“Tiền dùng đúng, tiền hiền như Phật - Bạc sài lầm, bạc ác hơn ma”!

Chẳng hạn, như ông Vua cà phê Đặng Lê Nguyên Vũ nói với vợ bằng mệnh đề sau rằng: “để ngày hôm nay phải ngồi như thế này”. Chẳng hạn ai đó sẽ nói: “... để bây giờ phải hối hận”... hoặc “để bây giờ thân tàn ma dại”... hay “để phải bố con, anh em từ nhau”..., hay “để phải ngồi trong nhà đá bóc lịch”...vv. Mệnh đề sau thường biến hóa thiên hình vạn trạng, trong khi đó mệnh đề trước “tiền nhiều để làm gì” chỉ có một. Ngày cả chủ nhân của phát ngôn “Tiền nhiều để làm gì...” thì cũng không chỉ một câu trả lời. Người ta nhớ lại Đặng Lê Nguyên Vũ khi ra tòa li dị vợ với đôi giày lười giản dị, chỉ đáng giá 75.000 đồng, thêu hình bông lúa, made in Việt Nam, có thể mua trên mạng. Có người yêu mến Vũ trả lời thay cho ông (tất nhiên là câu trả lời vui vẻ, hài hước) trên mạng xã hội: "Tiền nhiều để mua giày Việt Nam 75.000 đồng". Có bao nhiêu cách nghĩ về tiền, thì cũng có bấy nhiêu triết lý về nó.

Tiền bạc có sức mạnh vô biên. Khi bị đồng tiền quỷ ám thì con người không phải con người nữa mà trở thành “con tiền”. Một trong những vết nhơ hoang dã của loài người là tệ buôn bán nô lệ. Những chuyến tầu hàng bất tận suốt thế kỉ 16, 17 và 18 chuyên chở người da đen, da màu vượt đại dương sang bán ở các vùng đất mới cũng là do tiền, bạc vàng. Các cuộc tàn sát man rợ đẫm máu trên băng truyết cũng từ các chuyến đi xe chó kéo lên phương bắc tìm vàng. Nhà văn Balzac có nhân vật Grandet ham tiền, tôn sùng đồng tiền đến mức cứ đêm đêm khuya vắng lại chui vào hầm ngắm các đồng tiền vàng và đếm, đếm đi đếm lại. “Lợi nhuận mà thích đáng thì tư bản trở thành can đảm, lợi nhuận mà đảm bảo được 10% thì người ta có thể đụng được tư bản ở khắp nơi, đảm bảo được 20% thì nó hăng máu lên, đảm bảo được 50% thì nó táo bạo không biết sợ là gì, đảm bảo được 100% thì nó chà đạp lên tất cả mọi luật lệ của loài người, đảm bảo được 300% thì nó chẳng từ một tội ác nào mà không dám phạm, thậm chí bị treo cổ nó cũng không sợ”, Nhà Triết học Karl Marx đã dẫn lại luận điểm này của một học giả người Anh để nhấn mạnh về sức mạnh của tiền bạc. Thế mới biết đồng tiền khuynh đảo khủng khiếp thế nào.

Những ngày vừa qua, dư luận sôi lên sùng sục và đặc biệt quan tâm đến cuộc li dị ngàn tỷ của Đặng Lê Nguyên Vũ và người vợ thuở hàn vi Lê Hoàng Diệp Thảo. Gay cấn nhất là đến hồi chia chác tiền bạc và quyền điều hành doanh nghiệp. Hơn hai mươi năm trước, dù là người có đầu óc tưởng tượng bay bổng, phiêu du bao nhiêu thì ông cũng không nghĩ ra đến lúc trở thành “vua cà phê” lại phải nói lời cay đắng: “Tiền nhiều để làm gì để ngày hôm nay phải ngồi như thế này?”. Tiền để làm gì? Để thoát khỏi lũy tre làng với năm tháng chân trần giữa mùa đông lạnh giá đi học đường dài, với cái bụng đói meo. Để giàu có, biệt thự, xe hơi, trang trại, sống sung sướng, hạnh phúc. Để có doanh nghiệp lớn, để thành doanh nhân, để thành người nổi tiếng... Giàu có, nhiều tiền là nhu cầu, và khát vọng chân chính, cần được tôn trọng. Ông Đặng Lê Nguyên Vũ còn mang ý tưởng lớn hơn cả khát vọng làm giàu và hưởng thụ... “Chúng ta phải thay đổi định mệnh”. Thiền đạo, hay... caffee đạo của Vũ là một tư tưởng táo bạo, đột phá. Ông đã nói nhiều và muốn lan truyền nhân rộng như muốn xác lập một thứ văn hóa mới của người Việt. Ý tưởng càng lớn khi ông muốn cải tạo giống nòi Việt cả về tư duy, trình độ và thể chất để sánh vai với các cường quốc năm châu. Thay đổi định mệnh không chỉ một cá nhân, một gia đình, một doanh nghiệp, mà còn là thay đổi định mệnh của cả quốc gia dân tộc. Ông Đặng Lê Nguyên Vũ nói rằng: "Tiền đâu cần phải có nhiều làm gì? Có nhiều tiền thì nên đầu tư làm từ thiện cho những đứa trẻ có hoàn cảnh khó khăn. Năm vừa rồi, Qua đã giúp cho những người anh em tri thức 200 tỷ đồng... đến cho từng hộ gia đình. Với Qua, 5 tỷ đô để khai sáng 1 dân tộc thì đâu có mắc". Dĩ nhiên, kế hoạch tiêu 5 tỷ USD của Vũ để “khai sáng dân tộc” là phải dài dài, nhưng cũng là điều rất đáng trân trọng và hoan nghênh.

Thay đổi định mệnh bằng thiền đạo, bằng văn hóa cà phê nâng lên thành... đạo, rồi “khai sáng dân tộc” có làm được hay không? Hoang tưởng? Hay hiện thực? Là câu chuyện khác, nhưng chỉ với khát vọng và tầm nhìn, tư duy như thế cũng đã phải ghi nhận Đặng Lê Nguyên Vũ đi trước thời đại, với tư tưởng đột phá. Rất đáng trân trọng. Để làm được điều mình mong muốn, khát vọng, phải có điều kiện và phương tiện để thực hiện, biến tư tưởng thành hiện thực. Tiền là một phương tiện. Không thầy đối mày làm nên, nhưng không tiền cũng đố ai làm nổi. Người vợ đầu gối tay ấp một thời đòi quyền lợi ở Trung Nguyên 30% cộng với 20% của 4 đứa con, nếu điều này trở thành hiện thực, cũng có nghĩa sức mạnh của phương tiện tiền của “Vua caffee” chỉ còn một nửa. Vợ ông trách chồng, hình như cũng là “khích tướng” rằng: “một người là đại trượng phu sẽ cho vợ con, còn mình đi tạo lập cái mới”. Tuổi đời 50 rồi, thời gian còn được mấy để tạo lập cái mới? Vả lại, Vũ đang cần tiền để thực hiện tầm nhìn, tư tưởng lớn của mình. Cho hết vợ con để về mo, để lại cặm cụi kiếm tiền, bao giờ đủ? Thuận buồm xuôi gió, 20 năm nữa, được như Trung Nguyên ngày nay thì đã quá già, để thực hiện khát vọng Thiền đạo, cà phê đạo và chương trình 5 tỷ USD “khai sáng dân tộc”. Vả lại, giữ lại cho mình Trung Nguyên caffee mang thương hiệu tự hào của người Việt thì ông Vũ mới có “đất dụng võ”. Có ai giữ, hưởng cái tiếng “đại trượng phu” để bắt đầu từ con số 0, và bỏ lỡ thời vận thực hiện tầm nhìn và tư duy của mình? Đừng ai nghĩ đơn giản, muốn ông Vũ làm “đại trượng phu” theo kiểu quân tử Tầu như thế.

Quan niệm về tiền bạc và tiêu tiền cũng dăm bảy đường, cũng chín mười nẻo. Người tham tiền vô lối, song cũng có người nhìn đồng tiền nhẹ như lông hồng. Người tài thường không ham tiền. Bill Gates được Tạp chí Time bầu là một trong những người ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20. Ông là tỉ phú doanh nhân nổi tiếng với cuộc cách mạng máy tính cá nhân và phần mềm Microsoft. Bill Gates một trong những tỷ phú giàu nhất thế giới, tài sản của ông 90 tỷ USD thì ông đã dành 41 tỷ USD làm từ thiện. Năm 2000, đang ở đỉnh cao quyền lực, ông giao doanh nghiệp cho người thân tín quản lý, rồi cùng vợ thành lập và điều hành Quỹ từ thiện Bill & Melinda Gates. Cho nên những trẻ em đói nghèo ở một số vùng châu Phi mới có dịp đến trường, bệnh nhân HIV một số nơi ở các nước nghèo mới được đến bệnh viện bằng quỹ từ thiện nhân ái này. Tháng 5 năm 2006, Bill Gates trả lời phỏng vấn công khai rằng, ông ước gì không trở thành người giàu nhất trên thế giới. Bởi danh hiệu này và nhiều sự chú ý đã làm ông phiền toái. Tinh thần của người giàu nhất thế giới Bill Gates khác hẳn cái cách huênh hoang của một lớp trọc phú trưởng giả học làm sang trong đời sống người Việt.

Doanh nhân về cơ bản có hai loại người: Doanh nhân có chữ và không có chữ. Trong hạng doanh nhân có chữ thì lại có Doanh nhân bút chữ. Đặng Lê Nguyên Vũ là một người như thế - nói được thành lời và viết ra chữ những tư tưởng, tầm nhìn, khát vọng của mình. Đặng Lê Nguyên Vũ quan niệm về tiền bạc và nghĩa tình: “'Khi bạn nợ tiền ai đó, người ta không đòi không phải vì quên, mà họ im lặng để chờ xem sự tử tế của bạn có thật như những gì bạn đã hứa hẹn”. Nói đi đôi với làm, lúc hàn vi Vũ vay 200 triệu của một người bạn, sau đó ăn nên làm ra, ông trả mỗi tháng 25 triệu đồng suốt 23 năm rồi để báo ơn cái nghĩa cái tình. “Người cho tôi bát cơm lúc tôi giàu sang chưa chắc đã vì tôi mà cho. Nhưng người sẵn sàng kéo tôi ra khỏi khó khăn tuyệt vọng thì chắc chắn họ đã yêu thương và trân quý tôi thực sự. Bạn có thể là một người nghèo nhưng đừng làm một người bội tín hay vô ơn. Bạn có thể không đủ tiền để trả nhưng phải biết dùng miệng để giữ lại chút tín nhiệm. Đặng Lê Nguyên Vũ đã sống với triết lí về tiền bạc như thế.