Bài 39: Ca trù "hút" khách nước ngoài

(TTTĐ) Vào các tối thứ ba, năm, bảy hàng tuần, tại đền Quán Đế (28 Hàng Buồm, Hà Nội) lại nghe văng vẳng tiếng đàn, tiếng phách. Trong không gian ca quán xưa, du khách như đang đắm mình trong từng câu hát “hồng hồng, tuyết tuyết”...

>> Gìn giữ và phát huy nét thanh lịch người Hà Nội:
Bài 30: Nỗ lực bảo tồn di sản khu phố cũ Hà Nội
Bài 31: Thú chơi tao nhã của người Hà Nội
Bài 32: Lưu giữ những khoảnh khắc đẹp cùng Hà Nội
Bài 33: Tự hào truyền thống hiếu học của người Tràng An
Bài 34: Khi cái xấu cứ bày ra đường
Bài 35: Hiểu đúng về chuyện đi lễ chùa
Bài 36: Cúc họa mi lại về cùng phố đông
Bài 37: Niềm say mê với sách cũ
Bài 38: Ẩm thực vỉa hè - bình dân cũng cần văn hóa

Từ khoảng 19h, khu vực xung quanh đền Quán Đế vang vọng tiếng hát ca trù từ chiếu loa để ngay ngoài cửa đền, khiến du khách qua đường không khỏi tò mò. Bên chiếc bàn giới thiệu, những nam thanh, nữ tú trong trang phục người Việt xưa nhiệt tình mời du khách ghé vào đền, thưởng thức thức nghệ thuật ca trù – loại hình nghệ thuật độc đáo của Việt Nam đã được UNESCO đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Rất nhiều du khách sau khi được nghe giới thiệu về loại hình nghệ thuật này, lại nghe những giai điệu qua đĩa hát, rất tò mò, mua vé vào nghe.

James Nemeth cùng bạn gái Helen, là du khách Mỹ lần đầu tiên đến Việt Nam đã bị chinh phục bởi những giai điệu lạ lùng, không ngần ngại mua vé vào để có thể “hiểu thêm về văn hóa của các bạn”, như lời James nói. Còn Dany và bạn gái anh, đến từ Canada thì biết đến chương trình này qua tờ rơi giới thiệu ở khách sạn nơi anh đang thuê phòng.

20h, tiếng loa ngoài cửa đã tắt, cánh cửa đền đóng lại, không gian quanh đền Quán Đế tĩnh lặng, chuẩn bị cho một canh hát ca trù theo lối xưa. Lúc này, những dãy ghế cũng đã gần kín khách, chủ yếu là du khách nước ngoài… Ba tiếng cồng mạnh mẽ vang lên, ánh đèn phía khán giả tắt dần. Trong không khí trang nghiêm, tĩnh lặng, thoang thoảng mùi hương trầm, các ca nương biểu diễn thể cách “hát dâng hương”. Trong âm vang của tiếng trống, tiếng chiêng, trong thanh âm trầm đục ngân nga của tiếng đàn đáy, các cô đào đứng xếp hai hàng dọc bên khán giả, hai tay chắp trước ngực với một nén nhang, tất cả các ca nương đều cùng nhau cất tiếng hát, dẫn dắt du khách làm quen với không gian của nghệ thuật ca trù. Kết thúc bài hát, là lúc các cô đào dâng hương lên ban thờ đền Quan Đế.

Sau nghi thức dâng hương là một khoảng thời gian để du khách tĩnh tại, các cô đào – thành viên Giáo phường Ca trù Thăng Long cùng những tình nguyện viên mời khán giả vừa thưởng thức trà và bánh đậu xanh, vừa nghe nghệ nhân Phạm Thị Huệ, Chủ nhiệm Giáo phường và đào nương Phạm Thị Mận giới thiệu về lịch sử nghệ thuật ca trù, từ khi ca trù bắt đầu hình thành đến thời kì ca trù hưng thịnh nhất, rồi thời kì ca trù suy thoái và hiện nay đang từng bước hồi phục… Các nghệ nhân cũng giới thiệu cặn kẽ với du khách những nhạc khí sử dụng trong ca trù, đồng thời giới thiệu với du khách về cách người Việt xưa thưởng thức ca trù bằng cách dùng thẻ tre để khen thưởng các cô đào.

Trong tiếng ngân nga trầm đục của đàn đáy, tiếng phách rộn rã, lả lơi, tiếng trống chầu tom chát… các cô đào cất giọng hát trong trẻo, những thể cách khác nhau của ca trù lần lượt được biểu diễn… từ “Gửi thư” đến “Chơi Hồ Tây” và rồi đến “Tỳ bà hành”…

Giờ giải lao giữa canh hát, vừa mời du khách thưởng thức trà, bánh, nghệ nhân Phạm Thị Huệ còn mời khán giả chụp hình kỉ niệm với các ca nương, cũng không quên mời mọi người lên tìm hiểu, chơi thử các nhạc cụ. James Nemeth và bạn gái Helen rất thích thú, hào hứng với việc khám phá sự kì diệu của những nhạc cụ sử dụng trong canh hát. Helen tò mò thử sức với cây đàn đáy, chị không giấu được sự phấn khích khi tự tay mình đánh được một vài nốt nhạc. Còn James thì đề nghị nghệ nhân hướng dẫn anh cách đánh trống sao cho đúng nhịp… Một vài du khách nước ngoài khác tò mò gõ thử trống, phách…

Trong cuốn sổ lưu bút của du khách lưu lại nhiều cảm xúc và sự khen ngợi của khách nước ngoài. Mr. Geir Oslo đến từ Na Uy viết: “Canh hát như một viên ngọc ẩn sau những con phố nhộn nhịp…”. Một khán giả đến từ Califonia thì viết: “Cảm ơn các bạn đã giữ truyền thống đẹp duy nhất chỉ có ở Việt Nam! Khoảnh khắc khó quên…”. “Tuyệt vời! những âm thanh quyến rũ của nhạc và thơ” hay “Hãy dành thời gian đến đây để nghe những giọng ca đầy ám ảnh”…
Để ca trù có được sự yêu mến của du khách nước ngoài như ngày nay là sự nỗ lực không ngừng trong một thời gian dài của các nghệ sĩ. Nghệ nhân Phạm Thị Huệ cho biết, thời kì đầu, hầu như không có khách đến nghe, nhiều hôm các đào nương, kép đàn biểu diễn… cho nhau xem. “Chúng tôi cũng rất lo lắng. Nhưng tôi vẫn kiên trì, bởi tôi tin rằng, với những giá trị độc đáo dần dần ca trù sẽ tìm được chỗ đứng và nó sẽ trở thành một sản phẩm văn hóa du lịch độc đáo với du khách”, Chủ nhiệm Giáo phường Ca trù Thăng Long cho biết.

Nghệ nhân Phạm Thị Huệ và các thành viên của Giáo phường Ca trù Thăng Long không ngừng nỗ lực vừa biểu diễn miễn phí vừa không quản ngại nắng mưa đến từng nhà hàng, khách sạn rồi đến các công ty du lịch phát tờ rơi giới thiệu về chương trình biểu diễn ca trù… Dần dần, lượng khách đến với các canh hát ngày càng đông hơn. Từ chỗ biểu diễn mỗi tuần một buổi miễn phí mà vẫn vắng khách đến nay, dù đã bán vé, số buổi biểu diễn cũng tăng lên ba buổi/ tuần nhưng lượng khách đến nghe ca trù ngày càng đông hơn. Bước đầu có thu nhập nên các thành viên, nhất là các bạn trẻ cũng yên tâm hơn để gắn bó với nghệ thuật ca trù.

Đến nay, các chương trình biểu diễn của Giáo phường Ca trù Thăng Long đã trở thành một phần văn hóa phổ cổ Hà Nội. Tuy nhiên, nghệ nhân Phạm Thị Huệ vẫn không khỏi băn khoăn vì khán giả đến với chương trình chủ yếu vẫn là khách lẻ, khách vãng lai mà chưa được các công ty du lịch chính thức đưa vào trong lịch trình tour du lịch. Để ca trù thực sự trở thành một nét văn hóa phố cổ, là điểm đến hấp dẫn du khách, rất cần có sự chung tay của các nhà quản lí văn hóa, du lịch, của các công ty du lịch trong việc tạo điều kiện giới thiệu du khách đến thưởng thức loại hình nghệ thuật này.

(còn nữa)

Bài, ảnh: Anh Tuấn