Bồi thường thiệt hại về tinh thần với người thân thích của người bị oan

Qua nghiên cứu dự thảo Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước (sửa đổi) có thể thấy sự trách nhiệm, tích cực của cơ quan soạn thảo, cơ quan chủ trì thẩm tra và các cơ quan hữu quan trong việc nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội tại kỳ họp trước, ý kiến của cử tri trên mọi miền của Tổ quốc.

Những nội dung của dự thảo luật đã cụ thể hóa chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, bảo đảm và bảo vệ quyền con người trong bối cảnh tình hình phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế cũng như sự phát triển của hệ thống pháp luật, cải cách tư pháp, cải cách hành chính hiện nay. Bên cạnh đó, còn một số nội dung có những ý kiến khác nhau từ cơ sở pháp lý và thực tiễn công tác này và trong phạm vi phần phát biểu, tôi xin có một số ý kiến với mong muốn các cơ quan soạn thảo, cơ quan chủ trì thẩm tra và các vị đại biểu Quốc hội cùng quan tâm nghiên cứu, góp phần hoàn thiện dự thảo luật.

Về phạm vi trách nhiệm bồi thường của nhà nước được quy định từ Điều 17 đến Điều 21 dự thảo luật, tôi đồng tình với nội dung quy định trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong các lĩnh vực quản lý hành chính, hoạt động tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính, trong hoạt động thi hành án hình sự và thi hành án hình sự.

Nhiều trường hợp bồi thường cụ thể đã được bổ sung vào dự thảo luật như quy định tại Khoản 3, 6, 7 Điều 17, Khoản 1 Điều 18, Khoản 6 Điều 19 ... Quy định trong dự thảo góp phần bảo đảm quyền con người, bảo đảm thống nhất đồng bộ của hệ thống pháp luật phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và năng lực thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức và đảm bảo tính khả thi của luật.

Đại biểu Hoa nêu ý kiến về thiệt hại được bồi thường quy định tại Chương III của dự thảo luật. Với hai loại ý kiến khác nhau về bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích của người bị thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự quy định tại Điều 27 dự thảo luật: Loại ý kiến thứ nhất, tán thành chỉ quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần trong trường hợp người bị thiệt hại chết. Loại ý kiến thứ hai quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần đối với người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự, kể cả trong trường hợp người đó còn sống. Đại biểu Hoa tán thành ý kiến thứ nhất quy định tại Khoản 4, Điều 27.

Theo đó, chỉ quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần trong trường hợp người bị thiệt hại chết. Nội dung này, tôi đồng tình với ý kiến của đại biểu Bùi Văn Xuyền vừa nêu và xin phân tích, bổ sung thêm. Quy định này đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Đây là một yêu cầu quan trọng, là quan điểm xuyên suốt khi xây dựng dự án Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước sửa đổi.

Về bản chất, bồi thường nhà nước là quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng theo quy định pháp luật dân sự. Do đó, phải phù hợp với quy định tại Điều 590 và Điều 591 Bộ luật dân sự năm 2015. Theo đó, phải bồi thường thiệt hại về tinh thần cho những người thân thích của người bị thiệt hại trong trường hợp người bị thiệt hại chết. Đây cũng chính là sự kế thừa quy định của Luật trách nhiệm bồi thường trách nhiệm của nhà nước hiện hành.

Hơn nữa, đây là khoản tiền bồi thường cho người bị oan nhưng do người đó đã chết nên những người thừa kế được hưởng. Còn nếu quy định bồi thường thiệt hại về tinh thần cho người thân thích của người bị oan trong trường hợp người bị oan còn sống thì khó có cơ sở cho việc giải thích.

“Tại sao lại chỉ bồi thường cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất mà không bồi thường cho những người thuộc hàng thừa kế tiếp theo. Cũng không có căn cứ để xác định mức bồi thường và quy định mức bồi thường cho từng đối tượng đó. Còn nếu bồi thường cho tất cả những người thừa kế theo quy định của pháp luật thì việc xác định số lượng người thừa kế và người thừa kế là vô cùng phức tạp. Ngoài ra, nếu quy định như loại ý kiến thứ hai thì chưa có nghiên cứu, đánh giá về thông lệ quốc tế, chưa có đánh giá tác động và tính khả thi của quy định”, đại biểu Hoa cho biết.

Về xác định cơ quan có trách nhiệm giải quyết bồi thường đối với vụ án bị hủy để điều tra lại nhưng sau đó cơ quan có thẩm quyền đình chỉ điều tra hoặc đình chỉ vụ án, quy định tại Điều 36 dự thảo luật. Bà Đào Tú Hoa cho biết, quy định như Khoản 5, Điều 36 là chưa rõ, chưa chính xác, cần sửa đổi, bổ sung làm rõ các giai đoạn tiến hành tố tụng sau khi bản án quyết định bị hủy.

Vị đại biểu này đề nghị sửa lại Khoản 5, Điều 36 cụ thể như sau: Tòa án ra bản án quyết định đã có hiệu lực pháp luật xác định bị cáo có tội nhưng tòa án có thẩm quyền hủy bản án quyết định đó để điều tra, truy tố, xét xử lại. Nhưng sau đó, cơ quan tiến hành tố tụng đình chỉ vụ án vì bị can, bị cáo không thực hiện hành vi phạm tội hoặc hành vi không cấu thành tội phạm, không phụ thuộc vào việc đình chỉ được thực hiện ở giai đoạn tố tụng nào.

Phương Thu