Bước ngoặt thể chế cho Hà Nội vươn tầm

Ngày 11/12/2025, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã thông qua Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai các dự án lớn, quan trọng trên địa bàn Hà Nội. Đây không chỉ là một quyết sách về mặt hành chính - pháp lý, mà còn là bước ngoặt về tư duy phát triển đô thị: Cho phép Hà Nội chủ động hơn, linh hoạt hơn trong quyết định chủ trương đầu tư, thu hồi đất, quy hoạch, huy động vốn và cải tạo - tái thiết đô thị.

Nghị quyết chính là niềm mong đợi lâu nay của thành phố - nơi đang đối mặt với hàng loạt “điểm nghẽn” về hạ tầng, giao thông, môi trường, nhà ở và không gian đô thị. Khi chính sách bứt phá, Hà Nội sẽ có cơ hội đẩy nhanh hàng loạt dự án quy mô lớn có tính lan tỏa như trục đại lộ cảnh quan sông Hồng, hệ thống đường sắt đô thị, các nút giao thông trọng điểm, dự án cải tạo chung cư cũ, chỉnh trang đô thị và nhiều hạ tầng chiến lược khác.

Trục Đại lộ cảnh quan sông Hồng được xem là tuyến chiến lược, giữ vai trò dẫn dắt trong việc tái cấu trúc không gian đô thị dọc hai bờ sông. Cùng với mạng lưới cầu vượt sông đang hình thành, đại lộ mở ra khả năng thiết lập trục phát triển mới cho Hà Nội (Trong ảnh: Hai cây cầy Long Biên và Chương Dương bắc qua sông Hồng)

Những “điểm nghẽn” không thể kéo dài thêm nữa

Hà Nội hiện là đô thị đặc biệt, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và sáng tạo quốc gia; quy mô dân số đã vượt 8,5 triệu người và dự kiến sẽ tiếp tục gia tăng mạnh trong giai đoạn 2026-2035. Tuy nhiên, tốc độ phát triển đô thị hiện nay chưa tương xứng với vai trò đầu tàu của Thủ đô. Nhiều dự án có tính sống còn cho giao thông, tái thiết đô thị, xử lý ngập úng hay cải thiện môi trường vẫn phải đối mặt với tình trạng hồ sơ phức tạp, nhiều tầng phê duyệt, chồng chéo thẩm quyền và thiếu phân cấp đủ mạnh. Điều này khiến thời gian chuẩn bị đầu tư kéo dài từ vài năm đến hàng chục năm, làm tăng chi phí xã hội và giảm khả năng hấp thụ cơ hội của các nhà đầu tư chiến lược.

Vấn đề chưa dừng ở đó: Hà Nội đang tồn tại song song hai hệ thống quy hoạch - Quy hoạch Thủ đô (theo Luật Quy hoạch) và Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô (theo Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn). Sự chồng chéo quy hoạch này dẫn đến xung đột về chỉ tiêu không gian, kéo dài thời gian thẩm định, hạn chế tính chủ động của thành phố trong tổ chức không gian phát triển, cũng như làm chậm việc thu hút đầu tư. Một số dự án cấp bách, dù đã có nhu cầu thực tiễn rõ ràng, vẫn chưa thể khởi công chỉ vì chưa hoàn thiện điều chỉnh quy hoạch.

Hay với các dự án PPP, dù Luật Thủ đô đã cho phép HĐND thành phố quyết định chủ trương đầu tư mà không giới hạn quy mô vốn, nhưng khi dự án chạm đến tiêu chí “quan trọng quốc gia”, lại phải trình Quốc hội - tạo nên sự xung đột về thẩm quyền và làm giảm tiến độ. Đây là trở ngại lớn khi Hà Nội chuẩn bị triển khai các công trình có quy mô đất đai và di dân tái định cư rất lớn - chẳng hạn như các tuyến đường sắt đô thị, các đại lộ hướng tâm, đại lộ ven sông, cũng như các dự án chỉnh trang đô thị vùng nội đô lịch sử.

Phối cảnh cảnh quan sông Hồng

Chung cư cũ, chỉnh trang đô thị và tái thiết nội đô cũng là “bài toán đau đầu” kéo dài nhiều năm. Mức độ xuống cấp của nhiều khu căn hộ, lối sống chật chội, nguy cơ mất an toàn phòng cháy chữa cháy, hạ tầng kỹ thuật lạc hậu… không chỉ ảnh hưởng đến đời sống người dân mà còn cản trở hình ảnh phát triển bền vững của Thủ đô. Tuy nhiên, việc đạt đồng thuận tuyệt đối giữa các chủ sở hữu là gần như bất khả thi, khiến hàng nghìn hộ dân tiếp tục phải sống trong không gian nguy hiểm. Vì vậy, một cơ chế mới, mạnh mẽ hơn, hợp lý hơn để cải tạo chung cư cũ là đòi hỏi cấp bách cả về an toàn và về văn minh đô thị.

Chính những bất cập nêu trên - từ quy hoạch, chủ trương đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư, thu hồi đất, tái định cư, đến huy động vốn - đã khiến Hà Nội dù có khát vọng lớn, vẫn chưa đạt tốc độ tăng trưởng hạ tầng tương xứng. Nếu không có đột phá thể chế, các “điểm nghẽn” sẽ tiếp tục kéo dài, làm lỡ cơ hội của thành phố trong giai đoạn tăng trưởng hai con số 2026-2030.

Đột phá mạnh mẽ cho dự án lớn

Điểm đột phá đầu tiên là việc Quốc hội cho phép HĐND thành phố và Chủ tịch UBND thành phố quyết định chủ trương đầu tư các dự án PPP, dự án đầu tư công hoặc dự án đầu tư tư nhân có tổng mức vốn từ 30.000 tỷ đồng trở lên, không bị giới hạn bởi quy mô sử dụng đất, di dân tái định cư hay thuộc tiêu chí “dự án quan trọng quốc gia”. Cơ chế này giúp Hà Nội không phải trình hồ sơ lên nhiều cấp, tránh kéo dài thời gian bổ sung nội dung, giám định, thẩm tra, đồng thời tăng tính chủ động trong xử lý các nhu cầu cấp bách của đô thị.

Phối cảnh đại lộ ven sông Hồng

Với cơ chế này, các dự án chiến lược - như hệ thống đường sắt đô thị, tuyến vành đai, đại lộ hướng tâm, hay trục đại lộ cảnh quan sông Hồng nối từ Ba Vì - Sơn Tây về Hoàn Kiếm - sẽ có điều kiện đẩy nhanh thủ tục hơn, rút ngắn đáng kể thời gian chuẩn bị đầu tư. Khi thẩm quyền được phân cấp, vai trò của thành phố gắn liền với trách nhiệm giám sát, minh bạch và ngăn ngừa tham nhũng, tiêu cực. Quốc hội và Chính phủ vẫn có cơ chế kiểm soát thông qua báo cáo định kỳ và xử lý các tình huống đặc biệt nhằm bảo đảm lợi ích quốc gia.

Lần đầu tiên, Hà Nội chỉ lập một Quy hoạch tổng thể Thủ đô, tích hợp Quy hoạch Thủ đô và Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô. Đây là bước thay đổi căn bản về tư duy quản lý không gian đô thị, giúp thành phố vận hành như một hệ thống hoàn chỉnh từ cấu trúc vùng, tổ chức giao thông, đến định hướng không gian xanh, các hành lang văn hóa - lịch sử, cũng như các trung tâm công nghiệp văn hóa, sáng tạo.

Quy hoạch mới không chỉ đơn giản hóa thủ tục, mà còn giúp rút ngắn thời gian lập, thẩm định và điều chỉnh quy hoạch. Thành phố được phép lập đồng thời quy hoạch phân khu và quy hoạch chi tiết, thậm chí phê duyệt quy hoạch chi tiết trước nếu hoàn thành sớm. Quy định cũng cho phép điều chỉnh quy hoạch theo trình tự rút gọn và thực hiện song song với thủ tục chuẩn bị đầu tư - giúp dự án không phải tạm dừng chỉ vì chờ hoàn thiện quy hoạch cấp trên. Đây là một thay đổi mang tính thực tiễn sâu sắc, bởi nhiều dự án giao thông, chỉnh trang đô thị, hay hạ tầng của hệ thống đường sắt đô thị thường gặp vướng mắc về trình tự quy hoạch.

Với trục đại lộ cảnh quan sông Hồng - một trong những chiến lược không gian quan trọng nhất của Hà Nội thế kỷ XXI - quy hoạch hợp nhất sẽ cho phép đánh giá toàn diện hành lang sông, tổ chức giao thông thông minh, kết nối đường sắt đô thị, xử lý ngập úng, xây dựng không gian công viên văn hóa - sinh thái, phát triển đô thị sáng tạo ven sông và đưa trục sông trở thành “trục linh hồn của Thủ đô”. Nếu không có cơ chế linh hoạt về quy hoạch, trục đại lộ này khó có thể khởi động nhanh và hiệu quả.

Nghị quyết cũng cho phép Hà Nội thu hồi đất phục vụ dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích công cộng, trong đó mức bồi thường, hỗ trợ có thể bằng hai lần quy định đối với những dự án cần triển khai ngay theo chỉ đạo của Bộ Chính trị hoặc thành phố. Cơ chế này vừa giải quyết nhu cầu cấp bách, vừa bảo đảm hài hòa lợi ích người dân, doanh nghiệp và Nhà nước. Quan trọng hơn, thành phố được phép tạm giao đất để khởi công trước khi hoàn thiện toàn bộ thủ tục chủ trương đầu tư - điều mà pháp luật hiện hành chưa cho phép. Nhờ đó, các dự án quan trọng có thể sớm khởi công, tránh mất cơ hội, đặc biệt là hạ tầng giao thông và phòng chống ngập úng.

Với các dự án chung cư cũ và chỉnh trang đô thị, Nghị quyết cho phép cưỡng chế phá dỡ nếu 75% chủ sở hữu và 75% diện tích đồng thuận, thay vì đòi hỏi sự đồng thuận tuyệt đối. Đây là bước đột phá tháo gỡ “điểm nghẽn” lớn nhất trong cải tạo chung cư cũ - đảm bảo an toàn cho cộng đồng nhưng vẫn đề cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự đồng thuận xã hội. Thành phố cũng có thể áp dụng hợp đồng BT, bố trí tái định cư tại chỗ hoặc tại các vị trí khác, giúp người dân được hưởng điều kiện sống tốt hơn, thay vì tiếp tục sống trong không gian nguy hiểm, xuống cấp.

Thành phố còn được sử dụng kết dư ngân sách để ưu tiên bố trí vốn cho các dự án đầu tư công trước khi trả nợ gốc, đồng thời ngân hàng thương mại có thể vượt hạn mức tín dụng nếu nhu cầu của dự án quá lớn, sau khi báo cáo Ngân hàng Nhà nước. Cơ chế này tạo dư địa vốn linh hoạt, giúp dự án trọng điểm như đường sắt đô thị có thể huy động tài chính trong thời gian ngắn hơn, ổn định hơn, tránh áp lực ngân sách thường niên.

Điểm quan trọng nữa là các dự án cấp bách xử lý ùn tắc giao thông, ngập úng, ô nhiễm môi trường, trật tự đô thị sẽ được áp dụng cơ chế đầu tư công khẩn cấp. Điều này giúp thành phố giải quyết ngay các bài toán bức thiết như cải tạo hệ thống thoát nước, hầm chui, cầu vượt, nút giao thông thông minh, hay các tuyến vận tải công cộng chiến lược. Cơ chế mới giúp hạ tầng đô thị không còn phải chờ đợi kéo dài trong nhiều năm - đúng tinh thần “không có hành động nhanh thì không có hiệu quả sống còn”.

Ý nghĩa chiến lược đối với tương lai Thủ đô

Việc Quốc hội thông qua Nghị quyết đặc thù là sự ghi nhận vị trí và trách nhiệm của Hà Nội - không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là hạt nhân văn hóa, khoa học - công nghệ, sáng tạo và hội nhập quốc tế. Với tư duy “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm”, Nghị quyết mở ra mô hình thể chế mới cho đô thị lớn, trong đó phân cấp, phân quyền, cải cách thủ tục và trách nhiệm giải trình được đặt lên hàng đầu.

Đối với người dân Thủ đô, ý nghĩa lớn nhất của Nghị quyết nằm ở chất lượng sống: giảm ùn tắc, giảm úng ngập, cải thiện cảnh quan, mở rộng không gian xanh, tăng cường giao thông công cộng, tái thiết chung cư cũ, nâng cao an toàn đô thị và tạo môi trường sinh hoạt văn minh, hiện đại. Các dự án như đường sắt đô thị hay trục đại lộ cảnh quan sông Hồng không chỉ là hạ tầng giao thông - mà là kiến trúc của tương lai đô thị, là “định hình văn minh của Hà Nội thế kỷ XXI”.

Về mặt kinh tế - vùng, Hà Nội sẽ là động lực tăng trưởng mới của đồng bằng sông Hồng và cả nước, thúc đẩy kết nối logistics, thu hút nhà đầu tư chiến lược, hình thành các cực tăng trưởng mới và lan tỏa lợi ích cho các địa phương lân cận. Trục sông Hồng hay hành lang giao thông - đô thị mới sẽ tạo điều kiện thúc đẩy du lịch văn hóa, kinh tế sáng tạo, bất động sản đô thị xanh, khu đô thị thông minh và các ngành công nghiệp dịch vụ chất lượng cao.

Cuối cùng, kết quả thí điểm sẽ là “cơ sở thực chứng” để xem xét áp dụng rộng rãi trên toàn quốc, đặc biệt với các đô thị loại I, loại đặc biệt khác như TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ… Đây không chỉ là chính sách cho Hà Nội - mà là bước thí điểm cải cách pháp lý của cả nền kinh tế Việt Nam, phù hợp tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng pháp luật, thúc đẩy kinh tế thị trường, sáng tạo và phát triển bền vững.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội