TTTĐ - Đánh giá cao những sáng tạo và tận dụng ưu thế của công nghệ hiện đại trong việc sân khấu hóa lễ hội, lan tỏa những giá trị tốt đẹp của di sản tới cộng đồng, các chuyên gia phân tích, gợi mở nhiều điều cần lưu ý để các hoạt động phát triển công nghiệp văn hóa tại địa phương được hiệu quả và đảm bảo tính hài hòa.

Trao đổi với phóng viên báo Tuổi trẻ Thủ đô, NSND Huỳnh Tú nhấn mạnh về ưu thế vượt trội của sân khấu bán thực cảnh và công nghệ 3D Mapping trong việc lan tỏa ý nghĩa, giá trị của lễ hội trong đời sống đương đại.

Ông chia sẻ: Với lễ khai hội gò Đống Đa, những năm trước đây các đoàn nghệ thuật làm theo form tương đối nghiêng về “màu sắc” sân khấu kinh điển như cải lương, tuồng với các lớp diễn, mục diễn đã khiến khán giả quá quen thuộc.

“Sân khấu kinh điển thường mang tính ước lệ, tượng trưng rất cao. Chẳng hạn như hình tượng voi chín ngà gà chín cựa thì chỉ được sử dụng một đạo cụ được che bằng chiếc khăn phủ màu sắc. Hàng ngàn năm nay chúng ta xem, chúng ta mặc định đó là những thứ kì vĩ mà không có sự thay đổi gì.

Trong khi đó, tại sân khấu bán thực cảnh, yếu tố thực tế được xem như là điều sống còn tạo nên sức hút cho mỗi chương trình. Bây giờ, khán giả đòi hỏi những thứ mới mẻ hơn, xác thực hơn và tính thẩm mĩ, tinh tế được nâng lên phù hợp với yêu cầu của thời đại.

NSND Huỳnh Tú

Chương trình tại gò Đống Đa năm 2025 chính là một luồng gió mới khi mang tới khán giả sức hút của sân khấu hiện đại”, NSND Huỳnh Tú nhận định.

Đây là thể thức diễn theo tính sử thi nhưng được pha trộn, lắp đặt, hệ thống, bố trí với một tiêu chí mang tính chất thời đại hóa và hiện đại hóa lên. Tính chất của nghệ thuật nói chung không chỉ có diễn viên và khán giả mà trở thành sân khấu bán thực cảnh, tương đối xóa đi khoảng cách giữa diễn viên và khán giả. Gần như họ diễn lại sự kiện, đưa thời quá khứ trở về hiện tại một cách thực tế nhất nhưng được nâng cấp ở các tiêu chí: Âm thanh, ánh sáng, 3D mapping, trang phục, đạo cụ, thậm chí có cả tạp kĩ, xiếc, bay lượn, nói chung rất phong phú và đa dạng. Yếu tố thực tế, sống động, tạo đột biến gần gũi với đời sống hơn.

NSND Huỳnh Tú phân tích: Trong nghệ thuật tính hấp dẫn được đặt lên hàng đầu sau đó đến tính thời đại, hiện đại và sau đó là tính đại chúng. Tức là anh muốn làm gì thì làm nhưng phải chạm được đến người xem, người nghe và phải đưa màu thời đại vào mà không làm mờ đi, nhòe đi bản sắc, hồn cốt văn hóa Việt.

Ở đây, hai chương trình đã rất thành công khi đạt được tất cả các yếu tố trên để không đi vào lối mòn, không tạo sự nhàm chán, lặp đi lặp lại. Ngày trước, khi nói đến dân tộc, dân gian truyền thống là người ta nghĩ ngay đến tính chất dập khuôn, cũ kĩ nhưng sự mạnh dạn, đổi mới tại các chương trình nghệ thuật của lễ hội và nhất là hai chương trình tại gò Đống Đa và đình Trường Lâm đã mang tinh thần đổi mới, update được xu thế về nghệ thuật hiện đại, đương đại bây giờ. Đặc biệt là tính đại chúng rất cao khi hướng tới đa tầng khán giả: Trẻ em, thanh niên cho đến ông già, bà lão đều cảm nhận được hơi thở của mình trong đó.

Khi thực hiện chương trình, phải đặt những yếu tố đó lên hàng đầu để không chỉ thực hiện khát khao đổi mới trong nghệ thuật của mình, không chỉ phục vụ khán giả những thứ tốt nhất và mới nhất mà còn phải tạo nên được “thương hiệu” cho chính ekip. Có như thế mới tồn tại bền lâu, mới thực sự có tâm với nghề.

Các chương trình như vậy đại diện cho hơi thở mới, cách nhìn mới, tinh thần mới cho lịch sử, cho thương hiệu Việt, cho hồn cốt Việt, mang trọng trách lớn. Bởi, đôi khi chỉ là một bài hát, một bản giao hưởng, một bản nhạc nhưng trong đó hiển hiện lên tầm vóc của một vùng đất, một đất nước.

Đặc biệt, với các chương trình ca ngợi cuộc đời và chiến công hiển hách của vua Quang Trung, của Linh Lang Đại vương đều mang tính lịch sử và có rất nhiều góc cạnh, tư liệu cả trong dân gian lẫn trong chính sử để khai thác.

“Gò Đống Đa có địa thế, địa hình tuyệt đẹp. Giá như có thời gian và điều kiện tốt hơn, phải tạo nên chương trình hoành tráng hơn, thực tế hơn, làm “sống dậy” tinh thần, không khí của quân Tây Sơn vào mùng 5 Tết Kỷ Dậu. Đó là những chiếc trống đặt khắp gò Đống Đa, là tiếng hò reo long trời lở đất, là tiếng bước chân rầm rập và khí thế ngút trời và niềm hân hoan rạng ngời của người dân Thăng Long trong trận chiến mùa hoa đào nở”, NSND Huỳnh Tú khẳng định.

Đồng thời, ông cũng bày tỏ một niềm hi vọng rất lớn: “Với bề dày văn hóa ngàn năm của mình, Thăng Long - Hà Nội có vô vàn chất liệu về sự kiện, nhân vật, di sản… để khai thác. Không thiếu các nghệ sĩ, đạo diễn có tài, có tâm và có tầm có thể biến những sân khấu thực cảnh, bán thực cảnh thành “Tinh hoa Bắc Bộ” hay một “Kí ức Hội An” giữa lòng Thủ đô. Chỉ cần có điều kiện, chúng tôi hoàn toàn có thể làm được điều đó, đóng góp cho công nghiệp văn hóa của Thủ đô phát triển”.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vỹ

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ (nguyên giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) lại rất tâm đắc về tính nghệ thuật của các sự kiện này.

“Như tình yêu, nghệ thuật gõ cửa trái tim nhưng còn rộng lớn hơn nó tác động đến nhận thức, trí tuệ và hành động, nó cố kết cộng đồng và nó trình diễn bản sắc văn hóa. Nó làm cho con người trở nên người hơn, nhân văn và cao cả hơn.

Thầy tôi dạy chúng tôi cách nay 50 năm là đừng biến đặc sắc văn hóa địa phương thành thổ sản mà phải ý thức nâng tầm nó lên quốc gia và nhân loại.

UNESCO khuyến nghị về nhiệm vụ truyền thông và quảng bá bản sắc văn hóa, trước tiên là phải đem bản sắc văn hóa của mình phục vụ nhu cầu hưởng thụ toàn nhân loại như là một kỳ vọng hạnh phúc của con người.

Công nghệ phương tiện trình diễn hiện đại là công cụ hữu dụng cho các sự kiện lễ hội hôm nay, đồng thời, nó làm thay đổi quy trình, nội dung, chất lượng của lễ hội. Quả là: Chưa có bao giờ đẹp như hôm nay.

Chúng ta cần tận dụng những lợi thế mà ngày xưa mơ cũng không có thế này”, chuyên gia Nguyễn Hùng Vĩ khẳng định.

Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê (giảng viên Bộ môn Công nghiệp văn hóa và sáng tạo, Trường Khoa học Liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, những hoạt động sân khấu hóa lễ hội mà lại có sự kết hợp công nghệ hiện đại thì có ý nghĩa rất tích cực trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị độc đáo của văn hóa dân gian của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.

Việc sân khấu hóa các lễ hội giúp cho các lễ hội truyền thống, ngoài các hoạt động vốn được cộng đồng địa phương tổ chức theo thường lệ như lễ tế, rước, văn nghệ, trò chơi dân gian… cho chính cộng đồng đó và du khách thụ hưởng thì còn góp phần khiến lễ hội trở nên long trọng, hoành tráng hơn, phục vụ cho chính cộng đồng sở tại cũng như phục vụ cho những du khách và người quan tâm đến lễ hội được thưởng thức những tiết mục hấp dẫn được dàn dựng công phu bởi các đạo diễn chuyên nghiệp.

Những hoạt động sân khấu hóa lễ hội mà lại có sự kết hợp công nghệ hiện đại thì có ý nghĩa rất tích cực trong việc gìn giữ và phát huy những giá trị độc đáo của văn hóa dân gian của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.

Bên cạnh những diễn viên của địa phương, những hoạt động này còn huy động dàn diễn viên, âm thanh, ánh sáng chuyên nghiệp, cao cấp hơn, mang đến một trải nghiệm khác biệt chưa từng có.

Bà nhấn mạnh về ưu thế của công nghệ hiện đại đã đẩy hiệu quả của thưởng thức nghệ thuật trong lễ hội lên một tầm cao mới. Bà cho rằng: “Các công nghệ hiện đại giúp kể các câu chuyện, truyền thuyết về những vị anh hùng, lịch sử của địa phương, lịch sử quốc gia một cách thú vị, hấp dẫn hơn, giúp cho trong một thời gian ngắn mọi người có thể hình dung, hiểu được các truyền thuyết, câu chuyện chính yếu, quan trọng của địa phương.

Với những phương tiện, công nghệ hiện đại giúp cho các câu chuyện được thể hiện trong một hình thức bắt mắt, hoành tráng. Hiện nay, khi công nghệ ngày càng phát triển hơn thì xu hướng người dân trải nghiệm các câu chuyện, trải nghiệm công nghệ hiện đại càng trở nên phổ biến. Do đó, việc sân khấu hóa lễ hội, kể lại những truyền thuyết dân gian, những vị anh hùng, danh nhân với những công lao, chiến công lịch sử thông qua các công nghệ hiện đại như 3D Mapping, trình diễn hiện đại sẽ tiếp cận gần hơn với thị hiếu của người dân đương đại”.

Theo đó, khán giả, người dân có thể cảm nhận về những câu chuyện lịch sử một cách đa giác quan, vừa nghe, vừa nhìn vở diễn, xem những trình diễn bằng công nghệ trên nền di tích một cách ấn tượng. Đối với người dân sở tại, vốn đã quá quen thuộc, thường xuyên được tổ chức, tham gia lễ hội thì mang đến một nguồn hứng khởi mới, những trải nghiệm mới mẻ, hấp dẫn. Còn đối với những du khách, những người ít hoặc chưa biết gì về danh nhân, về lịch sử, truyền thuyết hoặc chiến công của vị thánh, thần được thờ phụng, tế lễ, rước, ca tụng… thì chính là dịp để họ tìm hiểu một cách khá đầy đủ, trọn vẹn thông qua nghệ thuật.

Là người đứng lớp giảng dạy cho các lứa sinh viên, Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê rất quan tâm đến thị hiếu của người trẻ. Bà đánh giá: “Việc dùng nghệ thuật sân khấu kết hợp với công nghệ hiện đại để lan tỏa nét đẹp, nét riêng của lễ hội cũng là một hướng đi phù hợp thời điểm hiện nay để thu hút sự quan tâm nhiều hơn của công chúng với các lễ hội truyền thống, giúp cho người dân và du khách hiểu hơn về lịch sử, con người, vùng đất, trân trọng hơn những vốn quý mà cha ông ta đã trao truyền lại.

Nghệ thuật sân khấu hóa đã chắt lọc những gì tinh túy, hồn cốt của lễ hội để đưa lên sân khấu trong một thời gian tập trung, bối cảnh sân khấu tập trung và có định hướng đến khán giả. Những câu chuyện mang đến trải nghiệm đa giác quan, thu hút đông đảo người xem, đặc biệt là người trẻ.

Bởi lẽ, người trẻ thì luôn luôn được thu hút bởi những điều mới mẻ, thời thượng. Trong khi đó, do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan, sự tiếp xúc của họ với văn hóa truyền thống chưa được nhiều và sâu sắc bằng những người lớn tuổi. Việc sân khấu hóa với công nghệ hiện đại đây là một cách tương tác rất tốt với thế hệ trẻ để họ hiểu biết về truyền thống, nét hay, cái đẹp của địa phương, của quốc gia, thu hút họ quan tâm nhiều hơn đến lễ hội”.

Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê cũng đánh giá cao việc trình diễn, ghi hình, phát sóng trong các nền tảng. Bà cho rằng điều này có ý nghĩa rất tốt trong việc lưu giữ, truyền bá, phổ biến những nét đẹp của lễ hội trong thời đại công nghệ số. Điều này đảm bảo những nghi thức, tế lễ, nghi thức rước hay những hoạt động của lễ hội được truyền lại cho đời sau một cách đúng đắn, tránh tình trạng “tam sao thất bản”, mai một, biến tướng.

Để việc các hoạt động này trở thành một hướng đi hiệu quả cho Hà Nội trong thời gian tới, chuyên gia Nguyễn Hùng Vĩ nhấn mạnh vào vai trò quản lý của các cơ quan chức năng. Ông nhấn mạnh: “Tôi nghĩ rằng một đất nước hòa bình, phát triển, đổi mới, phồn vinh thì văn hóa nói chung và lễ hội nói riêng vừa là nền tảng, vừa là mục tiêu để đem lại hạnh phúc cho Nhân dân, khẳng định vị thế và bản sắc văn hóa Việt Nam. Hiệu quả của trí tuệ quản lý văn hóa sẽ là then chốt để “gạn đục khơi trong” cho sự phát triển.

Còn từ một cá nhân đến một xã hội, không có sự phát triển nào lại không trải qua những vụng dại, vấp váp để trưởng thành.

Già như chúng tôi, chúng tôi quý trọng từng giờ phút hòa bình để nghiên cứu và làm nghệ thuật “tùy theo sức của mình”.

Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê thì lưu ý những người thực hiện chương trình cần phải cân nhắc, dàn dựng các tiết mục, điều hành lễ hội một cách phù hợp nhất với truyền thống, phong tục đang có cũng như nhu cầu của cộng đồng tại địa phương

“Việc sân khấu hóa lễ hội với hình thức bán thực cảnh cũng mang đến một điểm rất đáng chú ý nữa là gắn với địa điểm thực tế là các di tích, địa danh lịch sử gắn với tâm thức của người dân địa phương, gắn với kí ức của cộng đồng từ ngàn đời nay. Địa điểm tâm linh, tín ngưỡng này chứa đựng rất nhiều tình cảm, sự gửi gắm, tâm nguyện, mong đợi của người dân, có tính kết nối cộng đồng rất lớn. Nơi đây vốn đẹp về cảnh quan, được người dân sở tại cùng du khách thập phương chăm chút, đầu tư, chỉnh trang, tôn tạo, bảo tồn trong nhiều đời, có ý nghĩa thiêng liêng với cộng đồng.

Chuyên gia Nguyễn Hùng Vĩ - Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian.

Việc tạo sự kiện trên bối cảnh, địa bàn này là điều kiện thuận lợi để có các show kết nối người dân địa phương và người tham dự, tạo nên sự cộng cảm của cộng đồng.

Chính vì thế khi khai thác các địa điểm này, Ban Tổ chức cần có sự cân nhắc, thận trọng tối ưu vì đây thường là các di tích lịch sử lâu năm, có những di tích được xếp hạng các cấp, có ý nghĩa tâm linh. Do đó không thể khai thác tùy ý như một sân khấu dàn dựng hiện đại, chuyên nghiệp, mới mẻ, ở bối cảnh thường thấy.

Những di tích này được pháp luật bảo vệ bởi những quy định chặt chẽ để không bị tổn hại do đó các hoạt động biểu diễn cần phải bảo đảm việc gìn giữ được di tích, tránh xâm phạm cả về mặt tâm linh lẫn không gian, cảnh quan.

Do đó, cần phải có sự tham vấn ý kiến các chuyên gia, các nhà quản lý và cộng đồng địa phương - những người có vai trò tích cực trong việc bảo tồn, phát triển các giá trị của di tích để việc sân khấu hóa, biểu diễn tương tác với công chúng vừa phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của người dân đương đại vừa phù hợp với nguyện vọng, truyền thống của người dân địa phương.

Có như thế mới đạt được sự hài hòa và tránh được sự rủi ro khi khai thác di tích cho các show diễn này. Khi đó người dân sẽ rất ủng hộ và mở ra khả năng bảo tồn, phát huy tối ưu giá trị của di tích, di sản trong công nghiệp văn hóa của địa phương”, Tiến sĩ Lư Thị Thanh Lê nhấn mạnh.