Án hành chính, khoảng cách giữa phán quyết sơ thẩm và phúc thẩm

Thửa đất hộ ông Đinh Văn Tới đang khởi kiện, yêu cầu tòa án công nhận đất ở đang hiện hữu 3 căn nhà trên đất với 3 thế hệ đang sinh sống

Luận cứ từ các bản án tương tự

Theo phản ánh của ông Đinh Văn Tới tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam nay là phường Điện Bàn Đông, thành phố Đà Nẵng, thì gia đình ông quản lý, sử dụng thửa đất từ trước năm 1975, đã thực hiện kê khai theo Chỉ thị 299/TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Theo Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất được UBND huyện Điện Bàn cấp ngày 10/8/1995, gia đình ông được cấp thửa 242, tờ bản đồ số 15 với diện tích 2.270m² loại đất thổ cư với thời hạn sử dụng đất lâu dài.

Khi Nhà nước thực hiện dự án mở rộng tuyến đường du lịch ven biển ĐT603B thì UBND tỉnh Quảng Nam thu hồi 971,5m² đất thổ cư của hộ ông Tới, diện tích còn lại được ghi nhận tại trang 4 Giấy chứng nhận là 1.298,5m² loại đất thổ cư.

Tuy nhiên, khi ông Tới thực hiện thủ tục cấp đổi giấy chứng nhận thì chính quyền khẳng định diện tích đất ở của gia đình ông chỉ còn 28,5m² đất ở (1000m² -971,5 m² đã thu hồi), diện tích còn lại là đất cây lâu năm, mặc dù phần lớn diện tích hiện nay gia đình ông đang sử dụng hiện hữu ba căn nhà trên đất với 3 thế hệ đang sinh sống trên chính mảnh đất này.

Theo đó, ông Đinh Văn Tới đã khởi kiện UBND thị xã Điện Bàn tại TAND tỉnh Quảng Nam. Tại Bản án sơ thẩm số 03/2025/HC-ST, ngày 6/01/2025 của TAND tỉnh Quảng Nam, Hội đồng xét xử chỉ công nhận diện tích đất ở của gia đình ông Tới là 28,5 m², trong khi phần còn lại được xác định là đất vườn, ao.

Quan điểm này cùng quan điểm với UBND thị xã Điện Bàn (cũ) và ngược lại với yêu cầu của người khởi kiện, cũng như những giấy tờ pháp lý liên quan thể hiện nguồn gốc đất ở.

Những bản án liên quan đến đất Thổ cư vẫn đang là vấn đề nóng tại các phiên tòa tại tỉnh Quảng Nam cũ, nay là TP Đà Nẵng (Ảnh minh họa)

Tại các Bản án sơ thẩm của TAND tỉnh Quảng Nam (cũ) đều xác định, diện tích đất ở của hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất trước ngày 18/12/1980, có đăng ký Chỉ thị 299/TTg của Thủ tướng Chính phủ loại đất T (thổ cư), “tức chưa xác định rõ diện tích đất ở” từ đó áp dụng đoạn 2 khoản 2 Điều 103 Luật Đất đai 2013 để làm căn cứ xác định diện tích đất ở cho người khởi kiện là theo 5 lần hạn mức đất ở tại địa phương, mà không áp dụng quy định tại khoản 2 Điều 24 Nghị định 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ “… giấy tờ thể hiện một hoặc nhiều mục đích nhưng trong đó có mục đích để làm nhà ở, đất ở hoặc Thổ cư” để làm căn cứ xác định diện tích đất ở cho người khởi kiện theo hồ sơ kê khai đăng ký Chỉ thị 299/TTg.

Trong khi đó, các vụ án tương tự như vụ án của ông Tới, TAND cấp cao tại Đà Nẵng (nay là Toà Phúc thẩm - TAND tối cao tại Đà Nẵng) đã căn cứ đoạn 1 khoản 2 Điều 103 Luật Đất đai 2013 và khoản 2 Điều 24 Nghị định 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ để xác định toàn bộ diện tích có kê khai theo Chỉ thị 299/TTg của Thủ tướng Chính phủ mà người khởi kiện đang sử dụng là đất ở.

Trong đơn kháng cáo tại phiên toà phúc thẩm vụ án của ông Đinh Văn Tới, phía người khởi kiện đã viện dẫn nhiều bản án hành chính của TAND cấp cao tại Đà Nẵng đã có hiệu lực pháp luật, trong đó các trường hợp sử dụng đất kê khai theo Chỉ thị 299/TTg đều được công nhận toàn bộ diện tích là đất ở.

Điển hình, Bản án số 80/2017/HC-PT ngày 31/5/2018; Bản án số 237/HC-PT ngày 17/11/2021; Bản án số 21/2023/HC-PT ngày 10/01/2023 và gần đây nhất là Bản án số 17/2025/HC-PT ngày 6/1/2025 cho thấy xu hướng xét xử của cấp phúc thẩm thống nhất với việc công nhận đất thổ cư theo hồ sơ kê khai Chỉ thị 299/TTg của Chính phủ là đất ở và chấp nhận kháng cáo của người khởi kiện, không áp dụng hạn mức như một số bản án của tòa sơ thẩm tỉnh Quảng Nam.

Hội đồng xét xử tuyên người dân thắng kiện trong một vụ án liên quan đến đất ghi mục đích sử dụng là thổ cư tại Quảng Nam cũ, nay là TP Đà Nẵng

Thực trạng áp dụng luật chưa đồng bộ

Qua vụ việc này có thể thấy, một thực tế ở một số vụ án, Tòa cấp sơ thẩm thường chỉ công nhận đất ở trong hạn mức giao đất ở tại địa phương, bất kể diện tích đã được kê khai là thổ cư từ trước. Còn Tòa án cấp phúc thẩm khi xem xét kháng cáo thường sửa án, công nhận toàn bộ diện tích đất kê khai theo Chỉ thị 299/TTg là đất ở.

Điều này dẫn đến tình trạng thiếu thống nhất trong áp dụng pháp luật, kéo dài quá trình tố tụng, ảnh hưởng quyền lợi hợp pháp của người dân. Gia đình ông Đinh Văn Tới hiện nay chỉ mong muốn Toà án cấp phúc thẩm căn cứ đúng quy định pháp luật, vận dụng thực tiễn áp dụng pháp luật trước đây của TAND cấp cao tại Đà Nẵng, để xét xử trường hợp của ông tương tự với các bản án đang có hiệu lực thi hành.

“Gia đình tôi sử dụng đất từ trước 1975 vào mục đích để ở, đã được Chính quyền cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất là đất thổ cư, sử dụng lâu dài. Khi Nhà nước mở rộng đường, người dân chấp hành chủ trương, chúng tôi bị thu hồi đất trống là đất thổ cư, thì tại sao toàn bộ diện tích hiện nay đang có nhà ở thì bị coi là đất vườn, ao? Nếu diện tích còn lại của tôi là đất nông nghiệp, thì tại sao vào năm 2021 khi chỉnh lý biến động thì chính quyền ghi diện tích còn lại 1.298,5 m² là đất thổ cư, tại sao Chính quyền lại để gia đình tôi tồn tại đến 3 căn nhà như hiện nay, lẽ nào gia đình tôi sử dụng đất không đúng mục đích. Rồi chúng tôi sẽ ở đâu khi 3 thế hệ cùng sinh sống trên mảnh đất chỉ có 28,5m² đất ở”, ông Tới nói.

Một cựu Thẩm phán tại TAND cấp cao Đà Nẵng (nay là Toà Phúc thẩm - TAND tối cao tại Đà Nẵng) cho rằng, điểm nghẽn nằm ở chỗ cách hiểu và áp dụng Điều 103 Luật Đất đai 2013 và các nghị định hướng dẫn. Một số tòa sơ thẩm cho rằng phải áp hạn mức đất ở tại địa phương, trong khi cấp phúc thẩm lại công nhận toàn bộ diện tích thổ cư kê khai. Sự khác biệt này khiến pháp luật bị áp dụng chưa đồng bộ. Để khắc phục tình trạng trên, Quốc hội cũng đã ban hành Luật Đất đai 2024 để giải quyết tình trạng này.

Tuy nhiên, đối với các vụ án đang tiếp diễn giải quyết theo Luật đất đai 2013 thì Toà án cần áp dụng những quy định “có lợi” cho người dân và cần xác định người sử dụng đất có kê khai hồ sơ Chỉ thị 299/TTg của Chính phủ, sử dụng trước ngày 18/12/1980 là đất thổ cư tức là phải công nhận toàn bộ diện tích này là đất ở.

Cũng liên quan đến vấn đề áp dụng luật, Luật sư Trương Công Nguyễn Anh Phiệt - Đoàn Luật sư Đà Nẵng nêu quan điểm: Vấn đề ở đây không chỉ là quyền lợi của một cá nhân, mà còn là nguyên tắc bảo đảm công bằng và nhất quán trong xét xử. Nếu cùng một tình tiết pháp lý mà có những phán quyết trái ngược nhau, người dân buộc phải kháng cáo để tìm công lý, kéo dài thời gian và tốn chi phí tố tụng.

Theo Luật sư Phiệt, nhiều bản án hành chính tương tự đã có hiệu lực, được thi hành trên thực tế về công nhận đất thổ cư kê khai theo Chỉ thị 299 là đất ở. Đây chính là cơ sở thực tiễn quan trọng mà tòa án cần tham chiếu trong giải quyết vụ án của ông Tới.

Luật sư Mai Thị Thọ - Trưởng Văn phòng Luật sư Viễn Nam và Cộng Sự

Luật sư Mai Thọ - Trưởng Văn phòng Luật sư Viễn Nam & Cộng sự thì cho rằng: Gia đình ông Tới sử dụng đất trước ngày 18/12/1980, có một trong các loại giấy tờ quy định tại quy định tại khoản 1, 2, 3 Điều 100 Luật Đất đai, có hồ sơ kê khai và bản đồ 299/TTg thì Toà án cần áp dụng các quy định tại đoạn 1 khoản 2, Điều 103 Luật Đất đai 2013; quy định tại khoản 2 Điều 24 và quy định tại khoản 5 Điều 24 của Nghị định 43/2014/NĐ-CP để sửa bản án sơ thẩm số 03/2025/HC-ST, ngày 06/01/2025 của TAND tỉnh Quảng Nam theo hướng chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện cho người dân. Có như vậy mới đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người khởi kiện; đảm bảo xét xử đúng pháp luật và công bằng.

Như vậy, việc thiếu thống nhất trong xét xử không chỉ làm ảnh hưởng quyền lợi hợp pháp của người dân mà còn tác động trực tiếp đến niềm tin vào công lý. Người dân cho rằng, trong cùng thực tế sử dụng đất, cùng một hoàn cảnh pháp lý mà “tòa này xử thế này, tòa kia xử thế khác”, thì sự công bằng trở nên mong manh. Người dân đi kiện vốn đã khó khăn, khi bị bác ở sơ thẩm lại phải chờ phúc thẩm mới được sửa án.

Từ thực tiễn trên, để đảm bảo tính minh bạch và công bằng, nhiều luật sư cho rằng, cần có cơ chế thống nhất áp dụng pháp luật trong xét xử án hành chính đất đai. Một khi pháp luật còn được hiểu khác nhau, thì khoảng cách giữa phán quyết sơ thẩm và phúc thẩm vẫn sẽ tồn tại.

Được biết, vụ án hành chính của ông Đinh Văn Tới sẽ được Toà án phúc thẩm thuộc TAND tối cao tại Đà Nẵng đưa ra xét xử vào ngày 22/8/2025 tới đây, gia đình ông Đinh Văn Tới đang hi vọng vào một bản án đảm bảo công bằng cho gia đình ông.

N.Dương