LTS: Hà Nội có khoảng hơn 1.500 lễ hội. Mỗi lễ hội vừa là đặc trưng văn hóa riêng có vừa là niềm tự hào của mỗi địa phương. Đây không chỉ là dịp để ôn lại truyền thống, tôn vinh bản sắc văn hóa, là dịp để cả cộng đồng đó chung vui, gắn kết mà còn là dịp để thu hút khách du lịch, mang lại nguồn lực kinh tế cho địa phương.

Những năm gần đây, hoạt động sân khấu hóa lễ hội tại một số địa phương trên địa bàn thành phố Hà Nội đã thực sự tạo điểm nhấn, nâng tầm của lễ hội. Theo nhiều chuyên gia nhận định, đây chính là một hướng đi mới để các địa phương phát triển công nghiệp văn hóa, khắc sâu thêm ý nghĩa của lễ hội cũng như lan tỏa những nét văn hóa đặc sắc đầy tự hào của quê hương mình.

Chương trình nghệ thuật đặc biệt "Linh thiêng đình Chèm - Dòng chảy tinh hoa" với sân khấu thực cảnh độc đáo tại không gian sông Hồng.

Năm 2025 là sự bùng nổ của sân khấu bán thực cảnh trong các màn khai mạc lễ hội của Hà Nội. Điều này cho thấy các địa phương có sự tìm tòi, đầu tư và nâng cấp các sản phẩm văn hóa lễ hội.

Lễ hội gò Đống Đa là một trong những lễ hội sớm nhất của Hà Nội cũng như cả nước. Tưởng nhớ công đức của người anh hùng áo vải Quang Trung - Nguyễn Huệ đánh đuổi 29 vạn quân Thanh, giải phóng Thăng Long khỏi vó ngựa quân xâm lược đến từ phương Bắc vào đúng mùng 5 Tết Kỷ Dậu 1789, lễ hội vừa góp phần giáo dục truyền thống, nhân lên niềm tự hào về truyền thống đấu tranh chống giặc giữ nước của dân tộc ta vừa mở ra một mùa xuân rộn rã, tươi vui.

Năm 2025 chứng kiến một điều vô cùng đặc biệt. Đó là, thay vì lễ khai hội được tổ chức vào buổi sáng thì ở năm thứ 236 này, sự kiện lần đầu tiên được tổ chức vào buổi tối. Riêng sự thay đổi này đã mang lại sự mới lạ, độc đáo cho chương trình khiến nhiều người mong chờ.

Bên cạnh đó, không chỉ diễn ra trực tiếp tại không gian linh thiêng Gò Đống Đa mà chương trình còn được truyền hình trực tiếp trên sóng Đài phát thanh và Truyền hình Hà Nội, báo Kinh tế & Đô thị, các Đài Phát thanh và Truyền hình các tỉnh thành phố cùng các nền tảng số với điểm nhấn là chương trình nghệ thuật đặc biệt “Đống Đa - Sử vàng lưu danh - Tương lai vững bước” để lan tỏa tới khán giả và đồng bào cả nước cũng như khán giả ở khắp năm châu thông qua mạng xã hội.

Diễn ra vào buổi tối bởi lẽ đây là chương trình kể câu chuyện lịch sử theo hình thức bán thực cảnh kết hợp công nghệ 3D mapping hiện đại và mới mẻ với các chương hồi, cảnh diễn lớp lang nối tiếp, được biến chuyển tinh tế bằng kỹ xảo, âm nhạc hấp dẫn và đa dạng hình thức thể hiện như: Ca hát, xiếc, múa, đồng diễn trống. Lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ chỉ tổ chức khai hội với những màn trống hội hoặc trích đoạn, hình thức sân khấu hóa lễ hội năm nay đã mang lại trải nghiệm vô cùng xúc động, ấn tượng sâu sắc với Nhân dân Đống Đa và du khách thập phương.

Sân khấu liên tục thay đổi bối cảnh, giúp tái hiện sống động những khung cảnh trong đời sống của Nhân dân trong bối cảnh cuối thế kỷ XVIII, sự nhiễu nhương, rối loạn của triều đình, của giai đoạn Trịnh - Nguyễn phân tranh, đất nước chia cắt Đàng Trong - Đàng Ngoài, khí thế hừng hực trong các cuộc chiến đấu của nghĩa quân Tây Sơn.

Thay vì chỉ là người xem đơn thuần như trước đây, khán giả là người cùng được tham gia vào lễ hội, trở thành một phần của lễ hội. Công lao và cuộc đời của người anh hùng áo vải được tái hiện bằng nghệ thuật đầy xúc động và hào hùng.

Chương trình nghệ thuật đặc biệt chú trọng vào yếu tố văn hóa, lịch sử, tôn vinh công đức vua Quang Trung kết hợp các màn biểu diễn với những công nghệ hiện đại nhất. Công nghệ 3D mapping đã vẽ lại bức tranh oanh liệt mà bi tráng bằng ánh sáng, mang đến cho người xem những trải nghiệm hình ảnh chân thực sống động, ấn tượng và đưa câu chuyện lịch sử chạm đến mọi giác quan.

Kỹ xảo ánh sáng, âm nhạc và các vũ công nhảy, múa, trình diễn xiếc nghệ thuật, sắp xếp tạo hình uyển chuyển, uốn lượn, nối tiếp nhau được lập trình theo kịch bản, với ý đồ nghệ thuật giống như một ma trận huyền bí, thu hút người xem. Chương trình thể hiện sức hấp dẫn của công nghệ hiện đại trên nền tảng cốt lõi là các câu chuyện lịch sử giá trị, tạo nên một làn gió mới, cách tiếp cận và biểu đạt mới cho các câu chuyện lịch sử trong nhịp sống đương đại, thu hút sự theo dõi của đông đảo Nhân dân và du khách.

Cũng được tổ chức với hình thức bán thực cảnh và truyền hình trực tiếp, nét độc đáo của lễ hội được làm nổi bật tại Chương trình Giao lưu trình diễn di sản văn hóa phi vật thể “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng” thông qua nghệ thuật, trong đó có màn múa rắn lột đặc trưng chỉ riêng nơi này có.

Chương trình nhằm tái hiện một cách đặc sắc về huyền tích Linh Lang Đại vương; giới thiệu, truyền bá những nghi thức tế lễ cổ của 13 di tích thờ Thần Linh Lang trên địa bàn Long Biên. Thông qua các tiết mục nghệ thuật, niềm tin, khát vọng của Long Biên trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc được thăng hoa, kết tinh và lan tỏa mạnh mẽ.

Điểm nhấn là nghi thức tái hiện "Rước và Tế trong lễ hội Linh Lang Đại vương" với sự tham gia của đông đảo Nhân dân nhiều thế hệ ở Long Biên, thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng, trong đó đặc biệt nhất là nghi thức múa rắn lột.

Trong các nơi thờ Linh Lang Đại vương, chỉ duy nhất đình Trường Lâm có nghi thức múa rắn lột. Múa rắn lột ở đình Trường Lâm là sự kết hợp giữa huyền tích và nghi thức cộng đồng, đề cao tinh thần chống lại thiên tai, địch họa.

Điệu múa này bắt nguồn từ một câu chuyện lưu truyền trong dân gian. Truyền thuyết kể rằng, Hoàng Lang (Linh Lang Đại vương) có công dẹp giặc Tống, được vua có ý nhường ngôi nhưng Ngài không nhận. Ngài tâu rằng, ngài vốn là con vua Long Vương, vâng mệnh trời xuống giúp dân giúp nước, nay xong việc xin trở về Thủy quốc.

Ngài xin vua được cho thờ ở nơi sinh và cho lấy lá cờ lệnh tung lên trời đến đâu thì được thờ ở đó. Vua ưng thuận. Sau đó, Ngài bước lên phiến đá hóa ra Bạch xà dài trăm trượng bò xuống Hồ Tây biến mất vào ngày 10/2 năm Đinh Tỵ (1077). Như vậy, theo truyền thuyết Ngài không chết mà hóa Thánh, điệu múa rắn lột mô tả việc Ngài thoát xác.

Người dân làng Trường Lâm sáng tạo nên điệu múa rắn lột, tái hiện cảnh bạch xà là hiện thân của Linh Lang Đại vương 3 lần lột xác để hóa Thánh. Theo đó, các thanh niên chưa vợ được chọn trình diễn, mỗi người đảm nhận một khúc của con rắn và nghe theo tiếng trống và khúc đồng dao để thể hiện quá trình lột xác.

Khúc đồng dao như sau:

“Bạch xà đại tướng

Mình dài muôn trượng

Đi khắp bốn phương

Hộ quốc an dân

Khang dân vật thịnh

Trở về làng ta

Là Trường Lâm sở

Mở hội xướng ca

Đình trung vui vẻ

Chúc già mạnh khỏe

Trẻ được bình an

Con cháu thảo hiền

Nhân dân thờ phụng

Má nha má nhạc

Đánh giá toàn thiên

Nghe lệnh trên truyền

Ta đi nơi khác”.

Người cầm trống khẩu chỉ huy rắn trườn, bò, lộn, thể hiện quá trình lột xác. Mỗi một động tác thể hiện sự chuyển mình của rắn, bắt đầu từ yếu ớt đến khi lột xác khỏe mạnh, với ý nghĩa phản ánh câu chuyện của Nhân dân ta thời xưa, bị đàn áp rồi vùng dậy với sức sống mãnh liệt.

Sau ba lần lột xác, tương đương với khoảng thời gian một tuần hương, ba tuần rượu, rắn trườn vào bên trong hậu cung của đình và biến mất. Kết thúc màn trình diễn, phần đầu và đuôi rắn được làm lễ “phần hoàng” (hóa vàng).

Hình tượng "bạch xà mình dài muôn trượng" trườn bò mang tính biểu trưng và mong ước của người dân trong việc tiêu thoát lũ, trị thủy để có mùa màng bội thu, cuộc sống no ấm, sung túc.

Màn múa rắn lột về Linh lang Đại vương.

Tại lễ hội truyền thống hàng năm làng Trường Lâm, điệu múa rắn lột luôn là một điểm nhấn có ý nghĩa văn hóa và tâm linh đặc sắc. Đây cũng là điệu múa được tham gia Liên hoan múa cổ Thăng Long - Hà Nội. Trong chương trình năm nay, với hình thức sân khấu bán thực cảnh, kỹ xảo ánh sáng, âm nhạc và các vũ công nhảy, múa, trình diễn xiếc nghệ thuật, sắp xếp tạo hình uyển chuyển, uốn lượn, nối tiếp nhau huyền bí và thiêng liêng, khiến người xem trầm trồ không ngớt.

Bên cạnh đó, thông qua các nghi lễ tôn nghiêm và thành kính nhưng không thiếu tính dân dã, các tiết mục trong chương trình mang tính nghệ thuật sống động và đặc sắc, tôn vinh tinh thần quật cường, dũng cảm của người xưa chống chọi với kẻ thù và chinh phục thiên nhiên trong quá trình khai sơn phá thạch.

Họ biến những đầm lầy thành bãi mía, nương dâu, biến những rừng lau sậy ngút ngàn thành những làng mạc trù phú, yên vui, giàu có và thể hiện niềm tự hào của Nhân dân Long Biên về quê hương, về khát vọng, tầm nhìn và quyết tâm phát triển trong những năm tới, xứng đáng với tiềm năng và vị thế, mong đợi sẽ trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho thế hệ hôm nay tiếp tục giữ lửa và thổi bùng ước mơ xây dựng quê hương trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Vì sự sáng tạo và áp dụng công nghệ hiện đại, hình thức sân khấu bán thực cảnh đang là một hướng đi mới trên cơ sở những chương trình đã phát huy hiệu quả, tạo điểm nhấn khác biệt cho những lễ hội vốn đã quen thuộc với người Hà Nội và cả nước từ nhiều năm nay.

Đầu tiên phải kể đến chương trình “Linh thiêng đình Chèm - Dòng chảy tinh hoa” do UBND quận Bắc Từ Liêm (cũ) phối hợp với Báo Tuổi trẻ Thủ đô tổ chức tại Di tích quốc gia đặc biệt đình Chèm nằm trong chuỗi sự kiện Lễ hội thiết kế sáng tạo thành phố Hà Nội năm 2023 và hướng tới chào mừng kỷ niệm 10 năm thành lập quận Bắc Từ Liêm (1/4/2014 - 1/4/2024) đã để lại ấn tượng vô cùng tốt đẹp với Nhân dân địa phương và du khách.

Chương trình nghệ thuật “Linh thiêng đình Chèm - Dòng chảy tinh hoa” được tổ chức tại di tích quốc gia đặc biệt đình Chèm - ngôi đình cổ kính có lịch sử khởi dựng khoảng 2 nghìn năm. Sản phẩm thiết kế sáng tạo này mang tới cho Nhân dân và du khách thập phương một sức sống mới, một cảm xúc mới, một trải nghiệm mới đánh thức di sản dọc bên bờ sông Hồng trở thành không gian nghệ thuật sáng tạo đặc sắc.

Đặc biệt, chương trình có hai sân khấu, trong đó lần đầu tiên trên sông Hồng có một sân khấu thực cảnh do Tổng đạo diễn Mai Thanh Tùng lên ý tưởng và dàn dựng, mang đến cho khán giả một trải nghiệm vô cùng lý thú khi những ca khúc được cất lên từ mênh mang sóng nước, trên con thuyền trập trùng giữa ngàn lau lách trắng xóa đẹp huyền ảo và đầy “chất” sông Hồng.

Tiếp nối thành công đó, lần đầu tiên lịch sử hào hùng Hai Bà Trưng được tái hiện bằng công nghệ 3D Mapping trong Lễ kỷ niệm 1984 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40 - 43 sau Công nguyên) và khai mạc Lễ hội đền Hai Bà Trưng Xuân Giáp Thìn 2024.

Sân khấu bán thực cảnh mang đến những trải nghiệm mới ở lễ hội Gò Đống Đa

Bởi vậy, khi chương trình “Đống Đa - Sử vàng lưu danh - Tương lai vững bước” và Chương trình nghệ thuật Giao lưu trình diễn di sản văn hóa phi vật thể “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng” diễn ra, công chúng rất háo hức để tham gia, thưởng thức.

Chị Hồng Hà (phường Từ Liêm, Hà Nội) cho biết mình là người chăm đi đền, chùa, khám phá các nét đẹp tâm linh của di sản, di tích tại Hà Nội. “Mình thích lễ hội nhưng sẽ tham gia một cách có chọn lọc nên chỉ đến những điểm thực sự đặc sắc. Riêng với việc sân khấu hóa lễ hội mình rất tâm đắc.

Mình nghĩ rằng bởi có sự chuẩn bị để tiếp nhận như ở lễ hội Đình Chèm và Hai Bà Trưng nên năm nay công chúng đã dần quen với hình thức sân khấu bán thực cảnh đồng thời cũng được nâng tầm về thị hiếu và đòi hỏi nghệ thuật. Nếu biết phát huy di sản của địa phương bằng những cách làm độc đáo như thế này thì các lễ hội sẽ ghim được vào lòng du khách nhiều hơn, trở thành “điểm hẹn” trong tâm thức mỗi người để họ trở lại hàng năm”.

Nhiều khán giả cũng kể lại rằng, bằng việc “tham gia” vào việc tái hiện lịch sử như vậy, những người dân Hà Nội và du khách hôm nay đã cảm nhận trọn vẹn không khí hành quân thần tốc, những vất vả và công lao vĩ đại của chiến thắng năm ấy của quân Tây Sơn và vua Quang Trung, những công lao và sự linh thiêng của Linh Lang Đại vương. Thông qua đó, lòng tự hào dân tộc được nhân lên gấp bội với những trải nghiệm và hiểu biết về lịch sử. Đây cũng là cách giáo dục truyền thống hết sức sinh động, trực quan và hiệu quả với thế hệ trẻ.

Điều này cho thấy công tác giữ gìn, phát huy giá trị lễ hội, bản sắc văn hóa được các địa phương vô cùng chú trọng. Các hoạt động sân khấu hóa lễ hội giúp người dân tại địa phương cũng như du khách hiểu rõ hơn về lễ hội, về những vị tiền nhân, thánh thần được thờ phụng, qua đó khắc sâu tinh thần yêu nước, yêu truyền thống, lan tỏa các giá trị văn hóa, lịch sử đến với thế hệ hiện đại.

(Còn nữa)