Dựng tượng Trịnh Công Sơn để lưu dấu sáng tạo một bậc tài danh

Tượng nhạc sĩ Trinh Công Sơn

Trịnh Công Sơn (1939-2001) là một tên tuổi lớn của nền âm nhạc Việt Nam. Trịnh Công Sơn cùng với Văn Cao và Phạm Duy, là ba nhân vật có tầm vóc vượt trội so với những nhạc sĩ khác. Dựng tượng Trịnh Công Sơn ở đâu cũng là một nghĩa cử tôn vinh bậc tài hoa của đất nước. Thế nhưng, dựng tượng Trịnh Công Sơn ở Quy Nhơn có nhiều ý nghĩa đặc biệt.

Dự án xây dựng “Tượng nghệ thuật nhạc sĩ Trịnh Công Sơn” được Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định phê duyệt từ tháng 1/2019. Tác phẩm “Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn với tác phẩm Biển Nhớ” của nhà điêu khắc Lâm Quang Nới đã được chọn để thi công.

Bức tượng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn được thực hiện với thời gian 20 tháng là tác phẩm cao 2,4m được làm bằng chất liệu đá granite xám trắng. Phần bệ tượng gồm có 2 vòng tròn đồng tâm, ở tâm là khối bát giác giật 3 cấp đều. Vòng tròn 1 có bán kính 5m trồng hoa, bó vỉa bằng chất liệu đá granite. Vòng tròn 2 có bán kính 3,6m trồng cỏ, bó vỉa bằng chất liệu đá granite.Khối bát giác ở tâm hình tròn có cạnh là 1,4m, giật đều lên 3 cấp; cốt đỉnh của khối bát giác cao 0,75m. Bên cạnh bức tượng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ngồi ôm đàn ghi ta là bản nhạc “Biển nhớ”. Nếu tìm một mối liên hệ giữa bức tượng và bản nhạc thì hơi khó. Bởi lẽ, bức tượng thể hiện nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở độ tuổi trung niên, còn bản nhạc “Biển nhớ” được nhạc sĩ Trịnh Công Sơn viết thời thanh niên.

Công trình “Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn với tác phẩm Biển Nhớ” có kinh phí hơn 3 tỷ đồng, cũng có nhiều nhận định khác nhau về mặt thẩm mỹ. Nhà điêu khắc Lê Trọng Nghĩa đang sinh sống tại Bình Định đã đánh giá: “Cái yếu của bức tượng trước tiên là do lựa chọn một hình thức bố cục quá đỗi bình thường quen mắt không có gì sáng tạo. Cái tư thế ngồi bắt chéo chân chơi đàn gợi lên một người tập đánh đàn hơn là một nghệ sĩ viết nhạc. Một người nghệ sĩ khi viết nhạc cầm đàn- chơi đàn thoải mái- tung tẩy không cứng đơ như vậy. Thậm chí cầm đàn đó nhưng không cần đàn.

Tinh thần của một nhạc sĩ không phải ở cây đàn mà là tư tưởng âm nhạc nó phải được hiện lên trong chuyển động của hình khối, chất liệu và không gian. Bức tượng chỉ xoay quanh cây đàn hiện thực đến ngây ngô và cố tập trung đặc tả chân dung để tìm cái sự giống khuôn mặt Trịnh Công Sơn. Tuy nhiên việc đặc tả lại quá xoáy sâu vào đôi mắt. Làm người xem bị hút vào đôi mắt. Phải chăng ý tác giả muốn nhấn mạnh rằng Trịnh Công Sơn có đôi mắt ru hồn.

Bản nhạc “Biển nhớ” được khắc bên cạnh tượng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn

Các bộ phận còn lại trên khuôn mặt thì nhạt nhòa thiếu linh hồn. Các phần còn lại của thân hình rất chung chung. Các mảng khối nếp gấp áo quần không gợi lên một điều gì về nhịp điệu chuyển động ngôn ngữ, tiếng nói mỹ cảm. Thử cắt bỏ cái phần chân dung ở trên thì phần còn lại ở dưới rất quê mùa cục mịch. Cách xử lí hình và khối nhiều chỗ lúng túng, tù mù tựa như bài học thực hành tạo hình điêu khắc . Không có gì sáng tạo để làm nên một cái gì đó mang tinh thần một nghệ sĩ”.

Không chỉ tạo điểm nhấn cho cảnh quan bờ biển Quy Nhơn, thì bức tượng nhạc sĩ Trịnh Công Sơn còn có giá trị văn hóa khi nhắc nhở công chúng về một dấu vết sáng tạo nghệ thuật. Bởi lẽ, ngoài quê nhà Huế, thì có hai vùng đất mà nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã lưu trú và có cảm hứng viết nên những ca khúc nổi tiếng là Quy Nhơn- Bình Định và Bảo Lộc- Lâm Đồng. Cụ thể hơn, Quy Nhơn là nơi Trịnh Công Sơn đi học, còn Bảo Lộc là nơi Trịnh Công Sơn đi dạy.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng là sinh viên Trường Đại học Sư phạm Quy Nhơn từ năm 1962 đến năm 1964. Ca khúc “Biển nhớ” là tác phẩm đầu tiên Trịnh Công Sơn viết ở Quy Nhơn, khi vừa bước chân vào giảng đường đã phải lòng cô bạn học Tôn Nữ Bích Khê. Thiếu nữ quê Nha Trang kia đã được Trịnh Công Sơn khéo léo lồng ghép trong lời ca “trời cao níu bước Sơn – Khê”.

Sau mối tình vô vọng “ngày mai em đi, thành phố mắt đêm đèn vàng, hồn lẻ nghiêng vai gọi buồn, nghe ngoài biển động buồn hơn”, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn những ngày ở Quy Nhơn đã viết tiếp một loạt ca khúc khác, như “Dấu chân địa đàng” (1962), “Hành hương trên đồi cao” (1962), “Gọi tên bốn mùa” (1963), “Nắng thủy tinh” (1963) “Lời của dòng sông” (1964), “Lời mẹ ru” (1964) “Mưa hồng” (1964), “Còn tuổi nào cho em” (1964), “Gọi đời lên mau” (1964), “Xin mặt trời ngủ yên” (1964)…

Ngày rời khỏi Quy Nhơn, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết ca khúc “Tạ ơn” tha thiết: “Dù đến rồi đi, tôi cũng xin tạ ơn người, tạ ơn đời, tạ ơn ai đã cho tôi còn những ngày ngồi mơ ước cùng người. Ôi, mênh mông tháng ngày vắng em, tình như lá bỗng vàng bỗng xanh. Em ra đi như thoáng gió thầm, để lại đây thành phố không hồn”. Cũng vì ân tình với Quy Nhơn mà sau này nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết ca khúc “Biển nghìn thu ở lại” làm nền tảng khởi nghiệp cho ca sĩ Quang Dũng quê gốc Bình Định. Đối với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, thành phố Quy Nhơn là nguồn cảm hứng và cũng là chốn ân tình.

Cần nhớ rằng, chính phong trào học sinh – sinh viên ở Quy Nhơn đã ươm mầm ý thức phản chiến cho nhạc sĩ Trịnh Công Sơn “ôi chinh chiến đã mang đi bè bạn, ngựa hồng đã mỏi vó chết trên đồi quê hương”. Để khi lên Bảo Lộc dạy học từ năm 1964 đến năm 1967, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn bùng nổ dòng ca khúc Da Vàng với “Du mục”, “Đại bác ru đêm”, “Chờ nhìn quê hương sáng chói”… mà chính ông thổ lộ: “Tiếng hát đã có thể cất lên để nuôi lớn ước mơ. Ta đã có sẵn hành trang quý giá của hơn bốn nghìn năm, để còn mãi bước đi trên những lộ trình mới về tương lai. Ta phải đi tới bằng con tim sứ giả mang niềm tin và lời hứa hẹn của những người đã nằm xuống. Ta phải tìm lại quê hương bằng sức sống mãnh liệt, vì trong cơ thể ta đã luân lưu thêm dòng máu của anh em không còn. Quanh đây, những trường học, những bệnh viện, những đình làng, những phiên chợ, những cánh đồng sẽ được bắt đầu lại với những ngày nhân đạo, với một dân tộc nhân bản”.

Tuy nhiên, một dấu ấn sáng tạo của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở Quy Nhơn rất ít người nhắc đến là ca khúc “Dã tràng ca” viết cuối năm 1962. Đây là bài hát dài nhất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, gồm 13 đoản khúc. Khi trình diễn trước sinh viên sư phạm Quy Nhơn, “Dã tràng ca” còn được giới thiệu với một tên gọi khác là “Trường ca tiếng hát Dã Tràng”. Ca khúc “Dã tràng ca” từng được ca sĩ Ánh Tuyết và ca sĩ Đức Tuấn thể hiện, nhưng vẫn chưa mấy phổ cập công chúng: “Trùng dương ơi, đã mấy ngàn năm/ gọi miên man cho sóng triều lên/ quên dã tràng đêm ngày xe cát/ Trùng ơi ơi, sao nỡ bỏ quên/ gọi cơn đau khi sóng triều lên/ công dã tràng muôn đời vỡ tan”.