Ước mơ của con, kỳ vọng của cha mẹ

Mỗi bậc phụ huynh đều ít nhiều đặt kỳ vọng vào những đứa con của mình. Điều này xuất phát từ tình yêu thương, bởi bất cứ bậc cha mẹ nào cũng mong muốn và nỗ lực dành cho con em mình những gì tốt nhất và mong muốn con có cuộc sống tốt đẹp, thành công. Vì thế, rất nhiều cha mẹ đặt áp lực vào con cái trong chuyện học tập, lựa chọn nghề nghiệp theo ý mình mà quên mất các con cũng có những suy nghĩ, mong muốn ước mơ riêng.

Các diễn giả tham dự tọa đàm “Ước mơ của con - Kỳ vọng của cha mẹ”

Tọa đàm “Ước mơ của con - Kỳ vọng của cha mẹ” được thực hiện nhân ngày Gia đình Việt Nam năm 2021, với hy vọng chia sẻ với những người làm cha, làm mẹ những cách thức để lắng nghe, thấu hiểu những mong muốn của trẻ em, đồng thời phát huy hết những tiềm năng mà trẻ có.

Tham dự buổi tọa đàm trực tuyến có ông Khuất Văn Quý - Phó Vụ trưởng Vụ Gia đình - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững MSD; PGS.TS Lê Văn Hảo, chuyên gia tâm lý; Anh Lê Xuân Đức, chủ Facebook "Bố con Sâu".

Toạ đàm được phát sóng lúc 15h ngày 27/6/2021 trên Fanpage MSD Vietnam, Tổng đài Quốc gia Bảo vệ Trẻ em và Lan tỏa yêu thương.

Kỳ vọng của cha mẹ và những mặt trái

Trong chuỗi hội thảo chia sẻ kết quả Báo cáo Tiếng nói Trẻ em Việt Nam được MSD thực hiện vào tháng 4 vừa qua tại 7 tỉnh, thành phố, nhiều học sinh đã chia sẻ về những vấn đề trong mối quan hệ gia đình. Các em cho rằng minh chưa thực sự được lắng nghe và tham gia các vấn đề liên quan đến bản thân và gia đình như việc học tập, định hướng nghề nghiệp, vui chơi giải trí…

Một học sinh nam ở Đắk Lắk đã chia sẻ: “Ba mẹ tự ý sắp đặt tương lai của em. Em muốn học nghề nhưng cha mẹ lại muốn em học đại học để phát triển bản thân. Em đã nói chuyện với bố mẹ rồi nhưng không khả quan. Em chưa có giải pháp gì”.

Theo ông Khuất Văn Quý, Phó Vụ trưởng Vụ Gia đình - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, việc cha mẹ đặt ký vọng và áp lực cho con sẽ gây ra nhiều tác động tiêu cực. Hiện nay, trong một số gia đình, cha mẹ chưa quan tâm tới suy nghĩ của trẻ, không đặt trẻ ở vị trí trung tâm. Các phụ huynh mong muốn, kỳ vọng ở trẻ rất lớn. Mong muốn, kỳ vọng thì không sai nhưng nếu bố mẹ không tìm hiểu mong muốn sở trường của con, không đặt mình vào vị thế của trẻ, có những kỳ vọng rất lớn thì sẽ tạo ra cho con trẻ sự căng thẳng, mệt mỏi, lo âu.

Ông Khuất Văn Quý - Phó Vụ trưởng Vụ Gia đình (giữa)

"Mỗi người sinh ra có sở trường khác nhau. Chúng ta không thể bắt một trẻ có thiên hướng về âm nhạc hội họa đi học bác sĩ. Khả năng con mình chỉ có vậy nhưng lại yêu cầu con phải học trường chuyên lớp chọn. Nếu trẻ có làm thì cũng không cảm thấy thoải mái, chỉ là chống đối.

Vì vậy, chúng ta cần đặt bản thân vào vị trí của trẻ, hiểu suy nghĩ của trẻ, cùng trẻ thực hiện ước mơ. Chúng ta cần dõi theo trẻ, hướng trẻ để làm sao trẻ đều có thể theo đuổi ước mơ và chúng ta cũng đạt được kỳ vọng, để trẻ không cảm thấy bị bố mẹ ngó lơ suy nghĩ, ý kiến của mình”, ông Quý nhấn mạnh.

Chia sẻ về những mong muốn và áp lực từ gia đình, một học sinh ở Hải Phòng đã cho biết: “Khi con cố gắng rất nhiều rồi mà điểm vẫn không được như mong muốn của bố mẹ, có cách nào để bố mẹ không đặt áp lực không ạ?” hay một bạn trẻ ở Lào Cai thì cho rằng: “Em mong bố mẹ không ép con trong học tập, thay vào bố mẹ nên lắng nghe và giúp mình sửa lỗi sai, không dùng bạo lực với mình”. Rất nhiều tâm tư, suy nghĩ của các học sinh đã được ghi nhận lại qua các cuộc khảo sát Báo cáo Tiếng nói Trẻ em Việt Nam. Nhiều em đã gặp vấn đề ảnh hưởng đến tâm lý ngay trong chính gia đình mình.

Bình luận các quan niệm của cha mẹ và con cái về khoảng cách giữa ước mơ của con, kỳ vọng của cha mẹ, bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện MSD, chia sẻ: “Cha mẹ thường lấy lý do “vì con" và “cha mẹ là người hiểu con nhất, thậm chí hiểu con hơn cả con" để nguỵ biện cho việc áp đặt con theo ý mình. Cha mẹ đã quên mất hồi còn bé mình cũng là một cá nhân có những suy nghĩ độc lập với cha mẹ, có ước mơ và những định hướng của riêng mình cần được tôn trọng.

Bà Nguyễn Phương Linh - Viện trưởng MSD (giữa)

"Tôi tin rằng cha mẹ “vì lợi ích tốt nhất của con", “hiểu con" cần đồng nghĩa với việc tạo môi trường và những điều kiện, nền tảng cho con được học tập, khám phá điểm mạnh, tiềm năng của bản thân. Cha mẹ nên lắng nghe và tôn trọng con, cùng con thảo luận các giải pháp chứ không phải là gò ép con theo ý mình. Ngoài ra, quan niệm của cha mẹ “tôi làm thế để con thành công" cũng cần phải thay đổi. Quá trình con được trải nghiệm, rèn giũa, đưa ra các quyết định độc lập cho tương lai của mình và cả quyết định sai và biết sửa chữa, khắc phục, đứng lên từ thất bại cũng quan trọng, cũng là thành công của con”, bà Phương Linh nêu quan điểm.

Từ góc độ người bố trẻ, anh Lê Xuân Đức chia sẻ quan điểm nuôi dạy con của mình: “Khi tôi còn là một đứa trẻ, bố mẹ không hiểu tôi. Tôi nghĩ cha mẹ cần hiểu thế mạnh của con là gì, con có năng khiếu, sở trường gì để định hướng.

Tôi và vợ đều thống nhất không áp đặt con quá mức nhưng vẫn luôn quan sát con hàng ngày qua việc chơi cùng và trò chuyện để tìm hiểu năng khiếu, tiềm năng của con. Từ đó, gia đình có những cách thức để khơi dậy niềm yêu thích của con. Nếu không nắm được những điều đó mà áp đặt con thì đó hoàn toàn là sai lầm. Cha mẹ cũng chỉ có thể nỗ lực hết sức để tạo cho con các điều kiện tốt nhất, tạo nền tảng cho con phát triển sau này”.

Việc các bậc phụ huynh không thật sự thấu hiểu con, gò ép con sống theo lý tưởng của bố mẹ, kỳ vọng quá nhiều dẫn đến gây áp lực cho con vẫn còn khá phổ biến. Lý giải điều này, PGS.TS Lê Văn Hảo cho biết: “Nguyên nhân sâu xa của việc này đến từ hệ ý thức Nho giáo tồn tại qua nhiều thời đại. Nhiều bố mẹ vẫn còn quan niệm xưa cũ như “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy” và quan niệm trẻ ngoan là trẻ biết vâng lời cha mẹ.

Cha mẹ nhân danh tình yêu để dẫn dắt, gò ép con thường dẫn đến những hệ quả không mong muốn vì trẻ không được là chính mình. Nếu đem con so sánh hay đưa ra khuôn mẫu con nên trở thành thế nào có thể khiến trẻ bị “phủ nhận bản thân". Tức là trẻ nghĩ bản thân hiện tại không có giá trị, dẫn đến những hậu quả tất yếu về tâm lý và tinh thần. Đứa trẻ như một mầm cây, nếu đủ nắng, gió, đủ năng lượng… sẽ nảy mầm và phát triển kỳ diệu. Điều đó có thể hơn nhiều so với cha mẹ kỳ vọng”.

Cha mẹ hãy là người tạo động lực cho con cái

Tại tọa đàm, các diễn giả đã sôi nổi thảo luận, chia sẻ và trả lời các câu hỏi của khán giả về những cách thức để cha mẹ có thể đồng hành, truyền động lực cho con cái cũng như thúc đẩy sự tham gia và tiếng nói của trẻ em trong gia đình. Các diễn giả đều đồng ý rằng bố mẹ hãy lắng nghe con cái nhiều hơn.

PGS.TS Lê Văn Hảo

PGS.TS Lê Văn Hảo gợi ý phương pháp để cha mẹ và con cái có tiếng nói chung, trong bất kỳ tình huống nào, chúng ta đều nên duy trì mối quan hệ tốt với con để đem lại ảnh hưởng tích cực. Phần lớn mâu thuẫn trong gia đình đều tiếp tục khi không có giao tiếp hoặc giao tiếp không phù hợp khiến cho một trong hai bên bị tổn thương.

Con có thể thay đổi cách truyền đạt nguyện vọng với cha mẹ một cách phù hợp. Cha mẹ cũng có thể thay đổi cách tương tác, lắng nghe con, chuyển từ áp đặt sang hỗ trợ. Cha mẹ phải hiểu con thì mới có thể hỗ trợ con. Như vậy, cha mẹ vừa là người lắng nghe, vừa là người hướng dẫn, cổ vũ con. Khi chúng ta thay đổi, thì kết quả sẽ thay đổi.

Ông Hảo cũng nhấn mạnh: “Cha mẹ nên dùng phương pháp giáo dục tích cực. Giáo dục tích cực không phải để con làm gì tùy thích mà là cùng nhau thảo luận các giới hạn phù hợp, giới hạn trong gia đình, theo pháp luật, theo xã hội và cuộc sống... để cùng nhau tuân thủ nhưng không hạn chế các tiềm năng của trẻ”.

Đồng quan điểm, anh Lê Xuân Đức chia sẻ thêm: “Cha mẹ hãy đồng hành với con càng sớm càng tốt. Từ việc đồng hành với con từ bé, chúng ta sẽ trở thành một người bạn, trở nên thân thiết với con. Từ đó tạo cho con niềm tin để khi trưởng thành, cha mẹ sẽ không phải "rình rập" xem con mình đang gặp vấn đề gì mà con có thể tự chạy về tìm bố, mẹ để kể ra vấn đề, trăn trở của mình. Đừng chờ đến khi con 14 - 15 tuổi mới làm bạn với con, lúc đó giữa cha mẹ và con đã có khoảng cách rồi thì sẽ rất khó”.

Anh Lê Xuân Đức (bên phải)

Bà Nguyễn Phương Linh đồng tình với anh Lê Xuân Đức và đưa ra lời khuyên với các phụ huynh: “Tôi gợi ý các phụ huynh hãy nghiêm túc trong việc tôn trọng và lắng nghe con, dành thời gian để nói chuyện và trao đổi với con ít nhất một giờ có chất lượng hàng ngày ngay từ khi con còn nhỏ. Không có công thức chung cho việc nuôi dưỡng một đứa trẻ vì mỗi đứa trẻ là một cá thể khác nhau nhưng có thể có nguyên tắc chung trong việc dành thời gian cho con, tôn trọng và lắng nghe con.

Trẻ em cần học để lớn khôn, cha mẹ cũng cần học tập các phương pháp giáo dục tích cực để là động lực, tạo điều kiện cho con phát triển toàn diện, tối đa hoá các tiềm năng của mình. Chúng tôi luôn đồng hành cùng cha mẹ trong tiến trình cùng con khôn lớn”.

Ông Khuất Văn Quý cho biết, về phía các cơ quan nhà nước đang có chính sách, chương trình gì để hỗ trợ các gia đình trong việc tìm được tiếng nói chung, bảo vệ quyền và sự tham gia của trẻ em, cụ thể là: “Chúng tôi đã phối hợp với Cục Trẻ em và các tổ chức xã hội để thực hiện nhiều chương trình, chính sách đảm bảo việc trẻ em được lên tiếng, bày tỏ ý kiến của mình trong gia đình.

Gần đây, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã tổ chức truyền thông, sự kiện về gia đình, trong số đó đều có những nội dung liên quan đến việc trẻ em được lên tiếng về những ý kiến trong gia đình, lắng nghe trẻ em bằng trái tim, cha mẹ đồng hành và làm bạn cùng con. Bên cạnh đó, Bộ cũng có tập huấn cho các cán bộ về gia đình ở các cấp, bao gồm cả ở các địa phương, cũng như đề xuất bộ quy tắc ứng xử trong gia đình tôn trọng - bình đẳng - yêu thương. Chúng tôi cũng đang mong muốn cùng các bên liên quan xây dựng mô hình gia đình hạnh phúc để cha mẹ có thể tham khảo đồng hành cùng con khôn lớn một cách hiệu quả”.

Toạ đàm tạm kết thúc với các thông điệp thống nhất của các diễn giả về sự cân bằng và hài hoà, đồng hành cùng con giữa “Ước mơ của con” và “Kỳ vọng của cha mẹ". Các diễn giả nhấn mạnh rằng hạnh phúc và thành công nằm ở trải nghiệm và quá trình, và chúc cho các gia đình Việt Nam sẽ có những trải nghiệm tích cực, hạnh phúc và yêu thương mỗi ngày bên nhau.