Sau cuộc "di tản" vì Covid-19 phải tìm đáp án cho bài toán nguồn nhân lực

Người dân về từ TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai được tiếp đón, phân luồng tại chốt cầu 110, tỉnh Gia Lai chiều 1/8.

Không thể nói khác hơn, cuộc di dân hớt hải kia thật ngậm ngùi và thật hoang mang. Những người từng dắt díu nhau vào Nam mưu sinh, lại dắt díu nhau quay lại chốn cũ vì virus corona đã cướp đi việc làm, cướp đi sinh kế, cướp đi bình yên, cướp đi nguồn sống của họ. Vừa sợ dịch vừa sợ đói, là tâm trạng chung của dòng người di cư vì Covid-19. Nhiều tỉnh đã tổ chức phương tiện đưa bà con về quê, bằng máy bay, bằng tàu hỏa, bằng xe đò. Thế nhưng, làm sao lo hết cho hàng triệu người tha phương cầu thực. Vì vậy, xe máy, xe đạp và cả đôi chân lấm láp cũng phải tìm đường về quê tránh dịch. Trong hoạn nạn mới thấm thía nghĩa đồng bào, trên các chặng quốc lộ mà dòng người di cư đi qua, rất nhiều cá nhân và tổ chức đứng đón để tặng tiền ủng hộ, để trao quà động viên, để phát cơm từ thiện, để đổ xăng miễn phí… cho những số phận nhọc nhằn và gieo neo.

Thảm cảnh của dịch bệnh không khác gì chiến tranh và thiên tai. Người Việt Nam nghẹn ngào trước dòng người di cư chưa từng có tiền lệ trong lịch sử, dù biết rằng bất trắc và tai ương vẫn rình rập khi một số lượng lớn công dân mang theo mầm bệnh tỏa đi khắp nơi. Chính phủ phải phát ra văn bản kêu gọi người dân ở yên tại chỗ, và đích thân Bí thư Thành ủy TPHCM - Nguyễn Văn Nên tha thiết mời người nhập cư ở lại đô thị phương Nam để tiêm vacxin. Thế nhưng, làm sao để an dân mới là điều quan trọng nhất. Mỗi địa phương có một cách ứng xử khác nhau. Nếu như Quảng Ngãi và Thừa Thiên Huế lập tức ngưng đón nhận người hồi hương ngay ngày 1/8, thì ông Phạm Ngọc Nghị, Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk khẳng định: “Mình không bỏ rơi người dân lúc này được. Đối với người dân tỉnh ngoài do xe hỏng hóc dọc đường, hay vì lý do nào đó về đến tỉnh từ 2/8 thì mình cũng không bỏ rơi họ được. Họ mất việc, muốn về nhà nên không thể buộc họ quay lại, cũng không thể để họ đi tiếp, vì công điện Thủ tướng đã chỉ đạo. Có mấy trường hợp người dân Lào Cai đi ngang Đắc Lắc, chúng tôi đã kiểm tra y tế xong đưa đi cách ly tập trung. Mình để dân lay lắt trên đường, lỡ có việc gì dọc đường sẽ rất tội, nên cứ tạm thời cho họ vào khu cách ly tập trung chăm sóc, chờ chủ trương mới”.

Tương tự, ông Trần Hữu Thế, Chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên cho rằng việc đón người dân từ phía Nam về quê là trách nhiệm chính trị, chia sẻ áp lực với TPHCM trong công tác phòng chống Covid-19 giai đoạn hiện nay, đồng thời kiểm soát được người về từ vùng dịch không để người dân về tự phát. Chủ tịch UBND tỉnh yêu cầu các huyện chủ động phương án đón công dân về và quản lý chặt chẽ quy trình cách ly phòng, chống dịch theo quy định. Lãnh đạo UBND tỉnh Phú Yên cho biết nhu cầu người dân tại TPHCM và các tỉnh phía Nam đăng ký về quê hiện

TS Huỳnh Thế Du, Giảng viên Đại học Fulbright Việt Nam

khoảng 10.000-12.000 người. Kế hoạch trước đây là mỗi tuần Phú Yên thực hiện 2 đợt vận chuyển người dân từ TPHCM và các tỉnh phía Nam về quê vào các ngày thứ ba và thứ bảy. Tuy nhiên, nếu điều kiện cho phép thì tần suất các đợt vận chuyển này có thể sẽ tăng lên, việc vận chuyển không chỉ bằng xe khách mà có thể bằng cả tàu hỏa. Ngày 2/8, UBND tỉnh Phú Yên đã có công văn gởi UBND TPHCM đề nghị quan tâm chỉ đạo các cơ quan chức năng tạo điều kiện thuận lợi cho Phú Yên tiếp tục thực hiện việc đưa đón người dân của tỉnh về lại địa phương trong thời gian sớm nhất.

Cuộc di tản vì Covid-19 có lợi và có hại như thế nào? Tiến sĩ Huỳnh Thế Du đánh giá, việc đón người về quê của các địa phương có ý nghĩa tích cực ở một số mặt, nhưng có một số vấn đề cần phải xem xét. Rủi ro gây dịch bệnh lây lan rất lớn vì các chuyến đi đông người trên các phương tiện rất dễ thành các ổ dịch. Giấy xét nghiệm nhanh rất dễ làm giả nên không loại trừ khả năng có người vì lợi ích riêng của mình, có bệnh, nhưng làm giả giấy xét nghiệm này để được đón về. Kết quả tất cả những người đi cùng chuyến đều trở thành F1 với nguy cơ lây nhiễm rất cao. Thực tế rất nhiều chuyến đón về mọi người đều có xét nghiệm âm tính, nhưng về đến nơi xét nghiệm thì ra những ca dương tính. Kết quả này không loại trừ việc có người bị bệnh nhưng vẫn tìm cách được về ngoài việc bị nhiễm sau thời điểm làm xét nghiệm. Việc mỗi địa phương làm mỗi kiểu và quan niệm “tôi phải về quê của tôi” làm giảm ý nghĩa của nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một, sống ở đâu (từ mũi Cà Mau đến địa đầu Móng Cái) cũng là quê hương. Điều này tạo ra tâm lý so sánh và chia rẽ rất không hay. Như vậy không khác gì thừa nhận một số nơi chỉ là đất ngụ cư mà thôi. Điều này rất không hay. Nếu các địa phương muốn chia sẻ với đồng hương của mình và vì lợi ích chung của quốc gia, ai ở đâu nên ở đó thì có thể theo cách quyên góp hay trích nguồn lực gửi vào cho những người đang khó khăn ở vùng dịch. Đương nhiên, như tôi đã nói nhiều lần, Nhà nước cần có ngay chính sách hỗ trợ để người dân có thể yên tâm tuân thủ chính sách ai ở đâu thì ở yên đó. Do vậy, khi chính sách để cho các địa phương đón người của mình về được tiếp tục thì Chính quyền Trung ương cần phải tính toán kỹ để giảm thiểu các mặt trái nêu trên.

Nhóm công dân về tỉnh Gia Lai sau khi được test nhanh cho kết quả âm tính đã được ôtô chở về điểm cách ly tập trung, xe máy được công an đưa về địa phương, người dân nhận lại sau.

Dịch bệnh không chỉ khiến nhiều người rời khỏi đô thị, mà gánh nặng cũng đè lên hệ thống y tế. Là một bác sĩ trực chiến, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam thổ lộ: “Trái với cái tĩnh lặng đến ghê người của những con phố nhỏ bị cách ly hay phong tỏa. Tại bệnh viện, ngày cũng như đêm các cuộc họp và hội ý liên tục được tổ chức, các công văn chỉ thị bay xuống như bươm bướm công văn nọ chồng chéo lên công văn kia. Cũng không có gì là khó hiểu cả đại dịch mà từ lâu lắm rồi Việt Nam nói riêng và toàn thế giới nói chung chưa từng bị, nên cách đối phó chống dịch cũng nhiều điều bỡ ngỡ, cộng với một chút tự kiêu về thành công của những lần chống dịch trước đây, men chiến thắng mà ai lại không say. Tất cả đều căng như sợi dây đàn chờ ngày òa vỡ, tất nhiên ai cũng mong chờ là òa vỡ trong thành công. Dịch sẽ lắng xuống và mọi người sẽ được sống hòa bình với virus cúm trong một trật tự mới, văn minh hơn, hợp lý hơn và nhất là bớt ồn ào phức tạp như hiện nay”.

Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam

Người dân rủ nhau tránh dịch cũng chỉ là giải pháp tạm thời, mà chiến lược lâu dài là phải nghĩ đến nguồn nhân lực hợp lý hơn, tích cực hơn. TPHCM và các tỉnh Đông Nam bộ như Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa- Vũng Tàu tạo thành một vùng kinh tế năng động, nên thu hút rất đông đảo lực lượng lao động đến từ các địa phương. Khi Covid-19 bùng phát, thì nguồn nhân lực tạm trú ấy trở thành đối tượng yếu thế. Tài chính cạn kiệt, họ phải về quê tránh dịch, về quê nương tựa thân nhân, về quê trông cậy rau dưa ruộng vườn… Cuộc di cư trong nước mắt kia, nhắc nhở chúng ta rằng, có quá ít cơ hội việc làm và cơ hội phát triển cho đại bộ phận người lao động ở các địa phương. Vì vậy, đã đến lúc phải xác định mục tiêu “ly nông không ly hương” cho nguồn nhân lực tương lai.

Bây giờ phải lo chống dịch. Thế nhưng, hậu Covid-19 là một bài toán dịch chuyển lao động phải được giải quyết thấu đáo bằng những chính sách khuyến khích đầu tư, bằng những chính sách khuyến khích sáng tạo tại các tỉnh vừa trải nghiệm “đón đồng bào về từ vùng dịch” nhiều phấp phổng ưu tư./.