Cuộc trò chuyện với Thiền sư Thích Nhất Hạnh về "Hạnh phúc đích thực" (Kỳ 22)

- Nhà báo Hoàng Anh Sướng: Tôi rất tâm đắc với những điều thiền sư chia sẻ về vấn đề ăn uống dưới góc nhìn của đạo Bụt. Tôi tin rằng, nếu ai cũng biết ăn uống có chánh niệm thì loài người sẽ dễ dàng vượt thoát được những vấn nạn đáng báo động mà chúng ta vừa trao đổi. Song cùng với những vấn nạn về thức ăn vật chất, loài người hiện nay cũng đang đối diện với những hiểm họa từ thức ăn tinh thần như sách báo, phim ảnh có nội dung không lành mạnh, đặc biệt là ảnh hưởng tiêu cực từ mạng internet. Thiền sư có suy nghĩ gì về nguồn thức ăn đặc biệt này?

- Thiền sư Thích Nhất Hạnh:Đức Phật hay nói đến bốn loại thực phẩm. Thực phẩm ăn bằng miệng chỉ là một loại thôi, gọi làđoàn thực. Nói về đoàn thực, Bụt đã dùng hình ảnh hai vợ chồng nọ ăn thịt đứa con mình. Họ mang đứa con trai duy nhất vượt qua sa mạc cùng với số lương thực mà họ nghĩ rằng sẽ đủ dùng cho chuyến đi. Nhưng chưa ra khỏi sa mạc, thực phẩm đã hết. Hai vợ chồng biết rằng, cả ba người sẽ chết đói. Cuối cùng, họ phải đành tâm ăn thịt đứa con để có sức ra khỏi sa mạc.

Bụt hỏi các đệ tử rằng: "Này các thầy, khi hai vợ chồng đó ăn thịt đứa con thì họ có thấy thích thú không?". Các thầy thưa: "Bạch đức Thế Tôn, làm sao thích thú được khi biết mình đang ăn thịt con”. Bụt dạy: "Trong đời sống hằng ngày, khi tiêu thụ, chúng ta cũng phải biết thức ăn của mình có thể được tạo ra bằng sự đau khổ cùng cực của kẻ khác, của những loài sinh vật khác". "Hai tay nâng bát cơm đầy. Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần".

Ăn không có chánh niệm, ta sẽ tạo khổ đau cho mọi loài và cho chính bản thân ta. Khi hút thuốc, uống rượu, ăn nhiều thức béo là ta đang ăn bộ phổi, buồng gan, trái tim của ta. Và nếu cha mẹ trong khi ăn uống mà tàn hại thân thể của chính mình thì chính cha mẹ đang giết con. Thành ra ăn như thế nào để đừng tạo ra những khổ đau cho các loài và cho chính mình, đó là chánh niệm và chánh kiến.

Nhà báo Hoàng Anh Sướng hoan hỷ trong buổi lễ quy y Tam Bảo

- Thế còn loại thực phẩm thứ hai, thưa thiền sư?

- Loại thức ăn thứ hai là xúc thực. Chúng ta có sáu căn là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Chúng tiếp xúc với sắc, thanh, hương, vị, xúc và pháp. Ta phải thấy rằng, việc tiếp xúc đó có đem chất độc vào người hay không? Ví dụ như khi ta xem truyền hình, mắt ta tiếp xúc với hình sắc. Phải thực tập chánh kiến xem chương trình truyền hình kia có đưa vào trong tâm ta những độc tố như sợ hãi, căm thù và bạo động hay không?

Có những phim mang lại cho ta sự hiểu biết, lòng từ bi, chí quyết tâm muốn giúp người, không làm những điều lầm lỗi…, ta có thể xem phim đó. Có những chương trình truyền hình chứa đựng rất nhiều độc tố như bạo động, căm thù và dục vọng. Ngay cả những thước phim quảng cáo cũng khơi động thèm khát, dục vọng hay sợ hãi trong ta. Khi xem một tờ báo cũng vậy. Nếu không có chánh niệm, chúng ta có thể tiếp nhận rất nhiều độc tố. Ðọc xong, ta có thể mệt nhoài vì những điều ta đọc khiến chúng ta chán nản, lo lắng và ghê sợ.

Bụt dạy rằng, con người rất dễ bị thương tích trên cơ thể cũng như trong tâm hồn. Bụt đã dùng hình ảnh một con bò bị lột da vứt xuống sông. Dưới sông có hàng vạn loài sinh vật li ti bu lại hút máu và rỉa thịt con bò. Nếu chúng ta không giữ gìn thân, tâm bằng chánh kiến và chánh niệm thì các độc tố trong cuộc đời cũng bám lại, tàn phá thân tâm ta. Năm giới mà chúng ta tiếp nhận và hành trì là bộ da bao bọc thân thể và tâm hồn. Nếu không hành trì năm giới là chúng ta không thực tập chánh kiến. Thực tập chánh niệm cũng giống như tạo ra những kháng thể để chống lại sự thâm nhập của các độc tố kia.

Tôi muốn nói tới một loại thực phẩm tên làtư niệm thực. Ðó là những nỗi ước ao ta muốn thực hiện cho đời. Ước muốn mạnh sẽ giúp ta năng lượng để thực hiện hoài bão. Chúng ta cần có một khát khao thâm sâu thì mới sống nổi vì nó cũng là một loại thực phẩm. Nếu ta không có khát khao nào hết thì ta không thực sự sống.

- Có phải vì không có loại thực phẩm tư niệm thực này mà nhiều người bây giờ thấy đời nhàm chán, vô vị, muốn tự tử?

- Đúng vậy. Giờ ta nên nhìn sâu xem khát khao thâm sâu nhất của ta là gì? Nếu là niềm thao thức muốn che chở cho trái đất, muốn chấm dứt chiến tranh, muốn giúp con người chuyển hóa khổ đau và trở nên hạnh phúc thì đó là một tư niệm thực rất lành. Còn những khát khao như là chạy theo danh lợi, quyền bính, dục tình… thì đó là một loại tư niệm thực, thực phẩm không lành cho sức khỏe. Vì thế ta rất cần nhìn sâu vào bản chất của sự khát khao trong ta.

Về tư niệm thực, Bụt kể chuyện một người bị hai lực sĩ khiêng ném xuống hầm lửa đang bốc cháy. Bụt nói rằng, khi ta bị những tư niệm thực bất thiện chiếm cứ, bị danh, lợi, tài và sắc lôi cuốn thì cũng giống như ta bị những anh chàng lực sĩ kéo đi liệng xuống hầm lửa. Do đó, người tu học phải có chánh kiến, phải nhận diện được tư niệm thực trong ta là loại nào.

- Điều đó có nghĩa là niềm khát khao, tư niệm thực cần phải được quán chiếu và nuôi dưỡng hàng ngày bởi nó là một loại thức ăn, nó cho ta sự sống. Chúng ta sẽ bỏ cuộc, không muốn phụng sự nữa nếu tư niệm thực không được nâng đỡ?

- Đúng thế. Vì vậy, ta cần có thêm loại thực phẩm thứ tư. Đó làthức thựchay còn gọi làtâm thức cộng đồng. Nếu bạn sống trong môi trường xấu, lý tưởng phụng sự, tâm ban đầu của bạn sẽ bị xói mòn nhanh chóng. Do đó, ta rất cần chọn một môi trường mà mọi người đang cùng chế tác chung năng lượng từ bi, bình an, tình yêu thương. Nếu ta sống trong một cộng đồng như thế thì tư niệm thực an lành, tâm phụng sự lớn của bạn được che chở và nuôi dưỡng. Còn nếu bạn tự đặt mình vào đám đông hay giận dữ, thèm khát, ganh tị, so sánh thì thế nào tâm ban đầu của bạn cũng bị hao mòn.

Về thức thực, Bụt đã dùng hình ảnh một người tử tù và ông vua. Buổi sáng, vua ra lệnh lấy 300 lưỡi dao cắm vào thân thể của một tử tội. Buổi chiều, vua hỏi: "Người tù đó bây giờ ra sao?". "Tâu bệ hạ, nó còn sống". "Vậy thì hãy lấy 300 lưỡi dao đâm qua người nó một lần nữa". Buổi tối, vua lại hỏi: "Kẻ đó bây giờ ra sao?". "Còn sống.". "Hãy lấy 300 mũi dao tiếp tục đâm qua thân thể nó". Bụt dùng ví dụ đó để nói rằng, chúng ta cũng đang hành hạ tâm thức của ta y như thế. Mỗi ngày chúng ta đâm 300 mũi dao của độc tố tham lam, giận dữ, ganh tỵ, hờn giận, thù oán, vô minh vào trong tâm thức ta.

- Bốn câu chuyện kể trên nghe rất ghê sợ. Thông điệp mà Đức Phật muốn gửi gắm qua những câu chuyện đó là gì?

- Chúng ta phải tỉnh táo giữ gìn chánh kiến, không cần tiêu thụ nhiều mới có hạnh phúc. Điều Bụt dạy về bốn loại thực phẩm phải được hiểu như thế thì chúng ta mới không tàn phá mình, cộng đồng, không tàn phá trái đất. Ta phải biết cách nuôi dưỡng, che chở cho chính mình và che chở cho cả hành tinh này nữa.

Phép tu tập chánh niệm thứ năm:Nuôi dưỡng và trị liệu

Ý thức được những khổ đau do thói tiêu thụ không chánh niệm gây nên, con nguyện học hỏi cách chuyển hóa thân tâm, xây dựng sức khỏe cơ thể và tâm hồn bằng cách thực tập chánh niệm trong việc ăn uống và tiêu thụ. Con nguyện nhìn sâu vào bốn loại thực phẩm là đoàn thực, xúc thực, tư niệm thực và thức thực để tránh tiêu thụ những thực phẩm độc hại. Con nguyện không uống rượu, không sử dụng các chất ma túy, không ăn uống hoặc tiêu thụ bất cứ một sản phầm nào có độc tố, trong đó có mạng lưới toàn cầu, phim ảnh, truyền thanh, truyền hình, sách báo, bài bạc và cả chuyện trò.

Con nguyện thực tập thường xuyên trở về với giây phút hiện tại để tiếp xúc với những gì tươi mát, có khả năng nuôi dưỡng, trị liệu trong con và xung quanh con, không để cho tiếc nuối, ưu sầu kéo con trở về quá khứ và không để lo lắng, sợ hãi kéo con đi về tương lai. Con nguyện không tiêu thụ chỉ để khỏa lấp khổ đau, cô đơn và lo lắng trong con. Con nguyện nhìn sâu vào tự tính tương quan tương duyên của vạn vật để học tiêu thụ như thế nào mà duy trì được an vui trong thân tâm con, trong thân tâm của xã hội và trong môi trường sự sống.

(Còn nữa)

Nhà báo Hoàng Ánh Sướng