Quản lý thuốc lá thế hệ mới nhìn từ kinh nghiệm của các quốc gia

Bài học từ các quốc gia Đông Nam Á

Trước năm 2023, tại Malaysia, thuốc lá điện tử có chứa nicotin chỉ được sử dụng cho mục đích y tế. Điều này có nghĩa, việc sử dụng thuốc lá điện tử ngoài mục đích này đều là bất hợp pháp.

Cho dù có lệnh cấm, theo Phòng Thương mại Thuốc lá điện tử Malaysia (MVCC - Malaysian Vape Chamber of Commerce), số lượng người trưởng thành sử dụng thuốc lá thế hệ mới ở Malaysia từ năm 2019 - 2022 vẫn tăng 27%, tương đương hơn 300.000 người. Giá trị bán lẻ của thị trường thuốc lá điện tử được ghi nhận đã tăng 53%, từ 2,27 tỷ ringit vào năm 2019 lên 3,48 tỷ ringit vào năm 2023.

Ông Pankaj Kumar, Giám đốc điều hành của Trung tâm thông tin và nghiên cứu dữ liệu (DARE), cho biết lệnh cấm như vậy có thể gây ra nguy cơ thiếu an toàn dành cho người tiêu dùng và ảnh hưởng đến thu ngân sách của Chính phủ.

“Ngành công nghiệp thuốc lá điện tử, hiện có giá trị 3,48 tỷ RM, đóng góp cho nền kinh tế thông qua tạo việc làm và tạo điều kiện cho ngành bán lẻ phát triển”, ông chia sẻ tại Hội nghị bàn tròn về Kiểm soát Sản phẩm Hút thuốc đối với Đạo luật Y tế Công cộng 2024 (Đạo luật 852).

Tổng thư ký MVCC Ridhwan Rosli cho biết ngoài việc đóng góp đáng kể cho nền kinh tế đất nước và giúp người hút thuốc bỏ thuốc lá, ngành công nghiệp vape còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các doanh nghiệp địa phương và tạo ra nhiều cơ hội việc làm trong toàn bộ chuỗi cung ứng, trực tiếp và gián tiếp (khoảng 31.500 việc làm).

Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Điện tử Bán lẻ Malaysia Datuk Adzwan Ab Manas cho biết ngành công nghiệp vape trong nước được định giá 3,48 tỷ RM vào năm 2023. Theo ông Adzwan, có một thực tế rõ ràng rằng lệnh cấm không có tác dụng vì nó sẽ buộc những người trong ngành và người tiêu dùng tham gia vào thị trường bất hợp pháp, ông nhấn mạnh: “Khuyến nghị của chúng tôi với Chính phủ luôn là đưa ra một khung pháp lý hợp lý, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng trưởng thành, bảo vệ họ bằng các tiêu chuẩn an toàn và ngăn chặn trẻ vị thành niên tiếp cận sản phẩm”.

Chủ tịch Hiệp hội Thuốc lá Điện tử Bán lẻ Malaysia Datuk Adzwan Ab Manas: “Lệnh cấm không có tác dụng vì nó sẽ buộc những người trong ngành và người tiêu dùng tham gia vào thị trường bất hợp pháp”- đưa tin bởi “New Straits Times - tờ báo lâu đời của Malaysia.

Tại Thái Lan, một ủy ban đặc biệt của nước này đã thừa nhận rằng việc buôn bán bất hợp pháp các sản phẩm thuốc lá mới vẫn tiếp tục phát triển, mặc dù nó đã bị cấm từ năm 2014. Ngoài ra, số lượng người sử dụng thuốc lá điện tử đang gia tăng. Điều này đặt ra nhiều thách thức cho chính phủ Thái Lan, từ thuế, chống tham nhũng và trấn áp thị trường chợ đen, đến giải quyết vấn đề an toàn sản phẩm và hạn chế tiếp xúc với thanh thiếu niên.

Thành viên Đảng Move Forward Jirat Thongsuwan đã đưa ra một cuộc điều tra về tính hợp pháp của các sản phẩm thuốc lá mới so với thuốc lá thông thường. Thongsuwan đặt câu hỏi tại sao thuốc lá cuộn truyền thống lại được phép sử dụng trong khi việc sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới vẫn bị cấm.

Điều đáng nói hơn nữa là lệnh cấm loại thuốc lá mới tại Thái Lan đã dẫn đến những lỗ hổng pháp lý, làm trầm trọng thêm tình trạng tham nhũng... Hơn nữa, khách du lịch thậm chí không biết rằng thuốc lá mới bị cấm ở Thái Lan vì sản phẩm này vẫn được bày bán công khai và trưng bày rộng rãi.

Trước đó, ông Chaiwut Thanakamanusorn, Bộ trưởng Bộ Kinh tế và Xã hội Kỹ thuật số Thái Lan, đã đưa ra tuyên bố nhấn mạnh rằng lệnh cấm hoàn toàn đối với các sản phẩm thuốc lá mới không phải là giải pháp tối ưu nhất cho đất nước trong bối cảnh xã hội hiện nay. Chaiwut tuyên bố rằng việc hợp pháp hóa các sản phẩm như vậy sẽ tạo ra nguồn thu ngân sách cho chính phủ và cho phép thực hiện các tiêu chuẩn trong ngành công nghiệp thuốc lá.

Dựa trên những hành động nêu trên, một số quan điểm dự đoán Thái Lan có thể là quốc gia tiếp theo xem xét hợp pháp hóa các sản phẩm thuốc lá mới, phù hợp với chính sách quốc gia nhằm phục vụ chiến lược giảm thiểu tác hại của thuốc lá.

Một quốc gia khác trong khu vực cấm thuốc lá điện tử và đang phải đối mặt với làn sóng buôn lậu sản phẩm này là Singapore. Quốc gia này đã áp đặt lệnh cấm lên thuốc lá điện tử từ năm 2018. Tuy nhiên, số người sử dụng sản phẩm này không ngừng gia tăng. Số người bị bắt giữ vì sử dụng thuốc lá điện tử năm 2022 tăng gấp 4 lần so với năm 2020.

Ngoài ra, theo dữ liệu từ trang web chính thức của Cơ quan Khoa học Y tế Singapore (HSA) cho thấy tình trạng buôn lậu gia tăng tại quốc gia này với tổng cộng 860 người đã bị bắt vì bán và buôn lậu thuốc lá điện tử và phụ kiện từ năm 2018 đến năm 2022. Năm 2022, số vụ bị bắt giữ vì sở hữu và sử dụng thuốc lá điện tử cao gần gấp 3 lần năm 2020. Hiện Chính phủ Singapore đã công bố nỗ lực phối hợp để quản lý và kiểm soát việc sử dụng sản phẩm này thông qua cách tiếp cận đa cơ quan.

Quản lý bằng hệ thống cấp phép, tiêu chuẩn sản phẩm và thuế

Bên cạnh một số quốc gia cấm lưu hành thuốc lá điện tử và đang đối mặt với nhiều hệ lụy, các quốc gia khác trong khu vực đã mở cửa cho phép hợp pháp hóa thuốc lá điện tử và chứng kiến nhiều tác động tích cực và toàn diện.

Năm 2017, Chính phủ Indonesia hợp pháp hóa việc buôn bán thuốc lá điện tử bằng hệ thống cấp phép, tiêu chuẩn sản phẩm và thuế. Dung dịch thuốc lá điện tử được phân loại là sản phẩm thuốc lá và thiết bị điện tử được phân loại là sản phẩm tiêu dùng.

Thuế thu được từ thuốc lá điện tử vào năm 2023 tại nước này lên tới 1,75 nghìn tỷ Rp, tương đương 113,7 triệu USD. Ông Deni Surjantoro, Cục trưởng Cục Dịch vụ Thông tin và Truyền thông của Bộ Tài chính Indonesia, cho biết hơn 50% nguồn thu từ thuế thuốc lá sẽ được hướng tới các dịch vụ y tế công cộng và thực thi pháp luật, hỗ trợ các dịch vụ công tốt hơn.

Chính phủ Indonesia hợp pháp hóa việc buôn bán thuốc lá điện tử bằng hệ thống cấp phép, tiêu chuẩn sản phẩm và từ đó thuế thu được từ thuốc lá điện tử vào năm 2023 tại nước này lên tới 1,75 nghìn tỷ Rp, tương đương 113,7 triệu USD

Đất nước này từng có hơn 60 triệu người hút thuốc lá nhưng nay đã có khoảng 3 triệu người sử dụng các sản phẩm thay thế nicotine. Giải pháp này vẫn phát huy hiệu quả, giúp giải quyết vấn nạn hút thuốc lá và tỷ lệ hút thuốc ở Indonesia.

Còn tại Philippines, quốc gia này đã sử dụng nguồn thu 3 tỉ đô-la từ thuốc lá và thuốc lá mới để hồi phục kinh tế sau COVID-19 cũng như đầu tư vào các dịch vụ công thiết yếu. Không chỉ thế, tỷ lệ sử dụng thuốc lá của quốc gia này cũng giảm đáng kể từ 23,8% năm 2015 xuống 19,5% vào năm 2021.

Ông Joey Dulay, Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Thuốc lá Điện tử Philippines (PECIA) nhấn mạnh rằng ngành công nghiệp thuốc lá điện tử đang giúp Chính phủ đạt được mục tiêu tăng nguồn thu ngân sách, đặc biệt là khi ngày càng có nhiều người chuyển sang sử dụng các sản phẩm thay thế cho thuốc lá truyền thống. Đồng thời, việc cho phép hợp pháp hóa thuốc lá điện tử đã giúp tỷ lệ hút thuốc lá tại Phillipines giảm tích cực, từ mức 29,7% năm 2009 giảm xuống còn 19,5% vào năm 2021.

Tiềm năng giảm tác hại quyết định hướng đi của chính sách

Khi nhìn nhận thuốc lá mới, cơ quan Y tế Cộng đồng Anh đánh giá “sử dụng thuốc lá điện tử là ít độc hại hơn đến ít nhất 95%”. Chính phủ Canada thì cho rằng “Hút thuốc lá điện tử ít có hại hơn hút thuốc lá điếu truyền thống. Việc thay thế hoàn toàn thuốc lá điếu truyền thống bằng thuốc lá điện tử sẽ giảm việc bị phơi nhiễm với các loại hóa chất có hại…”.

Còn theo Bộ Y tế New Zealand: “Thuốc lá điện tử là một cách cai thuốc lá bằng cách tiếp nhận nicotine với ít chất độc hại hơn thuốc lá truyền thống”.

Các tổ chức uy tín cũng có các công bố về tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá điện tử. Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) nhận định “Chúng tôi thấy được khả năng thuốc lá điện tử, có thể trở thành lựa chọn thay thế có tiềm năng ít gây hại hơn cho những người trưởng thành nghiện hút thuốc lá”.

Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) công bố về tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá điện tử

Còn theo Văn phòng của WHO tại Châu Âu: “Việc thay thế toàn bộ thuốc lá điếu truyền thống bằng sản phẩm điện tử giúp người sử dụng giảm việc bị phơi nhiễm với nhiều chất độc hại và chất gây ung thư trong thuốc lá truyền thống”.

Hiệp hội Bác sĩ Y tế Công cộng Hoa Kỳ thì cho rằng: “Các sản phẩm thuốc lá không khói/nicotin, đang hiện hữu tại thị trường Hoa Kỳ, dù không hoàn toàn không có rủi ro, mang nguy cơ tử vong ít hơn đáng kể và dễ dàng từ bỏ hơn thuốc lá truyền thống… Các sản phẩm này bao gồm thuốc lá điện tử…”.

Khi nghiên cứu về mức độ tác hại của các loại sản phẩm thuốc lá, Annu Rev Public Health chỉ ra rằng thuốc lá điện tử thuộc nhóm “Ít có hại hơn nhiều” thể hiện rõ mức độ giảm tác hại đáng kể so với các sản phẩm thuốc lá điếu có quá trình đốt cháy được xếp vào nhóm “Cực kỳ độc hại”. Từ đây có thể thấy không sử dụng thuốc lá hoặc cai thuốc lá hoàn toàn là phương án tối ưu nhất. Tuy nhiên, nếu không thể cai thuốc, thay vì sử dụng loại sản phẩm ở nhóm “Cực kỳ độc hại”, người hút thuốc lá điếu có thể chuyển đổi sang sản phẩm ở nhóm “Ít có hại hơn nhiều” để dần dần tiến đến việc cai thuốc lá hoàn toàn.

Một nghiên cứu khác bởi Tiến sĩ William E Stephens từ Đại học St Andrews, Vương quốc Anh với mục tiêu định lượng tác hại tương đối do khí hơi của các sản phẩm thuốc lá mới so với hút thuốc lá truyền thống đã cho thấy nguy cơ gây ung thư của thuốc lá điếu cao gấp nhiều lần so với thuốc lá điện tử.

Theo kết quả nghiên cứu về “Hệ thống phân phối nicotin điện tử - còn được gọi là thuốc lá điện tử hỗ trợ một số người hút thuốc lá cai thuốc lá” của The New England Journal of Medicine (NEJM) - tạp chí y khoa uy tín và ảnh hưởng hàng đầu thế giới đưa ra kết luận rằng “việc bổ sung thuốc lá điện tử vào tư vấn cai thuốc lá tiêu chuẩn dẫn đến việc cai thuốc lá ở những người hút thuốc nhiều hơn so với việc chỉ tư vấn cai thuốc lá”.