Một vài biện pháp giúp giáo viên chủ nhiệm hỗ trợ học sinh phòng tránh bạo lực học đường

Hiện tượng bạo lực học đường đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đây là mối lo ngại không chỉ của những nhà giáo dục, các nhà quản lí xã hội, của mỗi gia đình mà còn là nỗi đe dọa của toàn của một xã hội đang vươn đến sự văn minh. Vì nó trực tiếp tác động đến sự phát triển toàn diện của con trẻ, đến sự bình an, đến sức khỏe vật chất và tinh thần thái độ học tập của học sinh, đến việc giảng dạy của các thầy giáo, cô giáo.

Từ thực trạng đầy báo động đó, người làm công tác giáo viên chủ nhiệm có thể áp dụng một số biện pháp phòng chống hiện tượng bắt nạt học đường của giáo viên chủ nhiệm sau.

Cô Trần Thị Dung - Giáo viên Trường THCS Trưng Vương (xã Quang Minh, Hà Nội)

Thứ nhất, giáo viên chủ nhiệm cần phát huy tốt vai trò của mình

Thầy cô cần khéo léo tìm hiểu hoàn cảnh gia đình của từng bởi nhân cách và cá tính, thói quen của các em chịu ảnh hưởng trực tiếp từ nền giáo dục gia đình. Cách ứng xử, sinh hoạt của các thành viên trong gia đình thường ăn sâu, bắt rễ vào nhận thức của các em bởi tâm sinh lí lứa tuổi từ mẫu giáo đến bậc THCS rất dễ bị tác động.

Trên thực tế, không ít gia đình dùng bạo lực để dạy con. Thậm chí có gia đình khuyến khích con dùng bạo lực để giải quyết vấn đề như kiểu như: Đừng để nó bắt nạt, hãy dạy cho nó một bài học, sao không cho nó một trận… Sống lâu trong môi trường như vậy, con trẻ sẽ dần hình thành thói quen dùng bạo lực để giải quyết vấn đề và chỉ tin vào sức mạnh của bạo lực. Khi nắm được hoàn cảnh của gia đình học sinh, giáo viên cần tâm sự, động viên học sinh, kiên trì tác động đến tâm lí của các em, giúp các em dần hiểu ra bản chất của bạo lực và hậu quả của nó, giúp các em nhận ra rằng có nhiều cách tích cực để giải quyết vấn đề.

Giáo viên cũng chân thành, khéo léo trao đổi với gia đình cách dạy con. Nếu cần thiết, trong một vài hoàn cảnh, giáo viên mạnh dạn nhờ sự vào cuộc của Ban Giám hiệu, tổ chức Đoàn, Đội của nhà trường hoặc các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương. Bởi cả thầy cô và bố mẹ học sinh đều gặp nhau ở một điểm: Yêu thương và mong những điều tốt đẹp sẽ đến với các em, tạo cho các em một môi trường sống lành mạnh, an toàn.

Thứ hai, giáo viên cần có trách nhiệm với cả học sinh lớp khác

Thầy cô luôn xác định mình còn cần có trách nhiệm với các học sinh khác trong trường. Chứng kiến cảnh các học sinh lớp khác bắt nạt hoặc trêu nhau nhưng thái quá, trước hết giáo viên cần kín đáo quan sát diễn biến của sự việc để đánh giá đúng tính chất chất sự việc và can thiệp kịp thời, dứt khoát, nghiêm khắc nhưng tế nhị, tôn trọng cả hai - thủ phạm bắt nạt và nạn nhân, tôn trọng sự công bằng để chấm dứt sự việc ngay lúc đó và trao đổi kịp thời sự việc với giáo viên chủ nhiệm của các em một cách nghiêm túc, yêu cầu thây, cô cần quan tâm, giải quyết triệt để, tránh việc nhắc nhở chung chung sẽ khiến sự việc ngấm ngầm phát triển theo kiểu tằm gặm nhấm lá dâu.

Thứ ba, giáo viên tuyệt đối không để định kiến xảy ra trong lớp chủ nhiệm hoặc lớp giảng dạy bộ môn

Thầy cô cần đối xử công bằng với tất cả học sinh. Có các cách ứng xử nghiêm khắc, cứng rắn nhưng nhân văn, tế nhị với những học sinh thường xuyên mắc lỗi trêu bạn thái quá, có sở thích bắt nạt bạn. Qua những cách thầy cô ứng xử, các em thấy mình là người có ích, được tôn trọng và tin tưởng. Điều này sẽ dần hình thành trong các em những suy nghĩ và việc làm tích cực, giảm đi những suy nghĩ cực đoan về bạn bè, thầy cô.

Thứ tư, mỗi giáo viên cần tích cực, thường xuyên tham gia các hoạt động, các nhóm, tổ chức chống hiện tượng học sinh bị bắt nạt.

Các hoạt động này có thể do nhà trường, hội cha mẹ học sinh hoặc các tổ chức xã hội khác lập ra. Việc tham gia như vậy giúp các tổ chức này ngày một lớn mạnh, có sức ảnh hưởng và lan tỏa rộng rãi tới sâu, rộng thế giới học đường, tới cha mẹ học sinh nói chung, tới dư luận khiến tất cả phải vào cuộc thật sự để đẩy lùi và tiến tới xóa xổ hiện tượng này.

Đặc biệt, các hoạt động này có thể giúp giáo viên mở rộng hơn tầm nhìn, có cách nhìn nhận vấn đề bắt nạt học đường ở nhiều khía cạnh ngoài cương vị giáo viên chủ nhiệm, như nhà tư vấn, nhà nghiên cứu tâm lí, nhà nghiên cứu giáo dục, xã hội, nhà quản lí và phụ huynh học sinh… giáo viên có thêm những kĩ năng nhận biết, phòng tránh và đẩy lùi tệ nạn bắt nạt học đường, có thêm kĩ năng tư vấn, giải quyết tình huống có liên quan.

Thứ năm, thường xuyên tổ chức các hoạt động nhận biết và phòng tránh bắt nạt học đường cho học sinh của lớp và của trường

Giáo viên chủ nhiệm có thể tổ chức các hoạt động này dưới nhiều hình thức như cho học sinh tìm hiểu trước rồi cùng trao đổi, thảo luận theo nhóm, cá nhân trong giờ sinh hoạt lớp; giờ sinh hoạt dưới cờ; giờ học về văn nghị luận xã hội...

Giáo viên cùng học sinh vừa tìm hiểu bản chất, biểu hiện của vấn đề, vừa tìm ra nguyên nhân và cách phòng tránh. Vì trong số các học sinh, có em là nạn nhân bị bắt nạt, có em lại là thủ phạm đã, đang hoặc sẽ có ý bắt nạt các bạn khác, các em đều là người trong cuộc nên những gì các em nói sẽ là những chia sẻ, những gợi ý, những tín hiệu quí giá cho mỗi giáo viên.

Bằng nhiều hình thức khuyến khích các em chia sẻ những thông tin về dấu hiệu bắt nạt, bị bắt nạt qua việc nhắn tin, gọi điện, hoặc thư tay… Sau nhiều lần tổ chức với các đối tượng học sinh khác nhau ở các khối lớp cùng với sự tìm hiểu, nghiên cứu của giáo viên, thầy cô có thể gợi ý cho các em những cách phòng tránh bị bắt nạt.

Cụ thể, học sinh luôn đối xử đúng mực và hòa nhã với bạn bè trong và ngoài trường, không nên thể hiện mình và tiết chế bớt cái tôi cá nhân; nâng cao khả năng nhận biết dấu hiệu của hiện tượng bắt nạt qua lời nói, giọng điệu, thái độ, hành vi của người khác trong các mối quan hệ của bản thân; tránh tạo sự khác biệt qua lớn về ngoại hình, về tính cách với bạn bè; tuyệt đối không tạo điều kiện cho việc bắt nạt gia tăng và phát triển qua việc chấp nhận hoặc thỏa hiệp, chịu đựng bị bắt nạt.

Giáo viên cần cho học sinh thấy việc chịu đựng không chỉ vô lý với các em mà còn tạo ra những thói quen xấu cho những kẻ đi bắt nạt. Lúc này các em cần thông tin kịp thời, đầy đủ với người lơn để được bảo vệ và giúp đỡ.

Thứ sáu, dạy cho học sinh cách thức giải quyết xung đột với bạn

Xung đột giữa học sinh và học sinh xảy ra là tất yếu, ngay cả trong trường hợp học sinh từng rất thân nhau. Quan trọng là phải phát hiện kịp thời, nhận dạng mâu thuẫn để chủ động nhận dạng những mâu thuẫn nảy sinh một cách phù hợp, tích cực. Đồng thời cần hướng dẫn học sinh biết cách kiểm soát cơn giận và biết tự giải quyết các mâu thuẫn nảy sinh với bạn bè để tránh bạo lực học đường và xây dựng tập thể lớp thân thiện.

Khi giải quyết mâu thuẫn và xung đột giữa học sinh với nhau, điều quan trọng là bản thân giáo viên phải kiểm soát được cảm xúc của bản thân, nếu tức giận và không kiềm chế được thì phải nghĩ ngay đến hậu quả rất xấu để tạm thời lắng ngay cơn tức giận của mình vì tức giận không những không giải quyết được vấn đề mà thậm chí còn có tác dụng ngược vì bản thân giáo viên còn không kiểm soát được cảm xúc và hành vi của mình thì đương nhiên không thể yêu cầu học sinh có được điều đó. Giáo viên cần giúp học sinh hiểu rằng điều quan trọng lúc này không còn là việc tìm hiểu xem chuyện gì đã xảy ra mà là cách chúng ta phản ứng và giải quyết vấn đề thế nào. Đó chính là điểm mấu chốt giúp con người đề phòng và kiểm soát thái độ, hành vi tiêu cực, lựa chọn và quyết định thái độ và hành vi tích cực.

Cái đích cuối cùng không phải là ai thắng, ai thua mà ta sẽ phải trả giá như thế nào, phải mất những gì sau sự xung đột này. Rất có thể cuộc sống của mình và bạn sẽ phải rẽ sang hướng khác không mong muốn như phải chuyển lớp, chuyển trường, thậm chí phải vào trường giáo dưỡng, liên quan đến pháp luật…

Các nguyên tắc giải quyết mâu thuẫn, xung đột dành cho nạn bắt nạt, bạo lực giữa học sinh với học sinh: Chỉ bắt đầu giải quyết mâu thuẫn khi hai bên đã thực sự bình tĩnh; Yêu cầu các em tập trung vào vấn đề cần giải quyết, cần có thiện chí và không kích động lẫn nhau. Lúc này, thầy cô phải thật kiên tâm, tập trung lắng nghe tích cực từng học sinh nói để tạo cho các em cảm giác được lắng nghe, quan tâm, tôn trọng; Cả hai phía phải sẵn sàng lắng nghe; Khuyến khích cả hai sẵng lòng cùng nhau tìm kiếm giải pháp để giải quyết vấn đề qua các khâu (Khám phá vấn đề xem chuyện gì đã xảy ra; Tìm hiểu cảm xúc xem khi vấn đề xảy ra thì đôi bên cảm thấy thế nào).

Khuyến khích các em nhắc lại lời người kia nói. Yêu cầu mỗi bên tự đặt mình vào vị thế của nhau để suy ngẫm, sau đó, yêu cầu đôi bên đưa ra một cách giải quyết khi cân nhắc đến suy nghĩ, quan điểm của bên kia; Ghi nhận khả năng hợp tác của các em trong việc lắng nghe và giao tiếp bằng cách cảm ơn, động viên các em; Cần xử lý công việc bằng cái đầu tỉnh táo để đảm bảo sự công bằng. Tuyệt đối không thiên vị dù bất cứ lý do gì. Bởi chỉ cần thầy cô thiên vị hoặc thành kiến với các em, lập tức các em sẽ không hợp tác hoặc sẽ có những phản ứng và suy nghĩ tiêu cực.

Sau khi các em đưa ra các giải pháp, giáo viên cũng cần phải chấp nhận một thực tế rằng có những giải pháp tiêu cực và mang tính cá nhân nhưng vấn đề ở chỗ, giáo viên sẽ cùng các em tìm ra cách bằng việc gợi ý các em một số cách với những định hướng tích cực như: Cách 1: Kiên trì nói chuyện với nhau một cách thấu đáo để hiểu và thông cảm, bỏ qua cho nhau, tiếp tục mối quan hệ tốt đẹp.

Cách 2: Cãi nhau, xúc phạm nhau sau đó không nhìn mặt nhau.

Cách thứ n: Nếu một trong hai bên nói không, giáo viên vừa động viên, vừa yêu cầu các em suy nghĩ tiếp về những việc mà học sinh này muốn cả hai cùng làm để giải quyết vấn đề. Đề nghị các em suy nghĩ bằng những giải pháp có thể cho tới khi cả hai đồng ý rằng họ đã chon được một giải pháp phù hợp cho cả hai. Lúc này giáo viên xem xét tính chất, nếu được, cả hai sẽ cam kết thực hiện dưới sự quan sát của người lớn. Nếu không khả thi, giáo viên kiên trì yêu cầu các em tiếp tục…

Sau khi các em và giáo viên cùng đưa ra các giải pháp, giáo viên đưa cho các em mẫu giấy để các em điền vào những điều mà các em nghĩ ra.

Giáo viên phân tích cho các em thấy hậu quả của các cách giải quyết xung đột và mâu thuẫn tiêu cực: Hủy hoại lẫn nhau và cả hai đều phải chịu tổn thương, cả về thể chất lẫn tinh thần; Làm cho các em mất dần đi lòng yêu thương đồng loại mà thay vào đó là sự vô cảm đến lạnh lùng và độc ác; Gây mất đoàn kết, tạo một môi trường học tập không an toàn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng học tập mà còn làm cho chính các em không dám hoặc không muốn đến trường.

Khi đối diện với xung đột và mâu thuẫn trực tiếp (đã và đang xảy ra) hoặc gián tiếp (âm thầm nhen nhóm, biểu hiện…) của các em, giáo viên tránh phủ đầu, áp đặt, buộc tội, quở mắng, trách cứ, xem thường các em. Tránh làm các em rối trí thêm, tránh áp đặt ngay một giải pháp mà chưa tìm hiểu, phân giải, tránh phê phán, giảng giải đạo đức giáo điều vì có thể học sinh phải nghe, phải im nhưng các em không phục, vẫn ấm ức và thất vọng, sẽ tự tìm cho mình giải pháp một cách ngấm ngầm mà trong trường hợp này thông thường giải pháp thường mang màu sắc tiêu cực. Giáo viên tuyệt đối không đồng tình cách giải quyết vấn đề bằng bạo lực cho dù có một bên sai hẳn.

Thứ bảy, đổi mới nội dung hoạt động trong các giờ hoạt động ngoài giờ lên lớp, tích cực kết hợp với các tổ chức Đoàn, Đội để tuyên truyền về hậu quả của các hiện tượng xấu (trong đó có hiện tượng bắt nạt học đường) trong truy bài 15 phút đầu giờ, sinh hoạt lớp cuối tuần, sinh hoạt dưới cờ đầu tuần

Trong 15 phút truy bài đầu giờ, giáo viên có thể gửi gắm thông điệp trong ngày cho các em qua một câu chuyện nhẹ nhàng hoặc mang tính thời sự nhưng có kết mở...

Cần đặc biệt coi trọng buổi sinh hoạt lớp, cần linh hoạt tổ chức những sân chơi, diễn đàn nhỏ vừa giảm bớt căng thẳng trong quá trình học tập, vừa phát huy được năng lực, năng khiếu khác của học sinh. Có thể lồng ghép những vấn đề nóng vào những hoạt động đó để các em thảo luận, chia sẻ, hỏi đáp về giới tính, tình bạn, tình cảm gia đình, sở thích, nghề nghiệp, mơ ước, tìm hiểu về kiến thức pháp luật liên quan đến tuổi vị thành niên...

Thứ tám, lồng ghép giáo dục nhân cách,rèn kĩ năng, tích hợp giáo dục môi trường cho học sinh qua một số môn học: Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Giáo dục công dân, Sinh học, Thể dục.

Giáo viên chủ nhiệm có thể đọc, bình ngắn, cho học sinh tự bình nội dung những câu chuyện giàu ý nghĩa giáo dục lấy từ: Quà tặng cuộc sống, Hạt giống tâm hồn, Cổ học tinh hoa... trong giờ Sinh hoạt hoặc sau một bài học có dung lượng kiến thức ngắn, đơn giản. Điều này sẽ góp phần làm giàu đẹp thêm tâm hồn cho các em, thanh lọc dần những ảnh hưởng xấu từ xã hội bên ngoài mang lại và giúp các em có những kĩ năng sống cơ bản để có thể tự bảo vệ mình và bảo vệ người khác trước sự nguy hiểm như phòng tránh bị lạm dụng, phòng tránh tai nạn, thương tích phòng tránh bắt nạt học đường, độc lập giải quyết những vấn đề đơn giản, bày tỏ chính kiến của mình một cách hiệu quả...

Thứ chín, tổ chức các buổi ngoại khóa, tham quan du lịch (khoảng hai buổi/ kì) để học sinh sống hòa mình với môi trường tự nhiên, có ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên, sả stress trong học tập, kết nối với nhau

Tổ chức cho các con ngoại khóa ngay tại trường mình như chăm sóc vườn sinh vật để lắng nghe tiếng nói của các loài cây, thảo luận các vấn đề các em quan tâm trên thảm cỏ, diễn kịch tại sân trường, thi văn nghệ, thể dục thể thao… sau giờ học buổi chiều hay ngày chủ nhật, mượn bếp ăn của trường để tổ chức nấu ăn… điều đó sẽ tạo ra những suy nghĩ mới mẻ, tích cực từ cuộc sống mà các em chưa được trải nghiệm. Đặc biệt các em sẽ thấy cuộc sống có ý nghĩa hơn rất nhiều: Không chỉ có việc học tập và thi cử, không chỉ có sống gấp, chạy đua mà còn có nhiều điều thú vị.

Tổ chức các buổi tham quan du lịch, dã ngoại, chăm sóc các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh của Thủ đô (nghĩa trang liệt lỹ, đình đền chùa miếu mạo, bảo tàng, vườn thú...) để học sinh được giảm bớt những căng thẳng do việc học mang lại, và qua đó học sinh có thêm được những kiến thức lịch sử, văn hóa, xã hội một cách tự nhiên, có ý thức bảo tồn những di tích, danh thắng, biết tri ân đến lịch sử.

Từ những chuyến tham quan này, học sinh được cọ sát thực tế, thấy rõ hơn trách nhiệm kế thừa và phát huy những truyền thống, những thành tựu của quê hương, đất nước của mình - có ý thức tự hào và gắn bó với quê hương hơn. Từ đó chúng ta có thể bồi dưỡng được nhân cách nền tảng để có sức mạnh chiến thắng những suy nghĩ và hành động bạo lực.

Trần Thị Dung - Giáo viên Trường THCS Trưng Vương (xã Quang Minh, Hà Nội)