75 năm hành trình Quốc ca của dân tộc

Quốc hồn, quốc túy của dân tộc

Văn Cao là một tài hoa thiên bẩm, nhạc sĩ của nhiều nhạc phẩm rung động lòng người, những ca khúc trở thành một phần trong tài sản tinh thần của biết bao thế hệ người Việt. Theo các nhà nghiên cứu âm nhạc, những tác phẩm của Văn Cao được quảng đại quần chúng ưa thích, bất kể nó là tình khúc hay ca khúc.

Với “Tiến quân ca”, Văn Cao đã thực sự bộc lộ rõ tài năng của mình. Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân - Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam khẳng định: “Tiến quân ca” - Quốc ca là quốc hồn, quốc túy, là tinh thần dân tộc được kết tinh qua giai điệu, lời ca. Âm nhạc ấy, được bao thế hệ người dân Việt Nam hát vang đầy tự hào, đặc biệt là chiến sĩ đồng bào đã đi qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, từng hát, từng nâng niu trân trọng như một vật báu của dân tộc”.

Khi sáng tác ca khúc này vào tháng 10/1944, Văn Cao mới bước vào tuổi 21. Đó là phút giây lóe sáng, thể hiện tài năng đích thực của Văn Cao, nhất là trong bối cảnh đất nước hồi ấy còn vô vàn khó khăn.

Mỗi lần Quốc ca vang lên chúng ta như thấy được nối dài thêm tình yêu Tổ quốc

Như đoạn hồi ký ông viết ngày 7/7/1976 để trả lời câu hỏi, tại sao viết “Tiến quân ca”? Chỉ qua dăm trang giấy thôi nhưng Văn Cao đã kể tường tận nhiều chi tiết, kể rõ bối cảnh sáng tác và những nét nhạc đầu tiên, cho người ta thấy rõ chỗ ông ngồi viết đó là “bên một cái cửa sổ nhìn sang căn nhà hai tầng, mấy làn cây và một khoảng trời xám” ở số 45 Nguyễn Thượng Hiền vào tháng 10/1944.

“Chiều hôm ấy tôi đi dọc theo đường phố Ga, đường Hàng Bông, đường Bờ Hồ, theo thói quen, tôi cố tìm một cái gì đó để nói. Tìm một âm thanh đầu tiên. Những phố quen thuộc ấy thường không vang một âm thanh gì hơn những tiếng nghe buồn bã hàng ngày.

Hôm nay phố đông người hơn và lòng tôi thấy vui hơn. Tôi đang chờ nhận một khẩu súng và được tham gia vào đội vũ trang. Tôi đang chuẩn bị làm bài hát. Thật khó nghĩ tới nghệ thuật lúc này. Tôi đi mãi tới khi đèn các phố bật sáng.

Bên một gốc cây, bóng mấy người đói khổ trần truồng, những bộ xương khô đét loang trên mặt hồ lạnh. Họ đang đun một thứ gì trong một ống sữa bò. Ngọn lửa tím sẫm bập bùng trong những hốc mắt. Có một đứa bé gái, nó khoảng lên ba, tôi ngờ như đã gặp cháu tôi. Đôi mắt nó giống như mắt mèo con.

Cháu bé không có mảnh vải che thân. Nó ngồi ở xa nhìn mấy người lớn sưởi lửa. Hình như nó không phải là con cái số người đó. Hình như nó là đứa trẻ lạc, cũng không phải cháu tôi. Nó đã chết thật rồi. Có thể nó đã nằm trong đám người chết đói dọc đường Nam Định, Hải Phòng. Tôi bỗng trào nước mắt và quay đi. Đêm ấy về căn gác, tôi đã viết được nét nhạc đầu tiên của bài “Tiến quân ca””, Văn Cao viết.

Bản hùng ca bất tử

Bây giờ, khi “Tiến quân ca” tròn 75 tuổi và đã 25 năm nay nhạc sĩ Văn Cao trút hơi thở cuối cùng (ngày 10/7/1995) thì những ký ức về Văn Cao cùng bản hùng ca bất tử này vẫn còn tươi nguyên trong trí nhớ của những người thân.

Trong căn phòng nhỏ ở khu tập thể Vạn Bảo (Hà Nội), nhà thơ Nghiêm Bằng - con trai thứ của nhạc sĩ Văn Cao từng chia sẻ: Lúc sinh thời, mỗi khi bài “Tiến quân ca” vang lên, Văn Cao thường nghĩ đến người bạn, người anh và cũng là người lãnh đạo đầu tiên, trực tiếp giác ngộ ông vào Việt Minh hồi năm 1944 tại Hà Nội. Người đó là Vũ Quý - một huấn luyện viên bơi lội, bấy giờ là lãnh đạo trong Ban cán sự TP Hà Nội.

Nhạc sĩ Văn Cao - tác giả của khúc hùng ca bất tử

Khi đó Văn Cao vừa từ Hải Phòng lên, chưa có việc làm. Sau khi hỏi thăm, Vũ Quý đã nhận Văn Cao vào tổ chức Việt Minh, và giao nhiệm vụ cho Văn Cao sáng tác ngay một bài hát để hát trong ngày ra đời sắp tới của một đội quân vũ trang khóa quân chính kháng Nhật trên chiến khu Trần Hưng Đạo…

Mấy ngày sau, gặp lại Vũ Quý, Văn Cao lấy cây đàn ghi ta vừa đệm vừa hát cho Vũ Quý nghe. Vũ Quý rất hài lòng, ông đề nghị Văn Cao chép lại cho ông một số bản để chuyển lên chiến khu.

Sau đó, Văn Cao được Vũ Quý giao nhiệm vụ cùng với nhà thơ Nguyễn Đình Thi sang hoạt động bên Đảng Dân chủ. Văn Cao chịu trách nhiệm phụ trách nhà in bí mật Phan Chu Trinh, trình bày báo Độc Lập và in tài liệu cho mặt trận Việt Minh.

Vì người thợ nhà in không viết được nốt nhạc, tháng 11/1944 Văn Cao phải trực tiếp xuống cơ sở in bí mật tại làng Bát Tràng, tự tay viết bài “Tiến quân ca” lên đá, in trên trang văn nghệ của tờ báo Độc Lập số đầu tiên.

Ngày 22/12/1944, bài “Tiến quân ca” được sử dụng làm bài ca chính thức của 34 chiến sĩ đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân. Ngày 16 và 17/8/1945 tại Đại hội quốc dân đồng bào Tân Trào, “Tiến quân ca” được chọn làm Quốc ca của Ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam, tức Chính phủ Trung ương lâm thời.

“Tiến quân ca” ra mắt lần đầu tại quảng trường Nhà hát Lớn trong cuộc mít tinh biểu dương lực lượng của nhân dân Hà Nội ủng hộ mặt trận Việt Minh ngày 19/8/1945.

Họa sĩ Văn Thao - con trai trưởng của nhạc sĩ Văn Cao kể lại, “tôi từng nghe cha kể rằng ông đã trào nước mắt và chính thời điểm đó ông hiểu rằng, bài hát này không còn của riêng mình nữa mà đã thuộc về nhân dân. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, “Tiến quân ca” đã, đang và vẫn tiếp tục cùng dân tộc Việt Nam xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ sự vững bền của Tổ quốc”.

Đến tháng 3/1946, tại Kỳ họp thứ hai, Quốc hội khóa I, “Tiến quân ca” chính thức được chọn làm Quốc ca của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và được ghi vào Điều 3 của Hiến pháp năm 1946.

Tuy vậy, để bản “Tiến quân ca” trở thành Quốc ca vang lên như ngày nay thì năm 1955, Quốc hội đã mời nhạc sĩ Văn Cao tham gia sửa chữa một số chỗ về phần lời.

Sau 72 năm ra đời và gắn bó với lịch sử dân tộc, ngày 15/7/2016 đánh dấu một sự kiện đặc biệt khi ca khúc “Tiến quân ca” - Quốc ca của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chính thức được gia đình cố nhạc sĩ Văn Cao hiến tặng cho Nhà nước và Nhân dân Việt Nam, trở thành tài sản quốc gia - báu vật chung của dân tộc.

Đây cũng chính là nguyện vọng của nhạc sĩ Văn Cao lúc sinh thời. Đúng dịp này, cố nhạc sĩ Văn Cao được Đảng và Nhà nước truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh cao quý để ghi nhận những đóng góp của ông cho tổ quốc.

Trao giải cuộc thi Sáng tác video clip hát Quốc ca “Tự hào Tổ quốc Việt Nam”