốt của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Một mặt phải đảm bảo quyền lập pháp của Quốc hội và Quốc hội xem xét ủy quyền cho Chính phủ. Quốc hội có thể ủy quyền nhiều hơn cho Chính phủ, nhưng sự ủy quyền này phải rất chặt chẽ.

Các chuyên gia cũng cho rằng, đổi mới thể chế pháp luật không chỉ là yêu cầu của thực tiễn mà còn là một nhiệm vụ chính trị quan trọng nhằm phát huy toàn diện tiềm năng của đất nước trong kỷ nguyên mới. Do đó, song song với làm rõ vai trò của pháp luật trong việc đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn và bảo đảm quyền của Nhân dân; công tác lập pháp cần bám sát thực tế, coi người dân và doanh nghiệp là trung tâm trong mọi hoạt động xây dựng, hoàn thiện pháp luật. Bên cạnh đó, cần có sự linh hoạt và kịp thời trong phản ứng chính sách để không bỏ lỡ cơ hội phát triển.

Đặc biệt, hiện nay rất cần một hoặc nhiều tổ chức bên ngoài, độc lập với cơ quan soạn thảo để đánh giá chính xác và khách quan. Đây chính là giải pháp giúp đảm bảo, nâng cao chất lượng của luật pháp. Nghĩa là, bây giờ phải thay đổi quy trình làm luật.

Trong đó, đại biểu Thái Thị An Chung, Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An cho rằng, Nghị quyết của Hội nghị Trung ương 10, khóa XIII đã nhấn mạnh nhiệm vụ về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo hướng kịp thời cụ thể hóa chủ trương, nghị quyết của Đảng; quy trình xây dựng pháp luật, chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả; phải xuất phát và đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển và sự thay đổi nhanh của thực tiễn, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.

Theo bà Thái Thị An Chung, pháp luật phải phù hợp với thực tiễn nhưng thực tế là thực tiễn luôn thay đổi, do đó cần phải kịp thời có hành lang pháp lý để điều chỉnh.

“Tại kỳ họp thứ 7, tôi cũng đã có đề nghị Quốc hội nghiên cứu thay đổi cách thức xây dựng pháp luật để chúng ta có thể phản ứng kịp thời trước những vấn đề mới phát sinh mà pháp luật chưa kịp thời điều chỉnh, không nhất thiết phải chờ sơ kết, tổng kết để sửa đổi một cách toàn diện”, bà Thái Thị An Chung chia sẻ.

Tuy nhiên, để đẩy nhanh tiến độ xây dựng luật, bà Thái Thị An Chung cho rằng cần phải có sự chuẩn bị chu đáo, đầy đủ và toàn diện từ cơ quan soạn thảo, không chỉ dự thảo luật mà còn kế hoạch tổ chức thực hiện chính sách sau khi được ban hành. Đồng thời, phải tạo điều kiện hơn nữa để cơ quan thẩm tra được thông tin sớm về chính sách và các ý kiến góp ý; phản biện của người dân, cơ quan, tổ chức phải được nghiên cứu, phân tích kỹ lưỡng.

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh tinh thần là phân cấp, phân quyền triệt để, khi phân công phải rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian, rõ sản phẩm sẽ dễ kiểm tra, dễ đánh giá, phân loại.

Thực tế, thời gian qua, lãnh đạo Quốc hội, Chính phủ cũng đã nhiều lần nhấn mạnh việc thay đổi tư duy, cách làm trong xây dựng luật, đảm bảo đơn giản hóa, tăng cường phân cấp, phân quyền, đẩy nhanh tiến độ. Quốc hội, Chính phủ cũng đã tiếp tục phối hợp thực chất, hiệu quả theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm là: “Việc xây dựng pháp luật phải xuất phát từ thực tiễn, không cầu toàn, không nóng vội, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm”.

Tại Hội nghị giữa Đảng đoàn Quốc hội với Ban cán sự Đảng Chính phủ về chuẩn bị cho kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Thủ tướng Phạm Minh Chính đánh giá công tác phối hợp giữa Quốc hội và Chính phủ đang ngày càng tốt hơn, đề nghị cơ quan của hai bên cần tích cực chủ động, phối hợp chặt chẽ và phải hiệu quả.

Lãnh đạo Chính phủ cũng đề nghị tiếp tục đổi mới tuy duy xây dựng luật từ tập trung cho công tác quản lý sang vừa quản lý vừa kiến tạo cho phát triển, giảm thủ tục hành chính, xóa bỏ cơ chế “xin – cho”, đặc biệt là không tạo ra môi trường dẫn đến tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.

Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính, công tác lập pháp phải được thực hiện trên tinh thần cái gì đã rõ, đã chín, được thực tiễn chứng minh là đúng, thực hiện có hiệu quả và đa số đồng tình thì luật hóa. Còn những vấn đề chưa chín, chưa rõ, thực tiễn còn biến động, còn diễn biến tạp, khó lường thì mạnh dạn thí điểm, vừa làm, vừa rút kinh nghiệm và mở rộng. Tinh thần là phân cấp, phân quyền triệt để, khi phân công phải rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thời gian, rõ sản phẩm sẽ dễ kiểm tra, dễ đánh giá, phân loại.

Người đứng đầu Chính phủ cũng nhấn mạnh quan điểm: "Cái gì cũ mà xấu thì phải bỏ. Cái gì cũ mà không xấu, nhưng phiền phức thì phải sửa đổi cho hợp lý. Cái gì cũ mà tốt thì phải phát triển thêm. Cái gì mới mà hay thì phải làm", theo câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại.

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, kỳ họp thứ 8 quán triệt tinh thần, quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật. Theo đó, kịp thời cụ thể hóa chủ trương, nghị quyết của Đảng về đổi mới quy trình xây dựng pháp luật, chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả; pháp luật phải xuất phát và đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển và sự thay đổi nhanh của thực tiễn, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.

Trong khi đó, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ, kỳ họp thứ 8 có ý nghĩa rất quan trọng. Theo đó, Quốc hội thảo luận, quyết định nhiều vấn đề để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về thể chế, chính sách, khơi thông nguồn lực, khắc phục các điểm nghẽn, tất cả vì phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và đảm bảo đời sống của Nhân dân.

Theo Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, kỳ họp thứ 8 quán triệt tinh thần, quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm, của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật. Theo đó, kịp thời cụ thể hóa chủ trương, nghị quyết của Đảng về đổi mới quy trình xây dựng pháp luật, chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả; pháp luật phải xuất phát và đáp ứng kịp thời yêu cầu phát triển và sự thay đổi nhanh của thực tiễn, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.

“Luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, không luật hóa các nội dung thuộc thông tư, nghị định, tăng cường phân cấp, phân quyền, cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính. Các dự án luật, nghị quyết trình Quốc hội phải lấy chất lượng làm chính, khả thi, phù hợp với yêu cầu thực tiễn và có “tuổi thọ cao”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh.

“Cả Quốc hội và Chính phủ đều phải quán triệt sâu sắc Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật. Chúng tôi cũng thường xuyên quán triệt trong Đảng Đoàn Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban về vấn đề này, làm sao hạn chế lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ trong xây dựng luật, xây dựng nghị quyết, phải phát hiện, xử lý đến nơi đến chốn”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Đặc biệt, trên cơ sở tư tưởng chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại phiên khai mạc kỳ họp thứ 8, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn và Thủ tướng Chính phủ Chính phủ cũng đã kịp thời có các văn bản chỉ đạo đến từng bộ, ngành, địa phương, từng cơ quan, từng tổ chức để cải tiến và nâng cao hơn nữa chất lượng xây dựng pháp luật.

Theo đó, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã có Văn bản số 15 ngày 29/10/2024 về đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có Văn bản số 868 ngày 25/10 về đẩy mạnh xây dựng hoàn thiện thể chế, đáp ứng yêu cầu phát triển xây dựng đất nước trong kỷ nguyên mới theo tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Với tư tưởng mới, tư duy mới, các luật, các quyết sách sẽ phát huy cao độ tính Đảng trong xây dựng và thi hành pháp luật; tập trung hoàn thiện pháp luật để tổ chức bộ máy, hoạt động của các cơ quan trong hệ thống chính trị gắn với đẩy mạnh phân cấp, phân quyền và cải cách tối đa thủ tục hành chính.

Mục tiêu vươn tới của các quyết sách là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân và tổ chức, duy trì và đảm bảo trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo công bằng và bình đẳng xã hội, thích ứng với sự phát triển của xã hội. Các quyết sách cũng phải minh bạch và dễ tiếp cận, mang tính hệ thống và chặt chẽ, góp phần xây dựng xã hội tiến bộ, hài hòa và phát triển; tuyệt đối không để lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ trong thiết kế văn bản quy phạm pháp luật và không đẩy khó khăn cho dân, cho doanh nghiệp.

(Còn nữa)