Thiếu đất hiếm: Ngành ô tô chao đảo, nguy cơ phải dừng sản xuất

Tại Đức, Frank Eckard - Giám đốc điều hành của công ty sản xuất nam châm Magnosphere tiết lộ rằng, ông liên tục nhận được các cuộc gọi khẩn từ khách hàng trong ngành ô tô. "Họ đang tuyệt vọng tìm nguồn cung thay thế và sẵn sàng trả bất cứ giá nào". Một số doanh nghiệp cảnh báo rằng nếu không có giải pháp kịp thời, họ có thể phải tạm ngưng hoạt động vào giữa tháng 7.

Nguy cơ khủng hoảng chuỗi cung ứng

Sự lo ngại đang lan rộng trong toàn ngành. Nhiều lãnh đạo cấp cao đã tổ chức các cuộc họp khẩn cấp để đánh giá tác động. Giới phân tích nhận định, đây có thể là cú sốc chuỗi cung ứng lớn thứ ba trong vòng 5 năm, sau đại dịch Covid-19 và cuộc khủng hoảng chip bán dẫn giai đoạn 2021 - 2023.

Trên thực tế, đất hiếm đóng vai trò then chốt trong hàng loạt bộ phận của xe hơi, từ động cơ điện đến các chi tiết nhỏ như gương chiếu hậu, loa, cảm biến và bơm nhiên liệu. Với xe điện, mức độ phụ thuộc còn lớn hơn, trung bình mỗi chiếc cần khoảng 0,5 kg đất hiếm, gấp đôi xe chạy xăng.

Trung Quốc giữ vị trí thống lĩnh tuyệt đối

Theo công ty tư vấn AlixPartners, Trung Quốc kiểm soát khoảng 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu, 85% công suất tinh chế và gần 90% sản lượng hợp kim và nam châm từ đất hiếm. Điều này khiến toàn ngành sản xuất ô tô, đặc biệt là tại châu Âu đều lâm vào thế bị động khi nguồn cung bị siết lại.

Hiệp hội CLEPA xác nhận, một số nhà máy đã phải dừng hoạt động tạm thời do thiếu nguyên liệu.

Trong toàn ngành, các nhà sản xuất ô tô đã cố gắng giảm mức độ phụ thuộc vào Trung Quốc đối với nam châm, đất hiếm hoặc thậm chí phát triển nam châm không cần những nguyên tố đó. Nhưng hầu hết các nỗ lực cần nhiều năm nữa mới đạt được quy mô cần thiết.

Nhiều hãng xe lớn như GM, BMW cũng như các nhà cung cấp hàng đầu như ZF và BorgWarner đang đầu tư phát triển động cơ với hàm lượng đất hiếm thấp hoặc thậm chí không sử dụng đất hiếm. Tuy nhiên, việc thương mại hóa và mở rộng sản xuất vẫn còn xa vời.

Niron - một startup đặt trụ sở tại Minneapolis đã huy động được hơn 250 triệu USD để phát triển loại nam châm không đất hiếm, với sự hậu thuẫn từ các tên tuổi như GM, Stellantis và Magna. Họ dự kiến xây dựng nhà máy 1 tỷ USD, bắt đầu hoạt động vào năm 2029. Trong khi đó, tại Anh, công ty Warwick Acoustics đang phát triển dòng loa không đất hiếm, có thể xuất hiện trên các mẫu xe hạng sang vào cuối năm nay, nhưng chưa thể phổ biến trong 5 năm tới.

EU "chậm chân", doanh nghiệp đối mặt khó khăn

Liên minh châu Âu đã công bố Đạo luật Nguyên liệu thô quan trọng nhằm thúc đẩy khai thác đất hiếm trong khối, nhưng theo Noah Barkin - cố vấn cấp cao tại Rhodium Group, các nỗ lực này "đến quá muộn" so với tốc độ kiểm soát chuỗi cung ứng của Trung Quốc.

Một số công ty châu Âu, dù đã có sản phẩm thương mại, vẫn không thể cạnh tranh về giá. David Bender - Giám đốc của doanh nghiệp tái chế nam châm thuộc tập đoàn Heraeus thừa nhận, công suất hiện tại chỉ đạt 1%. “Nếu tình hình không cải thiện, chúng tôi sẽ phải đóng cửa trong năm tới”, ông nói.

Cảnh báo dài hạn

Báo cáo mới nhất của Ủy ban châu Âu (EC) cho thấy Trung Quốc không chỉ thống trị nguồn cung đất hiếm, mà còn nắm giữ hơn 50% nguồn cung toàn cầu của 19 nguyên liệu thô chiến lược khác như mangan, than chì và nhôm. Andy Leyland - đồng sáng lập công ty tư vấn chuỗi cung ứng SC Insights cảnh báo: "Bất kỳ nguyên tố nào trong số này cũng có thể trở thành vũ khí thương mại. Đây chỉ mới là lời cảnh báo đầu tiên".

Trong bối cảnh đó, ngành công nghiệp ô tô thế giới một lần nữa bị đặt vào thế phải tái cấu trúc chuỗi cung ứng nhưng lần này, không dễ có lối thoát nhanh.