Truông Bồn – Chuyện xưa giờ mới kể

Một góc xóm 9 xã Mỹ Sơn ngày nay - nơi sinh ra những người phụ nữ quả cảm

Cung đường chiến lược 30, nay là Quốc lộ 15A là mạch máu giao thông chi viện cho tiền tuyến. Những năm chống Mỹ, những cái tên như dốc Kỳ Lợn, cầu Om, Truông Bồn… trở thành tọa độ đánh phá ác liệt. Trên cung đường huyền thoại này, những TNXP, bộ đội cùng với người dân địa phương đã viết nên câu chuyện đẹp về tình quân dân thắm thiết.

Tình quân dân trên cung đường huyền thoại

“Hai vợ chồng bàn với nhau chịu khó ở chật một tý, nhường hai gian nhà cho các anh, chị ấy ở. Thời điểm đó có năm người ở trong nhà tôi, là các anh Hạp, Thỏa, Phương, Tràn và o Dương”, ông Đào Văn Thùy và bà Nguyễn Thị Hồng ở xóm 9 xã Mỹ Sơn (Đô Lương) mở lời với chúng tôi như vậy khi kể về tháng ngày những anh, chị thuộc đại đội TNXP 317 chống Mỹ cứu nước ở trong nhà mình, làm nhiệm vụ thông đường ở tọa độ lửa Truông Bồn.

TNXP san lấp hố bom ở Truông Bồn (ảnh tư liệu)

Những cái tên mà ông Thùy, bà Hồng vừa nhắc tới đã trở thành một phần ký ức, neo lại vững chắc trong tâm khảm của ông bà cho mãi tận hôm nay. “Chúng tôi coi các o, các chú TNXP như con cháu trong nhà. Thỉnh thoảng chúng tôi cho họ mớ khoai, sắn hay bơ gạo… vì thấy họ ăn mì lắm cũng tội”, bà Hồng nhớ lại.

Cùng với bà Hồng, hàng chục hộ dân khác tại xóm 9 xã Mỹ Sơn cũng đã từng sống với những chàng trai, cô gái TNXP những ngày đói khổ nhất, khốc liệt nhất của cuộc chiến vệ quốc. Giờ đây, kẻ mất, người còn; những gia đình từng nuôi TNXP chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Nhưng có một điều rất đặc biệt, những người sống trong năm tháng ấy không bao giờ quên những gương mặt TNXP đã về làng.

Bộ đội và TNXP bàn phương án bảo vệ Truông Bồn (ảnh tư liệu)

Nay đã ở tuổi ngoại bát tuần nhưng cụ ông Nguyễn Tất Lữ vẫn còn rất minh mẫn. Khi được hỏi về những năm tháng góp sức cùng đại đội TNXP 317 làm nên chiến thắng Truông Bồn, cụ rất hào hứng, đôi mắt như sáng lên lấp lánh. Thời ấy, cụ Lữ là xóm trưởng, nên mọi hoạt động diễn ra trong xóm, cụ là người tường tận nhất. “Ngoài việc tổ chức sản xuất cho bà con nhân dân, tôi còn cùng với dân quân địa phương tham gia đào hầm đào công sự cùng bộ đội, TNXP. Ngày ấy vất vả lắm; dân quân, bộ đội, TNXP khi rảnh lại tăng gia sản xuất. Lúc nghỉ giải lao còn đàn hát rất vui”, ông Lữ cho biết.

Những ngày mùa hối hả trên đồng những đêm sáng trăng trực lúa giữa sân kho HTX Mỹ Thái (nay thuộc xóm 9) luôn rộn rã tiếng hát, tiếng cười. Nhiều người dân xóm 9 Mỹ Sơn vẫn còn nhớ tiếng hát o Đa, o Yến, o Doãn thuở trước. Ông Lữ móm mém: các o ấy hát hay lắm.

Ông Nguyễn Tất Lữ kể lại năm tháng sống chiến đấu cùng TNXP và bộ đội

Theo dòng hồi ức của cụ Lữ, chúng tôi hình dung ra xóm 9 xã Mỹ Sơn thời ấy chỉ là mấy chục ngôi nhà dựa lưng vào triền núi. Hậu phương vững chắc của những nông dân chất phác nơi xóm 9 ấy chỉ cách tiền tuyến Truông Bồn một cánh đồng chừng 1,5km. Rồi ông Lữ kể về cây đa giữa làng; cây đa được người dân xóm 9 xem như một biểu tượng, niềm tự hào lớn. Gốc tích cây đa do ông Đặng Quang Thuyết trồng lúc đi dắm dân nơi đây. Cụ Lữ kể: “Cả xóm 9 có 39 hộ thì có đến 33 hộ có TNXP và bộ đội công binh ở. Cuối năm 1967, đơn vị TNXP 317 về đóng quân ở làng, sống trong nhà dân. Đến giờ đi làm thường tụ tập đông đủ dưới gốc đa như để điểm danh quân số”.

33 hộ nông dân thời kỳ ấy đã thực sự trở thành 33 pháo đài chống Mỹ kiên cường; động viên, khích lệ, tiếp lửa cho những TNXP vượt qua gian khổ, khốc liệt của chiến tranh. Ông Nguyễn Tâm Cớn – Nguyên đại đội trưởng đại đội TNXP 317 vẫn còn nhớ như in tình cảm nồng ấm mà người dân xóm 9 Mỹ Sơn đã dành cho mình, cho đồng đội mình thuở trước. Những bát chè, bát vối đặc quánh; những củ khoai, củ sắn… được bà con xóm 9 san sẻ đã khiến cho những đôi tay cầm súng, cầm cuốc xẻng của TNXP thêm chắc khỏe; để những đoàn xe lăn bánh kịp giờ ra trận.

Khúc bi tráng

Nhiệm vụ của TNXP là thông đường, rà phá bom mìn cho đoàn xe ra trận. Không kể ngày đêm, từ hậu phương xóm 9, họ lại mang cuốc xẻng, súng đạn qua cánh đồng Mỹ Sơn để ra tiền tuyến Truông Bồn. Trong cuộc đối đầu một mất một còn ấy, Đế quốc Mỹ đã đụng độ với lực lượng TNXP và một tập thể những người nông dân xóm 9 đang tựa lưng vào nhau để viết nên khẩu hiệu: “sống bám cầu bám đường, chết kiên cường dũng cảm”.

Sơ đồ các liệt sỹ mất tích và hi sinh ở Truông Bồn

Cho đến tận bây giờ, người dân xóm 9 Mỹ Sơn, nhất là những con người đã sống những năm tháng ấy không thể nào quên ký ức 50 năm trước. Ngày 31/10/1968 trở thành ngày đau thương nhất tại tuyến lửa Truông Bồn. Đó cũng là ngày mà nhân dân xóm 9 xã Mỹ Sơn(Đô Lương) mất đi 13 người conanh dũng, quả cảm vào một thời khắc đặc biệt của cuộc chiến tranh – ngày Đế quốc Mỹ kí hiệp định ngừng bắn trên toàn miền Bắc.13 thanh niên nam nữ thuộc tiểu đội cảm tử đại đội TNXP 317 đãmãi mãi nằm xuống…

Kể với chúng tôi về ngày định mệnh 31/10, giọng cụ Lữ chùng xuống, nghẹn ngào: Sáng sớm, nghe tiếng nổ thật to, ai cũng giật mình. Sau đó là tiếng người chạy hối hả, loan báo TNXP hi sinh rất nhiều. Ai trong xóm cũng khóc bởi chúng tôi coi TNXP như người thân trong nhà.

Ông Nguyễn Tất Phác, nguyên là trung đội trưởng trung đội dân quân HTX Tân Quý, nhà ở xóm 10 xã Mỹ Sơn, ngậm ngùi: chúng tôi tìm mãi mà chỉ thấy 6 người còn nguyên vẹn; đó là o Đang, o Yên, o Doãn, o Tâm… 7 người khác không còn gì. Chị Trần Thị Thông là TNXP duy nhất sống sót trong trận bom sáng 31/10. Mọi người phát hiện ra nhờ nòng súng chị Thông mang theo nhô cao trên mặt đất.

Đồng đội đưa chị Thông về sân kho HTX. Ai cũng nghĩ sẽ không cứu kịp. Đầu tóc, quần áo chị bê bết bùn đất, hơi thở yếu ớt. Còn nước còn tát, cụ Lữ và cụ Sơn (nay đã mất) băng đồi sang phía bên kia nhờ đoàn bộ đội công binh cứu giúp. Cụ Lữ kể: gặp một người mang súng lục, tôi nghĩ là chỉ huy nên nói bên Sẵn sàng có người bị thương, ngất xỉu. Bộ đội cho y tá sang tiêm, một lúc sau chị Thông tỉnh.

Mẹ Thởm xúc động khi kể về những mất mát tại tọa độ lửa Truông Bồn

Sống dân nuôi, ốm đau dân chăm sóc. Suốt mấy tháng sau đó, chị Thông được mẹ Nguyễn Thị Thởm chăm sóc tận tình, giành giật sự sống cho chị. Mẹ Thởm nhớ lại: Hắn (chị Thông) nằm ở nhà tui mô hai tháng. Tui coi hắn (chị Thông) như con của mình. Thấy hắn bị thương nặng, nhìn rất tội. Tui nghĩ sẽ không qua khỏi nên cố gắng chăm sóc thật tốt, được ngày mô hay ngày đó. Cuộc sống thời chiến khốn khó trăm bề; một nách mẹ Thởm mấy đứa con vất vả nay lại chăm thêm o Thông nhưng trong mỗi bữa ăn, giấc ngủ mẹ luôn ưu tiên để chị mau bình phục. Từng thìa cháo, muỗng nước được mẹ Thởm bón cho chị bằng tất cả tình thương yêu của một người mẹ lam lũ, tảo tần.

50 năm đã trôi qua, Truông Bồn đã khác xưa. Xóm 9 đã đổi thịt thay da, dấu vết đạn bom chỉ còn trong ký ức. Rồi đây, những cơm độn sắn khoai, những ký ức của một thời binh lửa có thể không còn được thế hệ trẻ nhắc tới nhưng có một giá trị sẽ mãi trường tồn đó là nghĩa tình của những nông dân xóm 9 với TNXP mà năm tháng thời gian vẫn sống mãi với mảnh đất huyền thoại này.