Phát hiện nhiều tồn đọng trong công tác quản lý các dự án BOT

1001 kiểu sai

Giai đoạn 2011 - 2015, trong bối cảnh ngân sách nhà nước dành cho đầu tư cơ sở hạ tầng bị thiếu hụt, các dự án BOT đã mang lại diện mạo mới cho cơ sở hạ tầng giao thông, đóng góp quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Thời kỳ này có 62 dự án đã được ký kết, trong đó 26 dự án hoàn thành.

Tuy nhiên, việc thực hiện các dự án BOT giao thông thời gian qua cũng xuất hiện không ít tồn tại. Bên cạnh tổng mức đầu tư như đã đề cập, vẫn còn những bất cập khác như: khoảng cách giữa các trạm thu phí không đảm bảo 70km; hầu hết các dự án được chỉ định thầu; cá biệt có vị trí đặt trạm thu phí khiến người dân bức xúc.

Điển hình, dự án tuyến tránh thành phố Thanh Hóa, với giá trị quyết toán 786 tỷ đồng, dự án được thu trong 26 năm 5 tháng nhưng thực tế công bố, thời gian thu phí chỉ là 7 năm 7 tháng, nghĩa là có sai số 70% về thời gian thu phí.

Hay dự án công trình mở rộng quốc lộ 1 đoạn Km 1488 - Km 1525, tỉnh Khánh Hòa giảm nhiều nhất với 13 năm một tháng 12 ngày; dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh (quốc lộ 14) đoạn Km 1793+600 đến Km 1824+00, tỉnh Đắk Nông giảm hơn 12 năm; dự án xây dựng đường nối từ đường Nguyễn Duy Trinh vào Khu công nghiệp Phú Hữu, quận 9, TP.HCM giảm 11 năm; dự án đầu tư nâng cấp, mở rộng đường Hồ Chí Minh (QL14) đoạn từ cầu 38 đến thị xã Đồng Xoài, Bình Phước giảm chín năm chín tháng 21 ngày... Đối với các dự án đầu tư theo hình thức hợp đồng BT, đã xác định giá trị hợp đồng còn sai sót; có dự án không lập phương án tài chính...

Cụ thể, dự án ở tỉnh Bình Phước giao Công ty TNHH Đức Bình không đáp ứng yêu cầu về năng lực tài chính thực hiện dự án, hay dự án xây dựng cầu Sài Gòn 2, TP.HCM tổ chức lựa chọn nhà đầu tư khi chưa báo cáo nghiên cứu khả thi, dự án đầu tư chưa được phê duyệt.

Theo quy định, Bộ Giao thông Vận tải lập báo cáo khả thi để xác định tổng mức đầu tư, thời gian hoàn vốn dự án dựa trên lưu lượng xe, mức phí dự kiến để đàm phán với nhà đầu tư. Tuy nhiên, Kiểm toán Nhà nước cũng cho rằng, công tác quản lý chất lượng một số dự án, công trình giao thông chưa được các chủ đầu tư quan tâm, chú trọng. Tình trạng hồ sơ quản lý chất lượng còn thiếu sót, không đầy đủ xảy ra tại hầu hết các dự án. Công tác giám sát thi công không chặt chẽ dẫn đến nhà thầu đưa thầu phụ vào thi công một số hạng mục không có sự đồng ý của chủ đầu tư... Bên cạnh đó, chất lượng thi công một số hạng mục chưa đảm bảo, có hiện tượng xuống cấp, hư hỏng, gặp sự cố lúc vận hành. Một số công trình đường giao thông vừa hoàn thành đưa vào sử dụng nhưng đã xuất hiện tình trạng hằn lún vệt bánh xe hoặc chưa thực hiện các biện pháp khắc phục.

Cần phải công khai

Giải thích về sự bất cập trên, Bộ Giao thông Vận tải cho rằng, trong tổng mức đầu tư bao gồm cả giá trị dự phòng và việc điều chỉnh sau khi quyết toán là có thể hiểu được. Hợp đồng cũng sẽ được xem lại sau 3 năm.

Tuy nhiên, theo Kiểm toán Nhà nước, cho đến nay chưa có một tiêu chí lựa chọn dự án được đầu tư theo hình thức BOT. Vì vậy, hầu hết các dự án BOT áp dụng hình thức chỉ định nhà đầu tư và chỉ định nhà thầu thi công mà không thực hiện đấu thầu; xác định tổng mức đầu tư của dự án còn sai sót; lưu lượng phương tiện giao thông không phù hợp với thực tế; nghiệm thu, thanh toán còn sai sót. Ngoài ra, tiến độ thi công chưa đảm bảo; chưa có cơ chế kiểm tra, kiểm soát quá trình thu phí để xác định lưu lượng phương tiện giao thông thực tế qua trạm thu phí; khoảng cách một số trạm thu phí không đảm bảo quy định tối thiểu 70 km.

Nhiều ý kiến cho rằng, các dự án BOT cần công khai tổng mức đầu tư, mức phí, thời gian thu phí ngay từ khi bắt đầu triển khai và chỉ được thu phí khi đã nghiệm thu, kiểm toán, sẽ giảm thiểu được việc điều chỉnh lại hợp đồng.

Ông Nguyễn Ngọc Long - Phó Chủ tịch Hiệp hội Kỹ thuật cầu đường Việt Nam cho rằng, các dự án đầu tư BOT làm cái gì cần nêu rõ là nâng cấp cải tạo hay làm mới và đây là điểm hết sức bức xúc của xã hội làm nổi lên hàng loạt vấn đề kiểm toán nêu ra. Theo ông Long, không chỉ đặt quá nhiều trạm thu phí trên đường dài, một số dự án còn có trạm trong đường nội bộ khiến người dân bức xúc nên cần phải xem xét làm rõ thêm tiêu chí lựa chọn dự án BOT, trong đó có trạm thu phí và đề nghị đoàn giám sát kiến nghị Chính phủ giám sát các dự án BOT theo định kỳ 1 năm, 3 năm.

Còn theo nguyên Chủ nhiệm UB Kinh tế Hà Văn Hiền, có nhiều vấn đề cần làm rõ như việc kiểm soát các dự án BOT còn hạn chế để các chủ đầu tư tự tung tự tác, dẫn đến thất thoát, tiêu cực từ tài chính, chất lượng, thời gian, tiến độ.

Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Nguyễn Quang Thành đề nghị: “Cần phải quy định rõ ràng hơn về vị trí đặt các trạm thu phí đúng trên tuyến đường dự án thực hiện, khoảng cách giữa các trạm tối thiểu 70km, kiến nghị chỉ áp dụng hình thức đầu tư BOT cho các dự án mới hoặc cải tạo trên các tuyến không độc đạo để người dân có sự lựa chọn đồng thời điều chỉnh, bổ sung các quy định để tăng tính cạnh tranh, tăng tính minh bạch, mang lại hiệu quả cho các dự án”.

Dựa trên công tác kiểm toán và ý kiến của các chuyên gia, nhân dân, Kiểm toán Nhà nước đã kiến nghị giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 27 dự án được kiểm toán (năm 2016 là 21 dự án) so với phương án tài chính ban đầu 107,4 năm.