Đào tạo nhân lực báo chí để làm “người gác cổng” tin cậy về văn hóa

Thành phần thiết yếu trong hệ sinh thái truyền thông và sáng tạo

Trên thế giới, báo chí văn hóa được nhìn nhận như một thành phần thiết yếu trong hệ sinh thái truyền thông và sáng tạo. Tuy nhiên, xu hướng số hóa và thương mại hóa truyền thông khiến ranh giới giữa báo chí văn hóa và giải trí đại chúng trở nên mờ nhạt, xuất hiện nguy cơ “đại chúng hóa” quá mức nội dung văn hóa trên báo chí.

Nhiều nước đã chú trọng đào tạo chuyên biệt cho báo chí văn hóa, nhằm đảm bảo đội ngũ này có đủ năng lực thẩm mỹ và kiến thức chuyên môn để làm “người gác cổng” tin cậy về văn hóa.

Thực tiễn quốc tế cũng minh chứng vai trò quan trọng của báo chí trong hệ sinh thái công nghiệp sáng tạo khi vừa quảng bá sản phẩm văn hóa nội địa ra thế giới, vừa tiếp thu tinh hoa văn hóa quốc tế phục vụ công chúng trong nước.

Những xu hướng và bài học toàn cầu này gợi mở cho Việt Nam về việc phát huy hơn nữa vai trò báo chí văn hóa, đồng thời tiếp thu chuẩn mực quốc tế trong đào tạo và quản lý ở lĩnh vực này.

TS Đỗ Thị Thu Thủy - Trưởng khoa Khoa Viết văn - Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội

TS Đỗ Thị Thu Thủy khẳng định: Với vai trò là cầu nối giữa Đảng, nhà nước với Nhân dân; là công cụ truyền thông chính sách sắc bén và là phương tiện giám sát, phản biện xã hội hiệu quả; khả năng kết nối, truyền cảm hứng tới công chúng, những năm qua, các cơ quan báo chí, truyền thông đã có sự đồng hành, “nhập cuộc” tích cực trong công tác truyền thông, quảng bá nhằm thúc đẩy, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

"Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, vai trò của đội ngũ nhà báo chuyên về văn hóa trở nên đặc biệt quan trọng.

TS Đỗ Thị Thu Thủy và các sinh viên Khoa Viết văn - Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội

Tuy nhiên, để báo chí không chỉ dừng lại ở vai trò truyền tin mà còn là nguồn cảm hứng dẫn dắt dư luận, khơi gợi khát vọng sáng tạo, một chất “xúc tác” thúc đẩy các ngành công nghiệp văn hóa phát triển tương xứng với tiềm năng vốn có, đáp ứng kỳ vọng của Đảng, Nhà nước, cần chú trọng bồi dưỡng những yếu tố cốt lõi về kiến thức, kỹ năng, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh nghề nghiệp và văn hóa ứng xử của đội ngũ làm báo.

Việc nâng cao nghiệp vụ cho nhà báo văn hóa không chỉ đáp ứng yêu cầu phát triển nội tại, mà còn giúp báo chí Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực toàn cầu về báo chí văn hóa và sáng tạo", TS Đỗ Thị Thu Thủy nhấn mạnh.

Trân trọng và tôn vinh cái đẹp chân chính

Vì vậy, bà đặt ra một số yêu cầu thực tiễn công tác bồi dưỡng, nâng cao nghiệp vụ làm báo đáp ứng nhiệm vụ thúc đẩy, phát triển các ngành công nghiệp văn hóa.

Đó là bồi dưỡng, nâng cao kiến thức về văn hóa, công nghiệp văn hóa và kiến thức liên ngành; bồi dưỡng kỹ năng, nghiệp vụ làm báo hiện đại trong bối cảnh truyền thông số.

Theo TS Nguyễn Thị Thu Thủy đặc thù của môi trường văn hóa, trong đó có công nghiệp văn hóa là tính chất đa chiều của thông tin về cùng vấn đề, hiện tượng, phản ánh sự đa dạng của thị hiếu thẩm mĩ cũng như tâm lí tiếp nhận của từng nhóm công chúng khác nhau, trong những bối cảnh không gian, thời gian khác nhau.

Công tác đào tạo nhân lực cho báo chí ngành văn hóa cần chú ý đến yếu tố nâng cao am hiểu nghệ thuật, mĩ cảm, đạo đức người làm báo (Ảnh minh họa)

Trong trường hợp này, nhà báo cần được bồi dưỡng kỹ năng xử lý thông tin đa chiều từ nhiều nguồn khác nhau qua việc tiếp nhận, chọn lọc tri thức và kết nối với các chuyên gia trong các lĩnh vực đặc thù về văn hóa và công nghiệp văn hóa để có được thông tin chuyên sâu, chính xác, phù hợp nhất. Khả năng kết nối, hợp tác với các nhà nghiên cứu văn hóa, chuyên gia trong từng lĩnh vực, nhà sản xuất, nghệ sĩ, công chúng sẽ tạo nên các sản phẩm báo chí vừa sâu sắc, vừa gắn bó với thực tiễn.

Nhà báo cũng cần được bồi dưỡng, nâng cao mĩ cảm, đạo đức, bản lĩnh nghề nghiệp và văn hóa ứng xử của người làm báo văn hóa và công nghiệp văn hóa.

Tính sáng tạo, tính đổi mới là động lực hàng đầu thúc đẩy công nghiệp văn hóa phát triển. Vì thế, bồi dưỡng, nâng cao mỹ cảm (cảm quan thẩm mỹ), năng lực nhạy bén để phát hiện vẻ đẹp, giá trị đích thực của các tác phẩm, sản phẩm văn hóa cũng như bản lĩnh vượt lên cám dỗ, hào nhoáng bề ngoài trong thế giới nghệ thuật và giải trí để nhận diện, đánh giá đúng bản chất của các hiện tượng văn hóa là một đòi hỏi rất cao đối với nhà báo.

Một phóng viên có mỹ cảm tốt sẽ biết trân trọng và tôn vinh cái đẹp chân chính, không bị lóa mắt hay đánh lừa bởi những hiện tượng giả danh nghệ thuật, dung tục, phản cảm vì mục đích thương mại thuần túy, từ đó định hướng thị hiếu công chúng và góp phần xây dựng cộng đồng sáng tạo, thưởng thức văn hóa một cách văn minh, lành mạnh.

"Thực tế cho thấy có không ít người làm báo vì thiếu nền tảng văn hóa, thẩm mỹ đã vô tình cổ súy những giá trị lệch lạc, ca ngợi cái phi thẩm mỹ. Mỹ cảm phần lớn xuất phát từ năng khiếu và quá trình tự trau dồi qua việc đọc, xem, nghe các tác phẩm nghệ thuật tinh hoa.

Vì vậy, các tòa soạn cần tạo điều kiện để phóng viên có cơ hội được tiếp xúc sâu với đời sống nghệ thuật (tham dự sự kiện, gặp gỡ văn nghệ sĩ, thưởng thức tác phẩm chất lượng) nhằm nuôi dưỡng cảm thụ thẩm mỹ.

Trên thế giới, các nhà báo văn hóa thường cũng là những người am tường nghệ thuật, xem công việc của mình là “làm báo với một sự khác biệt” - đưa góc nhìn văn hóa, nhân văn vào dòng chảy tin tức. Do đó, việc nâng cao mỹ cảm cho nhà báo Việt Nam cũng hướng đến mục tiêu hội nhập dòng chảy báo chí văn hóa quốc tế.