Độc đáo bánh chưng đen người Tày ở Bảo Lạc (Cao Bằng)

Theo truyền thống của bà con nơi đây, bánh chưng đen là sản vật không thể thiếu được trong ngày lễ, đặc biệt là Tết Nguyên đán, các gia đình dù khó khăn đến đâu cũng phải tích trữ kiếm cho bằng được những ống giạo nếp hương đồng bào Tày gọi là “Khẩu Pái” và đặc biệt phải có tro than cây Muối Chua (người Tày gọi là Mạy Piệt), lá dong rừng để gói bánh và, thịt lợn đen, đỗ xanh để làm nhân.

Theo giới thiệu của người dân địa phương, chúng tôi đến gia đình chị Hoàng Thị Hương, xóm Nà Xiêm, xã Bảo Toàn (Bảo Lạc). Chị Hương cho biết: Theo tổ tiên truyền lại cho chúng tôi, làm bánh chưng đen truyền thống trước hết phải chọn đúng những hạt thóc của giống nếp hương nổi tiếng thơm ngon ở vùng đất xã Xuân Trường, nếu làm bánh bằng các loại gạo nếp khác sẽ không thể có vị đặc trưng thơm ngon như ở đây, nên các gia đình làm bánh chưng đen lúc nào cũng phải đi mua thóc giữ trên gác bếp để làm bánh.

Để chuẩn bị nguyên liệu gói bánh chưng đen, từ tháng 11 âm lịch, đồng bào đã đi vào rừng tìm cây Mạy Piệt, chọn cây có nhiều chùm hoa, có nhiều muối, rồi chặt lấy thân cây về chẻ nhỏ để trên gác bếp cho khô rồi say đó đốt cây muối chua thành than và cho cối đá giã, nghiền nhuyễn thật mịn gói trong giấy bản hoặc để trong những lọ gốm thật sạch. Sau khi ngâm gạo nếp hương cho đủ độ mềm rồi lấy than muối lọc mịn trộn vào cùng để một thời gian khoảng mười hai đến mười ba tiếng khi than đã ngấm vào gạo rồi sảy thật sạch bụi than gạo nếp trắng ngấm mầu đen – tím của than.

Theo quan niệm người dân ở đây, hoa của cây muối chua nở từ tháng 5, trải qua quá trình tích tụ linh khí của trời, đến tháng 10 hoa chúc xuống đất, để thả muối xuống gốc. Còn gạo nếp và thịt lợn đen là kết quả của một năm lao động sản xuất nên bánh chưng đen là sản vật của con cháu dâng lên báo công với tổ tiên”. Do vậy, dâng cúng bánh chưng đen trong ngày Tết Nguyên đán có ý nghĩa rất sâu sắc.

Cách gói bánh chưng “Gù” ở đây cũng rất độc đáo. Lá dong được xếp chồng lên nhau sau đó người ta cẩn thận cho thứ tự gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn đen và cuối cùng là một lượt gạo bên trên sau đó cuốn lá vào gập chéo từng đầu cắt cho bằng lá lấy lạt buộc chặt ở giữa thân bánh gù cao như quả núi trông rất độc đáo. Sau khi gói xong, người ta ngâm bánh vào nước khoảng 10 - 12 tiếng để nước ngấm vào bánh và cho bánh vào nồi đun khoảng 6 - 8 tiếng là chín.

Ngày nay, mặc dù có nhiều những vật liệu các loại bánh kẹo với khuôn mẫu đa dạng phú, song có lẽ bánh chưng đen “lưng gù” truyền thống không chỉ có giá trị về ẩm thực mà còn là một nét văn hóa truyền thống rất độc đáo ở vùng Bảo Lạc. Sản phẩm Bánh chưng đen truyền thống chắc chắn sẽ là một món quà hết sức ý nghĩa đói với du khách mỗi khi đến tham quan và du lịch khám phá vùng đất Bảo Lạc (Cao Bằng) bên dòng sông Gâm thơ mộng giàu truyền thống lịch sử văn hóa.