Kỷ nguyên vươn mình của đất nước mở ra đúng vào lúc Hà Nội tích hợp được cho mình những điều kiện vô cùng thuận lợi để tiếp tục khẳng định vị thế Thủ đô của một nước qua nhiều đời, đặc biệt trong giai đoạn quan trọng này.

Ngay từ khi ra đời và lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định 3 mặt trận quan trọng của cách mạng nước ta là chính trị, kinh tế và văn hóa. “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”, đó là lời khẳng định của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/1946. Điều đó có nghĩa là văn hóa không chỉ là những giá trị tinh thần mà còn là động lực thúc đẩy sự tiến bộ, là nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước.

Trong suốt các chặng đường cách mạng, văn hóa luôn là nhân tố quan trọng góp phần vào những thắng lợi vĩ đại của dân tộc Việt Nam. Từ đó đến nay, qua các kì Đại hội, Đảng ta luôn bổ sung thêm những định hướng về văn hóa trên từng chặng đường phát triển của đất nước.

Trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa…”. Đây là quan điểm nhất quán về việc gắn xây dựng văn hóa với phát triển con người.

Như vậy, văn hóa luôn là một trụ cột của nước nhà và sự thực là trong suốt chiều dài lịch sử của đất nước, đặc biệt từ khi Đảng ra đời và lãnh đạo dân tộc ta, văn hóa đã phát huy tốt vai trò, vị trí của mình, xứng đáng với kì vọng và nhiệm vụ mà Đảng và Nhân dân tin tưởng.

Trong khi đó, là Thủ đô của đất nước, Hà Nội được xác định là trung tâm về chính trị, văn hóa của Việt Nam.

Nghị quyết số 15-NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, được Bộ Chính trị ban hành ngày 5/5/2022 tạo bước chuyển có tính đột phá trong huy động sức mạnh tổng hợp, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế của Thủ đô, kết hợp với nguồn lực của cả nước và nguồn lực quốc tế, xây dựng và phát triển Thủ đô thực sự xứng đáng là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trái tim của cả nước; trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, hội nhập quốc tế...

Đặc biệt, nghị quyết đã chỉ rõ, phát triển Thủ đô Hà Nội "Văn hiến - Văn minh - Hiện đại" là nhiệm vụ chính trị quan trọng đặc biệt.

Hà Nội mang trên mình sứ mệnh, trách nhiệm là đại diện cho toàn thể đất nước về văn hóa để giao lưu, kết bạn với các nước trên thế giới. Các lãnh đạo, nhà quản lý, các chuyên gia đều thống nhất rằng Hà Nội phải dẫn đầu về văn hóa của cả nước.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội nhấn mạnh trong đó xác định thanh lịch, văn minh là giá trị cốt lõi, cơ bản nhất. Văn hóa là đặc trưng, là niềm tự hào và phát triển văn hóa Hà Nội là trọng trách của người Thủ đô.

Với tất cả những tinh túy chắt lọc được từ ngàn năm văn hiến, Hà Nội có đầy đủ điều kiện để làm việc đó và không địa phương nào trên khắp đất nước này thích hợp làm điều đó hơn Hà Nội.

Nhận thức rõ ràng vấn đề đó, trong tám nhiệm kỳ công tác liên tiếp, Thành ủy Hà Nội luôn dành một chương trình riêng về xây dựng văn hóa, con người. Trọng tâm nhiệm kỳ này là Chương trình số 06-CTr/TU về "Phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021 - 2025". Thành phố Hà Nội không ngừng đổi mới, đột phá, tạo nên những điểm nhấn trọng tâm nhằm khơi thông dòng mạch phát triển văn hóa, con người. Việc nâng cao tri thức luôn được đồng hành với xây dựng đạo đức, lối sống, ứng xử.

Với 3 vế rõ ràng nhưng tựu chung vẫn đặt con người vào vị trí trung tâm, Chương trình 06 của Thành ủy Hà Nội đã từng bước đưa văn hóa trở thành gương mặt đại diện ngày càng sáng giá của Thủ đô và khẳng định nhiệm vụ chính trị phát triển văn hóa là cao cả và thiêng liêng của chúng ta.

Đồng chí Nguyễn Văn Phong - Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội, Trưởng ban Chỉ đạo Chương trình 06 của Thành ủy Hà Nội khẳng định: "Chưa bao giờ chúng ta được quan tâm một cách tổng thể, toàn diện đến văn hóa như thế.

Thứ nhất, chúng ta có được một hệ thống các cơ chế, chính sách, quan điểm chỉ đạo về mặt chính trị, pháp lý và nguồn lực đầy đủ nhất so với các Chương trình khác. Thứ hai, văn hóa Hà Nội được cụ thể hóa bằng Luật Thủ đô với rất nhiều nội dung, quan điểm, tư tưởng chỉ đạo lớn của Nghị quyết 15 của Bộ Chính trị tạo thành lợi thế cho Thủ đô phát triển.

Thứ ba, chúng ta là đơn vị đầu tiên ban hành được Nghị quyết 09 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn thành phố; Nghị quyết của Ban Thương vụ Thành ủy về xây dựng xã hội học tập; Chỉ thị 30 của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội về Tăng cường sự lãnh đạo của cấp Ủy Đảng về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh cùng nhiều Nghị quyết và các kế hoạch triển khai bằng các đề án, dự án cụ thể...

Những tư tưởng, định hướng lớn về văn hóa, con người Hà Nội được cụ thể hóa vào trong tư tưởng, quan điểm, triết lý để chúng ta xây dựng quy hoạch Thủ đô. Văn hóa và con người trở thành 1 trong 5 trụ cột trong những triết lý phát triển Thủ đô.

Do đó, cái đạt được lớn nhất từ Chương trình 06 là nhận thức, vai trò lãnh đạo của Đảng và cụ thể hóa của các cấp chính quyền về văn hóa đã được hoàn thiện.

Thời gian qua, tư duy của chúng ta về văn hóa và con người đã có sự thay đổi và nâng lên một bước rất quan trọng nhận thức ngày càng đầy đủ, sâu sắc hơn về vấn đề này. Tầm nhìn của thành phố về phát triển văn hóa, xây dựng con người, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cũng dài hạn hơn, sâu sắc hơn, đặc biệt đi cùng được với thời đại, cập nhật với những tiến bộ nhất của văn minh nhân loại.

Từ câu chuyện văn hóa, nguồn nhân lực, xây dựng xã hội học tập chúng ta đều tiệm cận và song hành với thời đại, không bị tụt hậu.

Trong bối cảnh vận động không ngừng của thế giới, hòa vào xu thế phát triển chung, Hà Nội là địa phương đầu tiên của cả nước ban hành Nghị quyết 09 về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn thành phố.

Năm 2018, ngành công nghiệp văn hóa đóng góp khoảng 1,49 tỷ USD vào tổng sản phẩm trên địa bàn thành phố Hà Nội. Tổng doanh thu trực tiếp từ làng nghề truyền thống và các làng có nghề của thành phố Hà Nội đạt khoảng 983,5 triệu USD năm 2018 (với tổng số gần 1 triệu lao động trực tiếp; kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng thủ công mỹ nghệ đạt 192 triệu USD.

Theo mục tiêu của Nghị quyết, đến năm 2030, ngành CNVH Thủ đô cơ bản trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của các ngành, lĩnh vực khác. Hà Nội nằm trong nhóm các thành phố có ngành CNVH phát triển hàng đầu có thương hiệu, sản phẩm uy tín, khả năng cạnh tranh cao với các thành phố trong khu vực; là “Thành phố sáng tạo” có sức ảnh hưởng ở khu vực Đông Nam Á. Doanh thu từ các ngành CNVH tăng dần qua từng năm, phấn đấu đóng góp khoảng 8% GRDP của thành phố.

Duy trì phát triển ổn định, bền vững các ngành: Du lịch văn hóa, Thủ công mỹ nghệ, Nghệ thuật biểu diễn, Thiết kế, Ẩm thực, Phần mềm và trò chơi giải trí. Đẩy mạnh phát triển các ngành: Quảng cáo, Kiến trúc, Điện Ảnh. Tiếp tục phát triển các ngành: Nhiếp ảnh và triển lãm, Thời trang, Truyền hình và Phát thanh, Xuất bản…

Đến năm 2045, CNVH Thủ đô là ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển toàn diện, là động lực phát triển các ngành, lĩnh vực khác, là tiền đề để xây dựng Hà Nội có chất lượng cuộc sống cao; kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển toàn diện, bền vững; trở thành “Thành phố sáng tạo” của khu vực châu Á, thành phố kết nối toàn cầu, trung tâm văn hóa, du lịch lớn đặc sắc, có sức cạnh tranh quốc tế. Hình thành một số công trình văn hóa mới cho Thủ đô và Việt Nam, mang tính biểu tượng văn hóa có tầm cỡ khu vực và thế giới. Phấn đấu đóng góp khoảng 10% GRDP của thành phố.

Trong điều kiện đó, Hà Nội đã thực hiện hàng loạt các hoạt động để xây dựng, củng cố văn hóa.

Nghị quyết 24/NQ-HĐND ban hành danh mục các khu vực, di tích, di sản, công trình cần tập trung nguồn lực để bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa; danh mục ô phố, tuyến phố đặc trưng có giá trị văn hóa, lịch sử, danh mục công trình kiến trúc có giá trị để phục hồi, bảo vệ, phát huy giá trị trên địa bàn thành phố (Đợt 1).

Theo Nghị quyết, danh mục Di sản văn hóa vật thể được phân loại thành các nhóm khác nhau để có phương án bảo vệ phù hợp. Nhóm di tích đại diện bao gồm 10 di tích, như: Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, 22 di tích được công nhận Di tích quốc gia đặc biệt, 1.164 Di tích đã được xếp hạng cấp quốc gia và 1.600 Di tích được xếp hạng cấp thành phố. Ngoài ra, nhóm di tích đặc biệt gồm 46 di tích cách mạng kháng chiến đã được xếp hạng, 354 địa điểm gắn biển lưu liệm sự kiện cách mạng kháng chiến và 34 Bảo vật Quốc gia đã được công nhận.

Đối với Di sản văn hóa phi vật thể, Nghị quyết xác định danh mục bao gồm 6 di sản được tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên Hợp quốc (UNESCO) ghi danh, 42 di sản văn hóa được ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 182 Làng nghề, 54 Làng nghề truyền thống và 7 Nghề truyền thống tiêu biểu Hà Nội.

Một điểm nhấn quan trọng của Nghị quyết là việc xác định danh mục ô phố và tuyến phố đặc trưng cần được bảo vệ. Trong Khu phố cổ Hà Nội, có 21 tuyến phố thuộc phạm vi bảo vệ tôn tạo cấp I và 40 tuyến phố thuộc phạm vi bảo vệ tôn tạo cấp II được đưa vào danh mục bảo vệ. Đồng thời, 16 đoạn tuyến phố thuộc Khu phố cũ Hà Nội của tuyến phố có nhiều biệt thự có giá trị kiến trúc đặc biệt và 11 đoạn tuyến phố thuộc Khu phố cũ Hà Nội của tuyến phố có nhiều biệt thự có giá trị kiến trúc đáng chú ý cũng được đưa vào danh mục bảo vệ.

Về công trình kiến trúc có giá trị, Nghị quyết liệt kê 222 biệt thự xếp nhóm 1 và 356 biệt thự xếp nhóm 2 được xây dựng từ trước năm 1954, cùng với 40 công trình kiến trúc công cộng có giá trị đặc biệt và 21 công trình có giá trị đáng chú ý cũng được xây dựng từ trước năm 1954.

Trong khi đó, Hà Nội không chỉ có số lượng làng nghề lớn, mà các làng nghề còn đem lại giá trị kinh tế cao. Trong 1.350 làng nghề và làng có nghề, có 334 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận.

Mỗi làng nghề đều có thế mạnh riêng, tạo ra những sản phẩm vừa thân thiện với môi trường, vừa đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Trong số 3.000 sản phẩm OCOP của thành phố, có khoảng 800 sản phẩm đến từ các làng nghề, làng có nghề. Tổng giá trị sản xuất của 334 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được công nhận ở Hà Nội đạt hơn 24.000 tỷ đồng/năm.

Mới đây, làng nghề gốm Bát Tràng và lụa Vạn Phúc đã trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới.

Việc ban hành danh mục này được đánh giá là bước tiến quan trọng trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của TP. Hà Nội. Nghị quyết không chỉ nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa ngàn năm văn hiến của Thủ đô mà còn góp phần phát triển du lịch bền vững, tạo động lực cho phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Đó là việc HĐND Hà Nội ban hành Nghị quyết quy định về tổ chức và hoạt động của trung tâm công nghiệp văn hóa (Thực hiện khoản 7 Điều 21 Luật Thủ đô) và Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa (Thực hiện khoản 8 Điều 21 Luật Thủ đô) cũng chính là tạo hành lang pháp lý để thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của công nghiệp văn hóa trên địa bàn, chắp thêm cánh cho Nghị quyết 09 đạt được những mục tiêu đề ra.

Giai đoạn 2021 - 2025, ngân sách thành phố hỗ trợ vốn cho 1.458 dự án thuộc 3 lĩnh vực giáo dục, y tế, di tích với tổng số tiền 44.056,9 tỷ đồng. Trong giai đoạn này, thành phố đã quyết định dành 14.029 tỷ đồng để tu bổ, tôn tạo 579 di tích.

Trên cơ sở đó, khi đang “tạo đà” cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới, Hà Nội đã gặt hái được nhiều thành tích đáng kể.

Về hoạt động biểu diễn, Hà Nội đã tổ chức 1.290 buổi diễn văn hóa, nghệ thuật… tạo nguồn thu lớn cho các lĩnh vực, góp phần vào phát triển kinh tế - xã hội chung của thành phố.

Lĩnh vực thể dục thể thao được tổ chức sâu rộng trong toàn dân; thể thao thành tích cao đạt kết quả tích cực, các vận động viên Thủ đô đạt được 1.132 huy chương trong nước và quốc tế.

Trong nửa đầu năm 2025, Hà Nội đã đón khoảng 15,56 triệu lượt khách, tăng 11,8% so với năm 2024, trong đó có hơn 3,6 triệu lượt khách quốc tế, tăng 21,8%.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, ngành VHTTDL Hà Nội đã góp phần tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội của thành phố. GRDP ước tăng 7,63%, cao hơn cùng kỳ năm 2024. Tổng thu ngân sách đạt khoảng 410 nghìn tỷ đồng, bằng 79,9% dự toán, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm 2024.

Đồng chí Vũ Thu Hà - Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội khẳng định: “Để đạt được kết quả đó, thành phố Hà Nội đã nhận thức sâu sắc và triển khai nghiêm túc chỉ đạo của Chính phủ, sự phối hợp của các Bộ, ngành cùng sự quan tâm sát sao, vào cuộc của cả hệ thống chính trị và sự đồng lòng ủng hộ của Nhân dân Thủ đô”.

Bên cạnh đó, Hà Nội tiếp tục tổ chức buổi gặp mặt các không gian văn hóa sáng tạo độc lập, tư nhân và công lập nhằm chính thức kêu gọi các nhóm và tổ chức văn hóa sáng tạo đăng ký trở thành thành viên Mạng lưới không gian văn hóa sáng tạo Hà Nội, đồng thời giới thiệu về hoạt động của Trung tâm điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội.

Hà Nội - thành phố ngàn năm văn hiến đang trên hành trình khẳng định và củng cố vị thế là Thành phố Sáng tạo trong Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO. Đây không chỉ là niềm vinh dự mà còn là trách nhiệm to lớn, đòi hỏi sự chung tay, đồng lòng của toàn thể cộng đồng, trong đó các nhà sáng tạo, các không gian sáng tạo giữ vai trò then chốt.

Nói như đồng chí Bạch Liên Hương - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội: “Chính từ những hoạt động bền bỉ, những dự án ý nghĩa của cộng đồng sáng tạo, hình thành các không gian sáng tạo, diện mạo văn hóa của Hà Nội ngày càng trở nên đa dạng hơn. Các không gian sáng tạo thực sự là những “hạt nhân đổi mới”, góp phần mạnh mẽ trong việc xây dựng bản sắc văn hóa sáng tạo đặc trưng của Thủ đô, phát triển kinh tế sáng tạo và thúc đẩy hình ảnh một Hà Nội trẻ trung, năng động, hiện đại mà vẫn đậm đà truyền thống”.

Kì vọng của Hà Nội là “Mạng lưới các không gian văn hóa sáng tạo của thành phố được hình thành sẽ góp phần kết nối các không gian văn hóa sáng tạo; giới thiệu, chia sẻ, hỗ trợ triển khai ươm mầm tài năng, thí điểm các ý tưởng trong lĩnh vực sáng tạo, tổ chức tọa đàm, tập huấn, hỗ trợ kết nối hợp tác…

Trên cơ sở phát huy những lợi thế từ nền tảng truyền thống, hành lang pháp lý rộng và sáng cùng sự tận dụng những lợi thế không nơi đâu có ấy, văn hóa Hà Nội càng có điều kiện thuận lợi để xứng danh là Thủ đô, dẫn đầu trong kỷ nguyên vươn mình này.

PGS, TS Bùi Thị An - Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội đồng tư vấn kinh tế của UB Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội nhấn mạnh: “Là kinh đô, Thủ đô nhiều đời của đất nước ta, Thăng Long - Hà Nội hội tụ đủ mọi ưu thế về văn hóa, giáo dục, khoa học… mà không phải địa phương nào cũng có được.

Hòa trong dòng chảy mạnh mẽ của cả nước trong kỷ nguyên vươn mình, với những lợi thế về mặt thể chế, pháp lý đã cho thấy Nhà nước tiếp tục trao cho Thủ đô những cơ sở để tiếp tục phát huy nền tảng quý giá đã đạt được và càng phát huy vai trò đầu tàu văn hóa trong kỷ nguyên vươn mình này.

Ngay trong Nghị quyết 15 của Bộ Chính trị cũng đã khẳng định Thủ đô là trung tâm khoa học văn hóa, là đầu não chính trị của cả nước. Đặc biệt về mặt văn hóa, giáo dục trong những năm gần đây đã được đặt lên vị trí rất cao. Đó là tiền đề, là bệ phóng vững chắc để Hà Nội gặt hái được những kết quả tốt đẹp hơn nữa trong thời gian tới.

Hà Nội có bề dày về văn hóa hàng ngàn năm thông qua việc chúng ta đã bồi tích được trong suốt quá trình hình thành, phát triển của mình. Những di sản về văn hóa của Hà Nội không chỉ làm đẹp cho Thủ đô mà còn được cả thế giới công nhận. Hà Nội ngày nay không chỉ là điểm đến của cả nước mà còn là điểm đến yêu thích của du khách khắp năm châu.

Chưa có Thủ đô của một quốc gia nào mà các nguyên thủ đến thăm lại có thể thoải mái đi bộ, đi ăn ngoài đường phố với các món đặc sản nổi tiếng của ẩm thực Hà Nội như bún chả, phở, thưởng thức cà phê, bia hơi, bánh mì… như những du khách bình thường. Điều đấy cho thấy sự yên bình, an ninh, mến khách đồng thời cũng yêu chuộng hòa bình của Hà Nội - đại diện cho đất nước Việt Nam như thế nào.

Điều đó cho thấy Hà Nội không chỉ cổ kính, văn minh mà còn đặc biệt như thế nào. Có lẽ chỉ Hà Nội mới có được điều đó”.

(Còn nữa)