Định vị thương hiệu thành phố sáng tạo trong việc phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô

Theo ThS Đỗ Đình Hồng, ngày 17/6/1999 Hà Nội đón nhận danh hiệu “Thành phố vì hòa bình” do UNESCO trao tặng. Sau 20 năm, ngày 30/10/2019, Thành phố Hà Nội tiếp tục được vinh danh là thành viên “Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO” với mục tiêu lấy "Nguồn lực văn hóa và sáng tạo văn hóa làm nền tảng cho quá trình phát triển đô thị một cách bền vững".

Sự kiện này giúp xác lập mục tiêu phát triển văn hóa mới, truyền cảm hứng sáng tạo và định vị thương hiệu mới cho Hà Nội trên trường quốc tế; Là bước tiến thuận lợi cho Thủ đô có điều kiện phát huy sức mạnh tổng hợp các nguồn lực kinh tế, chính trị, xã hội, nhất là khai thác, phát huy tối đa nguồn lực văn hóa và con người; Đồng thời quyết tâm chuyển hóa cho nguồn lực ấy thành “sức mạnh mềm” văn hóa, đảm bảo thúc đẩy mạnh mẽ việc kế thừa và phát triển dòng chảy văn hóa sáng tạo của Thủ đô ngàn năm văn hiến.

ThS Đỗ Đình Hồng, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tham luận tại hội nghị

Là nơi gặp gỡ Đông - Tây, Hà Nội là thành phố của sự đa dạng, có lịch sử ngàn năm văn hiến, nguồn tài nguyên văn hóa dồi dào, đa dạng về loại hình và có giá trị cao về lịch sử, văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật. Thành phố có 5.922 di tích lịch sử văn hóa; 1.793 di sản văn hóa phi vật thể; Thủ tướng Chính phủ có quyết định công nhận 18 nhóm với 169 bảo vật quốc gia được lưu trữ tại Bảo tàng Hà Nội và các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn thành phố; Đặc biệt có một bảo vật thuộc sở hữu tư nhân - là thành phố đầu tiên của cả nước có tư nhân sở hữu loại hình này.

Hệ thống di sản văn hóa phong phú là những tài sản vô giá để Hà Nội phát huy nguồn lực văn hóa, tiếp thêm sức sáng tạo cho các hoạt động văn hóa, nghệ thuật và tài nguyên du lịch; Góp phần quảng bá hình ảnh Thủ đô văn hiến, thành phố Sáng tạo đến bạn bè quốc tế.

Hà Nội còn là nơi hội tụ tinh hoa nghề thủ công truyền thống của cả nước. Trong số khoảng 5.400 làng nghề ở Việt Nam, riêng Hà Nội chiếm 1/3 với khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó có hơn 300 làng nghề thủ công truyền thống tiêu biểu.

Mạng lưới làng nghề thủ công rộng khắp cùng hàng trăm nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú lĩnh vực thủ công mỹ nghệ đã được Chủ tịch nước phong tặng cùng cộng đồng thợ giỏi và rất nhiều nhà sáng tạo trẻ đã đưa Hà Nội trở thành nơi nuôi dưỡng, hội tụ và thúc đẩy cảm hứng sáng tạo lan tỏa trong xã hội; Nơi tôn vinh văn hóa Việt, đưa các sản phẩm thủ công truyền thống ra thị trường quốc tế.

Các đại biểu tham dự hội nghị

Hà Nội cũng tự tin với tỷ lệ dân số vàng, có một cộng đồng sáng tạo mới mẻ, phong phú gồm các nhà thiết kế, nghệ sĩ, nhà khoa học, những không gian sáng tạo và hàng nghìn doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thiết kế sáng tạo. Đây chính là thế mạnh của thành phố trong kết nối quốc tế dựa trên sự sáng tạo gắn với công nghệ số.

Phương thức quản trị hệ thống, các sáng kiến trong xây dựng chính quyền điện tử nhằm bảo tồn tự nhiên, phát huy di sản văn hóa dựa trên ứng dụng khoa học công nghệ đang truyền năng lượng sáng tạo mạnh mẽ đến các công dân thành phố.

Hà Nội ngày càng trẻ trung, hiện đại và sáng tạo trên nền tảng lịch sử, văn hóa ngàn năm văn hiến, trở thành một trong những thành phố năng động nhất trên thế giới (năm 2019) theo chỉ số tăng trưởng thành phố (CMI) do Jones Lang LaSalle (JLL) thực hiện.

Với tư duy và tầm nhìn chiến lược, Thành ủy, HĐND, UBND thành phố Hà Nội tiếp tục định vị và phát triển đúng đắn, bắt nhịp với hơi thở của thời đại, phấn đấu Hà Nội trở thành trung tâm của sự sáng tạo, định hướng phát triển bền vững trên cơ sở không chỉ bảo tồn các giá trị văn hóa, lịch sử mà còn phát triển các ngành công nghiệp văn hóa cho một thời đại mới.

Với những thay đổi tích cực về chính sách, công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo của Thủ đô đã từng bước có sự chuyển động tích cực. Năm 2018, ngành công nghiệp văn hóa đóng góp khoảng 1,49 tỷ USD vào tổng sản phẩm trên địa bàn thành phố Hà Nội (chiếm tỷ trọng 3,7% GRDP của thành phố); Trong đó, giá trị gia tăng của ngành nghệ thuật, vui chơi và giải trí đạt khoảng 196,5 triệu USD (chiếm tỷ trọng 0,49% GRDP của thành phố).

Tổng doanh thu trực tiếp từ làng nghề truyền thống và các làng có nghề của thành phố Hà Nội đạt khoảng 983,5 triệu USD năm 2018 với tổng số gần 1 triệu lao động trực tiếp; Kim ngạch xuất khẩu nhóm hàng thủ công mỹ nghệ đạt 192 triệu USD (chiếm tỷ trọng 1,4% tổng kim ngạch xuất khẩu của thành phố)...

Toàn cảnh hội nghị

Từ nhận thức tới hành động phát huy tiềm năng thế mạnh của mình, thiết lập Hà Nội trở thành Thủ đô sáng tạo trong tương lai còn nhiều khó khăn, thách thức, như đánh giá của đồng chí Phó Bí thư Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong đó là: Thách thức từ sự tăng trưởng kinh tế không ổn định và quá trình đô thị hóa nhanh cũng như sự gia tăng cơ học dân số quá cao đã và đang gây áp lực lớn lên việc giải quyết các vấn đề an sinh xã hội và quy hoạch kiến trúc đô thị, ô nhiễm môi trường; Thách thức trong việc hoàn thiện cơ chế, chính sách, thể chế văn hóa; Thách thức của bối cảnh nền kinh tế số, của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Trong khi nhiều quốc gia đã số hóa thành công các nội dung văn hóa nghệ thuật, các lĩnh vực đổi mới sáng tạo thì ở nước ta nói chung, Hà Nội nói riêng, công việc này mới chỉ bắt đầu. Đặc biệt là thách thức về việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các lĩnh vực văn hóa, nhất là các không gian văn hóa sáng tạo Thủ đô trong bối cảnh nguồn lực dành cho văn hóa, cơ chế, chính sách khuyến khích đầu tư cho văn hóa chưa đáp ứng được nhu cầu, chưa tương xứng với vai trò và vị thế văn hóa của Thủ đô khi đặt trong quan điểm phát triển bền vững.

Tham gia Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO là bước đi đầu tiên nhưng rất quan trọng đối với mục tiêu nâng cao vị thế và tạo dựng hình ảnh mới, hấp dẫn hơn cho Hà Nội. Đặc biệt, tầm nhìn và thương hiệu của một “Thành phố sáng tạo” sẽ tạo điều kiện để Hà Nội có thể thúc đẩy cạnh tranh trong thu hút đầu tư quy mô lớn, kích thích tái tạo đô thị và tập trung các chương trình phát triển kinh tế - xã hội...

Vì thế, nội dung trọng tâm và xuyên suốt mà thành phố Hà Nội đề ra trong thời gian tới là phải triển khai thực hiện có hiệu quả các sáng kiến và cam kết khi Hà Nội tham gia Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN) gồm: Kiến tạo một trung tâm thiết kế sáng tạo; Xây dựng và củng cố các không gian sáng tạo tại Hà Nội; Chương trình truyền hình tài năng sáng tạo Hà Nội; Lễ hội thiết kế sáng tạo Hà Nội; Diễn đàn Mạng lưới các Thành phố sáng tạo Đông Nam Á và xây dựng mạng lưới các nhà thiết kế sáng tạo trẻ.

Trong một khảo sát nhỏ của của tác giả Lê Quốc Vinh với 471 người bạn trên Facebook đã cho thấy có những đề xuất khá thú vị cho Hà Nội để xây dựng thương hiệu Thành phố sáng tạo không phải chỉ là một logo mà cần phải có: Hiện diện của các không gian sáng tạo - creative hub (84,5%); Bảo tồn khu phố cổ (70,9%); Thành phố ít ô nhiễm môi trường (70,1%); Nhiều công trình văn hóa công cộng (67,7%); Sự hiện diện của nghệ thuật đường phố (60,5%); Thành phố được thiết kế nghệ thuật (56,3%); Có nhiều biểu tượng nghệ thuật và sáng tạo nổi tiếng (51,4%)...

Bên cạnh đó, Hà Nội cũng đồng thời phải phát triển các giá trị vô hình - hình ảnh thương hiệu (brand image). Bởi nó không những giúp chúng ta định vị Hà Nội khác với các thành phố khác ở Việt Nam mà còn phải khác biệt với các Thành phố sáng tạo khác trên thế giới. Cùng là một Thành phố sáng tạo ở lĩnh vực thiết kế nhưng Hà Nội phải có tố chất riêng, để mỗi người có cảm nhận đặc trưng về nó, giữa rất nhiều Thành phố sáng tạo khác như: Bắc Kinh (Trung Quốc), Seoul (Hàn Quốc), Singapore, Dubai (Tiểu Vương quốc Ả Rập)...

Việc sử dụng thiết kế sáng tạo như là một giải pháp chuyển hóa “nguồn lực mềm” thành “sức mạnh mềm" văn hóa. Khi tham gia vào UCCN cũng cần phải sáng tạo ra nhiều sản phẩm văn hóa mới có giá trị trên nền tảng văn hóa truyền thống, nên thành phố cần tiếp tục đầu tư hơn nữa các ngành công nghiệp văn hóa để tạo ra những sản phẩm, dịch vụ văn hóa mang đậm nét riêng của người Hà Nội. Vì công nghiệp văn hóa đóng vai trò then chốt trong xây dựng “Thành phố sáng tạo”, là biện pháp để đưa những tiềm năng văn hóa thành sức mạnh mềm, đem lại giá trị kinh tế cao.

Định vị thương hiệu Thành phố sáng tạo cho Hà Nội để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa cũng chính là tìm cho Hà Nội một giá trị cốt lõi. Từ đó, kiến tạo hệ sinh thái sáng tạo xung quanh giá trị cốt lõi đó và tạo điều kiện tốt nhất để lực lượng lao động sáng tạo văn hóa tạo ra những giá trị văn hóa mới để Hà Nội thực sự trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa của cả nước và khu vực; Là thành phố kết nối toàn cầu, văn hiến, văn minh, hiện đại và sáng tạo, ngang tầm các thủ đô và thành phố hàng đầu trong khu vực.