Nơi những ký giả hoạt động trong bóng tối

Bên ngoài căn nhà có hầm bí mật khi xưa

Hầm in bí mật

Thoạt nhìn ngôi nhà tại địa chỉ số 341/10 Gia Phú, Phường 1, Quận 6 cũng như bao căn nhà người Hoa khác, bởi thiết kế đặc trưng một trệt, một lầu, mái ngói cổ có đèn lồng treo cao. Ấy vậy bên trong đó lại từng là địa bàn hoạt động của các chiến sĩ thông tin với 3 hầm bí mật dùng để in ấn tài liệu.

Trở về quá khứ, vào năm 1962, trong bối cảnh đế quốc Mỹ tăng cường "Chiến tranh đặc biệt" tại miền Nam Việt Nam, Ban Tuyên huấn Hoa vận đã lập tức thành lập Tổ in, nhằm tăng cường tuyên truyền, phổ biến các tài liệu, tin tức cũng như các chỉ thị, chủ trương của Đảng đến chiến sĩ và cộng đồng người Hoa tại Sài Gòn - Gia Định lúc bấy giờ.

Ban đầu, nơi hoạt động của Tổ in tại số 81 Gò Công, Quận 6. Tuy nhiên, đến năm 1965, cơ sở bị lộ nên phải dời tới căn nhà này.

Các hầm trong căn nhà 341/10 Gia Phú đều do cô chú ký giả trong Tổ in tự đào bằng sức người, còn đất thừa được đổ ra vườn cây trước sân nên cũng tránh được sự nghi ngờ của quân địch.

Các hầm bí mật đều được các cô chú ký giả tự đào bằng chính sức mình

Trong khi đó, ngôi nhà được ngụy trang là một xưởng may nên hằng ngày các cô, các chú vẫn phải may áo quần như bình thường. Thậm chí, quần áo phải được đem đi giao ở xa trung tâm Sài Gòn, đến tận Củ Chi, Hóc Môn, tránh việc khách hàng tới tận nơi mua sẽ dễ để lộ hoạt động.

Căn phòng đầu tiên có 2 hầm, một dùng để giấu dụng cụ in và tài liệu, hầm còn lại để dụng cụ khác như giấy, thước, bút, mực… Sâu bên trong là một hầm lớn được bố trí chỉ từ 3 đến 4 ký giả thay phiên nhau xếp chữ.

Những hầm này đều được ngụy trang nằm dưới giường ngủ. Mỗi lần đậy nắp hầm phải dùng bột trắng rải lên nắp miệng để ngụy trang, điều này cũng rất phù hợp với một xưởng may vì bụi bẩn từ công việc này mang lại.

Ký giả Trần Mỹ Hương và Mã Hán Chương của Tổ in Ban Tuyên huấn Hoa vận in báo (Ảnh tư liệu)

Bảng chữ chì lời kêu gọi của Ủy ban Mặt trận giải phóng miền Nam Việt Nam

Các cô chú cũng nhiều lần đối mặt với việc kiểm tra đột xuất của địch, nhưng bằng sự ứng phó nhanh trí, thông minh đã có thể qua mặt, tránh Tổ in bị lộ.

Địa hình khu vực này thường bị ảnh hưởng bởi triều cường, cộng với mùa mưa nên thường xuyên chịu cảnh nước tràn đầy vào. Do vậy, các cô chú nhà báo ngày xưa còn liên tục phải tát nước, lau khô hằng ngày mới có thể làm việc.

Môi trường trong hầm lại vô cùng ẩm ướt, nóng bức, chật chội, chưa kể việc phải đậy kín nắp hầm, chỉ có duy nhất ống thông nên càng làm tăng thêm sự ngột ngạt và bí bách trong lúc xếp chữ. Vượt qua mọi khắc nghiệt, các cô chú ký giả vẫn không kể ngày đêm xếp chữ để kịp tiến độ đem qua bộ phận in, hoàn thành mọi chỉ thị từ lãnh đạo.

Những ký giả trong bóng tối

Cô Trường Thanh, quản lý di tích hầm bí mật chia sẻ, tuy đây chỉ là một ngôi nhà nhỏ thôi, nhưng lại mang một câu chuyện có ý nghĩa lớn lao về tinh thần báo chí cách mạng, trong đó, mỗi cô chú ở Tổ in đều mang một câu chuyện và cuộc đời khác nhau. Tuy công việc này nhiều rủi ro nhưng các cô chú lại vô cùng lãng mạn.

Cô Trường Thanh thuật lại, khi về cơ sở mới, đơn vị bổ sung thêm người, còn những người cũ nhận nhiệm vụ khác. Bác Trần Khai Nguyên được phân công làm Tổ trưởng, bác Hứa Hòa Căn và Trịnh Huệ Ái đóng vai vợ chồng, làm chủ hộ của xưởng may. Những người còn lại vào vai bà con của chủ hộ nhằm qua mắt địch.

Tổ in Ban Tuyên huấn Hoa vận gồm: Trần Khai Nguyên, Lý Cảnh Hớn, Hứa Hòa Căn, Trịnh Huệ Ái, Trần Khai Hùng, Trần Mỹ Hương, Lâm Liên Hiệp, Lưu Kim Hoa, Quách Thanh, Lý Khanh (Lý Vĩnh Hồng), Hà Đại (Hàn Mai), Châu Thoại Cường, và Lâm Cúc (Bí thư Chi bộ Tổ in)

Theo cô Trường Thanh, đây cũng chính là xưởng in đầu tiên xuất bản "Bản tin Giải Phóng" bằng chữ chì với phương pháp hoàn toàn thủ công. Đồng thời, trong thời gian này, xưởng in cũng cho ra thêm tờ "Công nhân" nhằm đi sâu tuyên truyền các chính sách, đường lối của Đảng, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, tin tức thời sự, chính trị, cổ vũ phong trào kháng chiến chống Mỹ...

Cô Trường Thanh thuyết minh về hầm bí mật

Hằng ngày, bác Trần Khai Nguyên thu thập tin tức chiến sự, diễn biến chính trị từ đài phát thanh qua chiếc đài nhỏ ở phòng ngủ thứ hai. Ngoài ra, còn có bác Lý Cảnh Hớn và bác Quách Thanh hỗ trợ đắc lực trong việc biên tập, sắp xếp lại thông tin. Mọi tin tức cùng các chỉ thị của cấp trên được đồng chí biên tập tỉ mỉ, kỹ càng và đưa xuống cho bộ phận xếp chữ.

Nón và bàn làm việc của bác Trần Khai Nguyên

Trong đợt II tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân, xưởng in bị địch ném bom trúng. Đến tháng 6/1971, xưởng in được chuyển về số 514/6 Hàm Tử, Quận 5 và hoạt động liên tục cho đến ngày giải phóng miền Nam (30/4/1975).

Có một sự kiện vô cùng đặc biệt xảy ra vào năm 1967 khi đó khiến ai cũng xúc động, đó là bác Trần Khai Nguyên bị địch bắt, bị tra tấn đến chết nhưng vẫn quyết không khai ra hoạt động của xưởng in.

Trong 10 năm hoạt động (1965 - 1975), Tổ in của Ban Tuyên huấn Hoa vận đã góp phần tích cực vào việc phổ biến các tài liệu, tin tức, sách, báo, truyền đơn… bằng chữ Hoa nhằm tuyên truyền chỉ thị, chủ trương của Đảng đến với chiến sĩ và đồng bào người Hoa vùng Sài Gòn - Chợ Lớn và nhiều nơi khác, góp phần vào thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của quân và dân ta.

Có thể nói, hoạt động của hầm in bí mật tuy rất thầm lặng nhưng sự đóng góp của nó cho công cuộc kháng chiến giành độc lập hết sức to lớn.

Hằng năm, di tích lịch sử này vẫn đón nhiều đoàn khách tham quan

Ngày nay, căn nhà này đã là di tích lịch sử, là nơi để khách du lịch, người dân đến tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu các giá trị, các hiện vật và truyền thống đấu tranh chống Mỹ của đồng bào người Hoa tại Sài Gòn - Gia Định khi xưa nói riêng và của Việt Nam nói chung, nhằm giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau.