Hiệp sĩ Dế mèn Phạm Tuyên với những tác phẩm âm nhạc vượt thời gian

Lễ trao Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn lần thứ 6 - 2025 diễn ra chiều 28/5 tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia, 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội.

Nhạc sĩ của tuổi thơ

Giải Hiệp sĩ Dế mèn là phần thưởng cao quý nhất, được xét “phong tặng” cho tác giả có những cống hiến to lớn cho thiếu nhi trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình đồng thời có tác phẩm xuất sắc, lọt vào vòng chung khảo của năm xét giải.

Theo báo cáo tổng kết Giải Dế mèn năm 2025 của Ban Tổ chức: Trong hơn 700 ca khúc để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Phạm Tuyên dành riêng hơn 200 bài viết cho thiếu nhi.

Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Vũ Việt Trang và Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Giám khảo trao Giải Hiệp sĩ Dế mèn tới nhạc sĩ Phạm Tuyên

Những ca khúc như "Chiếc đèn ông sao", "Cánh én tuổi thơ", "Tiến lên Đoàn viên"… đã trở thành một phần ký ức không thể thiếu của bao thế hệ. Thế nhưng, ít ai biết rằng ông còn có một “kho báu” đặc biệt: 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi của cảnh sắc thiên nhiên, con người, văn hóa dân gian Việt Nam.

Lần đầu tiên, sau bao năm nằm im trong cuốn sổ nhạc, “kho báu” ấy đã được giới thiệu qua dự án sách "Khúc đồng dao của bé" mà chính con gái ông - nhà báo Phạm Hồng Tuyến - là người kể chuyện.

"Khúc đồng dao của bé" là bộ sách gồm 5 tập, trong đó "Về quê - Khúc đồng dao của bé" là tập đầu tiên đã được xuất bản. Trong số 41 bài đồng dao được công bố theo dự án này chỉ có 5 bài: "Rềnh rềnh ràng ràng", "Bà còng đi chợ", "Gánh gánh gồng gồng", "Bầu và Bí", "Con chim chích chòe" đã từng có bản thu.

36 bài còn lại, trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như "Mau mau tỉnh dậy", "Thương con ba ba", "Cái cò đi đón cơn mưa", "Cái bống"… lần đầu tiên được thu âm.

Không dừng lại ở việc “giới thiệu bài hát”, "Về quê - Khúc đồng dao của bé" của Phạm Tuyên - Phạm Hồng Tuyến chọn hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ.

Mỗi tập sách trong bộ "Khúc đồng dao của bé" vì thế là một nỗ lực thầm lặng và kiên trì để giữ gìn hồn Việt Nam, qua những nét vẽ minh họa tươi sáng, những câu chuyện giản dị và những bài hát ngọt ngào. Mỗi bài hát đồng dao không chỉ là phần nhạc, là câu chuyện, mà còn là trò chơi, qua đó giúp bài hát trở nên sống động.

Với những dấu ấn của dự án sách "Khúc đồng dao của bé", nhạc sĩ Phạm Tuyên đã được Hội đồng Giám khảo xem xét đến toàn bộ sự nghiệp để trao giải Hiệp sĩ Dế mèn.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng Giám khảo nhận định: “Nhạc sĩ Phạm Tuyên là một nhạc sĩ lớn. Ông là một cây đại thụ trong nền âm nhạc Việt Nam xòe ra đến 3 cái nhánh: Một là nhạc trữ tình, hai là nhạc cách mạng và ba là nhạc thiếu nhi. Ở mảng nào, ông cũng xuất sắc.

Đặc biệt, Phạm Tuyên như là một “bảo tàng lịch sử bằng âm thanh”. Các sự kiện lớn của đất nước đều in dấu trong âm nhạc của ông. Kể cả những sáng tác về các ngành nghề, ông cũng rất giỏi. Còn riêng ở mảng sáng tác cho trẻ con, có thể nói, các nhạc sĩ của chúng ta đã có nhiều bài hát rất hay.

Phạm Tuyên dõi theo sự trưởng thành của các em một cách sát sao bằng âm nhạc. Ông nâng niu các em từ khi các em còn nằm trong lòng mẹ, cho đến lúc đi nhà trẻ, đến trường mầm non, vào lớp một, vào Đội, từng bước trưởng thành, đến lúc giã từ tuổi khăn quàng đỏ để “Tiến lên Đoàn viên”...

Có thể nói, đó là một cuốn “từ điển bánh khoa bằng âm nhạc về mọi trạng huống, mọi cung bậc tình cảm trong thế giới tâm hồn các em”.

Mùa giải thành công với nhiều dấu ấn

Mùa giải Thiếu nhi Dế mèn thứ 6 năm 2025 được khởi động từ 14/3/2025, đã xem xét, thẩm định 97 tác phẩm thiếu nhi tiêu biểu được sáng tác, hoàn thiện trong khoảng thời gian năm 2024 - 2025. Các tác phẩm này đến từ 2 nguồn: Một là từ các tác giả trực tiếp gửi dự thi; Hai là từ sự đề cử của các nhà xuất bản và lực lượng cộng tác viên thân thiết của báo Thể thao và Văn hóa - những nhà văn, nhà thơ, nghệ sĩ, những người yêu mến nghệ thuật thiếu nhi và luôn theo dõi sát sao những sáng tác mới nhất.

Bên cạnh Giải Hiệp sĩ, Ban Tổ chức cũng trao 5 giải Khát vọng Dế mèn trong tổng số 10 tác phẩm, chùm tác phẩm lọt vào vòng chung khảo của Giải thưởng.

Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Trần Đăng Khoa và Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Ngọc Thưởng trao giải Khát vọng Dế mèn tới các tác giả

5 giải Giải Khát vọng Dế mèn gồm: Bộ tranh của họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên (13 tuổi); "Có một Trái Đất phẳng trong mắt em" (bản thảo tập thơ của Lý Thăng Long); "Cuốn cổ thư của một mẫu thần" (truyện của Nguyễn Hoàng Diệu Thủy, Nhà xuất bản Kim Đồng), Hai cuốn truyện của Dy Duyên: "Từ những ruộng rau ở nông trại Cúc Cu" (Đốm Đốm vẽ, Nhà xuất bản Kim Đồng) và "Những thứ bạn dùng để lấp một cái hố" (Thanh Vũ vẽ, Nhà xuất bản Kim Đồng); "Trang trại cuối rừng" (truyện của Phạm Công Luận, Nhà xuất bản Kim Đồng).

Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn năm nay vinh danh một loạt các tác giả trẻ, mới viết cho thiếu nhi. Có 3/5 giải Khát vọng Dế mèn đều là những tác giả trẻ, những cây bút mới viết cho thiếu nhi.

Gần như đã thành truyền thống của Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn là mùa giải nào cũng có được những gương mặt thiếu nhi thực sự xuất sắc để vinh danh. Năm nay giải thưởng vinh danh bộ tranh của họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên (13 tuổi) đến từ Lạng Sơn.

Phó Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Nguyễn Thị Sự và nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung - Đại sứ truyền cảm hứng Dế mèn) trao giải Khát vọng Dế mèn tới các tác giả

Ở bộ tranh này, họa sĩ nhí Phạm Hải Nguyên đã sớm bộc lộ thế giới quan của mình. Nguyên có tư duy khá sâu sắc về con người và những sự việc diễn ra trong cuộc sống thường nhật. Tuy mới 13 tuổi, nhưng nhãn quan của Nguyên có phần trưởng thành khá sớm. Sự trưởng thành ấy đã được Nguyên khắc họa bằng acrylic qua các đề tài như: Tham vọng, Cơn ác mộng, Lao động… Nguyên đã có triển lãm cá nhân đầu tay Góc nhìn đa chiều tại Nhà triển lãm 29 Hàng Bài (Hà Nội) hồi tháng 8/2024.

Xem tranh của họa sĩ nhí này, họa sĩ Thành Chương bày tỏ sự ngạc nhiên. Ông nhấn mạnh: “Tôi không nghĩ ở lứa tuổi ấy mà các em đã có thể vẽ nên những tác phẩm già dặn đến như vậy. Có lẽ bởi đời sống bây giờ phát triển hơn, trẻ em được tiếp xúc nhiều với môi trường sống đa dạng, với thông tin và văn hóa từ khắp nơi trên thế giới. Mọi thứ được cập nhật rất nhanh. Cảm nhận về thế giới xung quanh của các em hôm nay phong phú và sâu sắc hơn rất nhiều so với thời của chúng tôi.

Tuổi trẻ ngày nay không còn bó hẹp trong sự hồn nhiên, ngây thơ, thậm chí là đến mức ngô nghê như trước. Các em tiếp cận với cái mới, với văn minh hiện đại một cách sớm và đầy đủ. Chính vì vậy, dù tranh của các em vẫn giữ được nét hồn nhiên, nhưng đồng thời lại mang theo sự chín chắn trong tư duy, có chiều sâu, thậm chí là những triết lý rất trưởng thành. Tôi cho rằng đó là dấu hiệu tốt, thể hiện sự phát triển của thế hệ trẻ”.

Mùa giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn thành công với nhiều dấn ấn

Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn năm nay cũng đã tìm được tác giả Phạm Tuyên xứng đáng để “phong tặng” Hiệp sĩ Dế mèn, nối tiếp những tên tuổi xuất sắc như Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023), Lý Lan (2024). Đáng nói, sau các tác giả văn học, lần đầu tiên giải thưởng có Hiệp sĩ Dế mèn là một nhạc sĩ.