F0 có thể tồn tại và mất dấu trong cộng đồng, làm sao để phát hiện sớm?

Mất dấu F0, khó sàng lọc khi bệnh nhân không có triệu chứng

Chùm ca bệnh mới phát hiện tại Hà Nội hiện chưa tìm ra F0, bùng phát rất nhanh với 26 ca nhiễm trong ba ngày. Đây không phải là câu chuyện mới với Việt Nam trong đợt dịch lần này. Đợt dịch hồi tháng 7-8/2020 tại Đà Nẵng, chúng ta cũng không tìm ra F0. Điều này dấy lên lo ngại thật sự, F0 vẫn đang tồn tại trong cộng đồng và virus chưa bao giờ biến mất khỏi Việt Nam, chúng chỉ tồn tại ẩn trong cơ thể người bệnh ở thể nhẹ, không triệu chứng và rồi nó tự khỏi.

PGS.TS Trần Đắc Phu, chuyên gia cố vấn Trung tâm Đáp ứng khẩn cấp sự kiện y tế công cộng Việt Nam, nhấn mạnh trong đợt dịch thứ 4, Việt Nam ghi nhận nhiều ổ dịch lớn, nhiều bệnh nhân nhiễm biến chủng Ấn Độ với tốc độ lây lan nhanh, F1, F2 nhanh chóng trở thành ca F0.

Hiện nay, 55% ca nhiễm trong đợt dịch lần thứ 4 không xuất hiện triệu chứng. Điều này vô cùng khó khăn cho cơ quan y tế khi tiến hành sàng lọc.

Quay trở lại những ngày đầu tháng 5, dịch được phát hiện tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương. Nguồn lây được xác định là từ cộng đồng xâm nhập vào bệnh viện, thông qua người thăm nuôi, chăm sóc bệnh nhân. Câu hỏi bấy giờ đặt ra, liệu bệnh viện có lỏng lẻo trong công tác khám sàng lọc hay không? Câu trả lời chắc chắn là không. Với một cơ sở y tế hàng đầu về điều trị Covid-19, sự thận trọng luôn hàng đầu.

TS.BS Phạm Ngọc Thạch - Giám đốc BV Bệnh Nhiệt đới TW.

TS Phạm Ngọc Thạch – Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương lý giải, kết quả giải trình tự gene cho thấy biến chủng virus tìm thấy lần đầu ở Ấn Độ (B.1.617) đã xâm nhập cơ sở y tế này. Đây là biến chủng rất mới. Rất nhiều bệnh nhân không có triệu chứng lâm sàng. Thậm chí trong 10 ngày đầu bệnh nhân không có biểu hiện viêm đường hô hấp như sốt, ho, khó thở. Việc khám sàng lọc, đo nhiệt độ theo ông Thạch rất khó để phát hiện.

Đồng tình với quan điểm này, tại Bệnh viện K – nơi phát hiện cùng lúc 11 ca bệnh Covid-19 thông qua việc chủ động xét nghiệm sàng lọc, PGS. TS Lê Văn Quảng – Giám đốc bệnh viện – cho biết việc sàng lọc SARS-CoV-2 người vào viện rất khó khăn vì không có triệu chứng. Ông Quảng nói, nếu chỉ đo thân nhiệt, hỏi dịch tễ, bệnh viện rất khó phát hiện người dương tính, cùng với đó xét nghiệm trước khi vào viện cũng rất khó.

GS.TS Nguyễn Văn Kính, Chủ tịch Hội đồng chuyên môn điều trị Covid-19, cũng nhấn mạnh các bệnh nhân không có triệu chứng gây khó khăn cho việc sàng lọc khi họ đến viện. Nhiều trường hợp đã được chụp X-quang phổi cũng không phát hiện ra tình trạng viêm phổi do virus. Đến khi được phát hiện thì dịch đã bùng.

Một chuyên gia của Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương cho rằng vì không có triệu chứng nên nhiều người bệnh không nghĩ mình có bệnh trong khi bệnh vẫn tiến triển âm thầm. Chỉ có một số bệnh nhân tới ngày thứ 9-10 bệnh nặng lên, nếu họ đến bệnh viện thì mới "bắt được những ca chỉ điểm đó" (xét nghiệm dương tính Covid-19 vì có triệu chứng) khi đó sẽ muộn mất 2-3 chu kỳ lây nhiễm. Cũng vì không có triệu chứng hoặc triệu chứng nhẹ, một số bệnh nhân không đến bệnh viện để xét nghiệm, họ di chuyển thoải mái nên khó kiểm soát.

Đặc biệt, ở các bệnh nhân nặng, dù bị tổn thương phổi nhưng sau ngày thứ 9-10 thì một số người xét nghiệm SARS-CoV2 đã trở về âm tính. Điều này cũng gây khó khăn cho công tác sàng lọc nếu thầy thuốc chưa đủ nhạy cảm lâm sàng để truy đến cùng những dấu hiệu, yếu tố nguy cơ hay tổ chức mở rộng sàng lọc ở những người cùng chùm bệnh thì có thể bỏ sót. "Khi có vài ba bệnh nhân có yếu tố tiếp xúc gần, có biểu hiện giống nhau thành một chùm ca bệnh, hoặc khi có bệnh nhân có tổn thương phổi không lý giải được bằng những căn nguyên thông thường khác, thì sẽ là yếu tố để nghi ngờ" – vị chuyên gia cho biết.

Từ thực tế điều trị, các chuyên gia cho rằng nếu sàng lọc chỉ trông chờ vào triệu chứng thì rất dễ bỏ lọt.

Làm gì để tìm được đầy đủ các F0 trong cộng đồng?

GS.TS Lê Thị Quỳnh Mai, Phó viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương

GS.TS Lê Thị Quỳnh Mai, Phó viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, cho biết trong phòng thí nghiệm, bình thường các chủng virus khác phải sau 3-4 ngày nuôi cấy mới mọc chân. Tuy nhiên, biến chủng mới có hiện tượng mọc chân sau 2 ngày. Vì vậy, về vấn đề lâm sàng, virus sẽ phát tán rất nhanh, khác với các chủng trước đây.

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long nhấn mạnh nhiều lần: Chỉ có xét nghiệm mới phát hiện ra được ca bệnh COVID-19. Vì thế nhiều lần, Bộ Y tế yêu cầu các bệnh viện phải tăng cường năng lực xét nghiệm, mở rộng đối tượng xét nghiệm.

Theo ông Trần Đắc Phu, xét nghiệm sàng lọc nhiều vẫn rẻ hơn phải giãn cách xã hội một cách vô lý, nhằm cắt đứt chuỗi lây nhiễm cộng đồng. Tiến sĩ, bác sĩ Lê Quốc Hùng, Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Chợ Rẫy, cũng đánh giá phải tầm soát rất nhanh, trên diện rộng, tập trung những cộng đồng có yếu tố nguy cơ, phát hiện người mang virus mà không có biểu hiện bệnh. "Xét nghiệm trở thành mấu chốt khi số lượng bệnh nhân nhiễm trong cộng đồng có rất nhiều, thậm chí F0 còn đang ở đâu đó rồi người bị lây không có triệu chứng cũng không biết, nhất là nơi đông người như sân bay, bệnh viện,...", TS Hùng phân tích.

Theo BSCK2 Nguyễn Hồng Hà - Phó Chủ tịch Hội truyền nhiễm Việt Nam, virus biến chủng lần này gây ra nhiều ca bệnh không có triệu chứng nên không thể biết nguồn lây như thế nào, khả năng rất khó kiểm soát. Virus đang âm ỉ lây truyền. Hiện nay có nhiều trường hợp F0 mắc và tự khỏi, không nhiễm trùng, không biểu hiện lâm sàng cũng khá nhiều. Theo đó, BS Hà cho rằng, muốn đánh giá về tình hình dịch nhiễm tại cộng đồng thế nào, phải xét nghiệm ngoài cộng đồng rộng hơn. “Trong giai đoạn này nếu có điều kiện xét nghiệm thì xét nghiệm tìm kháng nguyên bằng test nhanh, test rộng ngoài cộng đồng xem mức độ nhiễm như thế nào”, BS Hà nói.

Ngoài ra, một yếu tố mà TS Trương Hữu Khanh, Trưởng khoa Nhiễm, Bệnh viện Nhi đồng TP. Hồ Chí Minh cũng đặc biệt nhấn mạnh, ghi nhận từ các bệnh nhân thế giới và Việt Nam khi nhiễm biến chủng mới gần đây là họ đều có triệu chứng ăn không ngon, ngửi không biết mùi. “Nếu chúng ta chỉ đơn thuần dựa vào hô hấp thì chúng ta phải sử dụng test nhanh mới xét nghiệm được. Nhưng không phải tất cả mọi nơi đều có test nhanh, chẩn đoán nên cần có thêm triệu chứng này để phát hiện. Triệu chứng này rất đặc hiệu của dòng virus SARS-CoV-2 và chúng ta cần phải nghĩ tới khi sàng lọc”, BS Khanh nói.