Gợi ý làm bài thi tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn

Đề Ngữ văn gồm hai phần Đọc hiểu (4 điểm) và Viết (6 điểm). Phần Đọc hiểu cho ngữ liệu là tác phẩm Những vùng trời khác nhau của tác giả Nguyễn Minh Châu, sau đó hỏi về vai trò của các chi tiết, tác dụng các biện pháp tu từ.

Thí sinh Hà Nội thi tốt nghiệp THPT năm 2025. Ảnh: Phạm Mạnh

Phần Viết có hai câu hỏi, đều bám vào chất liệu là tác phẩm này. Câu nghị luận văn học yêu cầu thí sinh phân tích tình cảm của nhân vật Lê dành cho Sơn. Còn nghị luận xã hội bàn về chủ đề "vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc".

Dưới đây là phần gợi ý đáp án đến từ các giáo viên Ngữ văn của Hệ thống Giáo dục HOCMAI:

Phần 1: Đọc hiểu

1. Ngôi kể được sử dụng trong văn bản: ngôi thứ ba.

2. Trong văn bản, quê hương của Lê và quê hương của Sơn gắn với hai dòng sông: sông Lam và sông Hồng.

3. Tác dụng của biện pháp tu từ so sánh trong câu văn: Đại đội pháo của họ như một gốc cây đã lớn, nhựa cây ứ đầy toả ra thành hai nhánh.

Hình ảnh đại đội pháo của họ được so sánh với một gốc cây đã lớn, nhựa cây ứ đầy toả ra thành hai nhánh.

Nhấn mạnh tinh thần, sức sống mãnh liệt cũng như sự vững chãi kiên cường của đại đội pháo trước những đợt tấn công của địch.

Khẳng định sự gắn bó, trưởng thành về ý chí, tư tưởng của những người lính qua những năm tháng chiến đấu.

4. Vai trò của chi tiết Họ chia nhau tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn và chia nhau bầu trời Tổ quốc trên đầu trong việc thể hiện nội dung văn bản:

Nhấn mạnh sự khó khăn, thiếu thốn của những người lính trong chiến trường.

Khẳng định tinh thần đồng đội gắn bó của những con người xa lạ.

Thể hiện họ là những con người chung lí tưởng, chung ước mơ và khát vọng hướng tới hoà bình.

5. Sự tương đồng của hai ngữ liệu: đều thể hiện tình cảm gắn bó sâu nặng giữa con người với quê hương, đất nước, với những vùng đất thân thuộc.

Ở ngữ liệu 1 (Nguyễn Minh Châu), con người để lại “một nửa tâm hồn” ở những vùng đất đã đi qua - cho thấy sự gắn bó, lưu luyến với từng nơi đã sống, đã chiến đấu.

Ở ngữ liệu 2 (Chế Lan Viên), "đất đã hóa tâm hồn" - nghĩa là mảnh đất ấy không còn là nơi chốn đơn thuần, mà đã trở thành một phần máu thịt, tâm hồn người ra đi.

⇒ Từ đó khẳng định: khi con người sống, chiến đấu và gắn bó với những vùng đất đã đi qua - những vùng đất thân thương như quê hương, đất nước, thì những nơi ấy không chỉ là không gian vật lí mà còn là nơi lưu giữ tâm hồn và kí ức.

Phần 2: Viết:

Câu 1. Anh/Chị hãy viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) phân tích tình cảm của Lê dành cho Sơn trong văn bản ở phần Đọc hiểu.

a. Xác định được yêu cầu về hình thức, dung lượng của đoạn văn

Bảo đảm yêu cầu về hình thức và dung lượng (khoảng 200 chữ) của đoạn văn. Thí sinh có thể trình bày đoạn văn theo cách diễn dịch, quy nạp, phối hợp, móc xích hoặc song hành.

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Tình cảm của Lê dành cho Sơn được thể hiện trong văn bản.

c. Viết đoạn văn bảo đảm các yêu cầu

Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp, kết hợp chặt chẽ lí lẽ và dẫn chứng trên cơ sở bảo đảm những nội dung sau:

Tình cảm được xây dựng trên cơ sở của tình đồng đội, đồng chí (tin tưởng: Tớ rất tin… Tớ rất tin cậu; chia sẻ những khó khăn: chia nhau tấm giắt nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn và chia nhau bầu trời Tổ quốc trên đầu...).

Tình cảm đó vượt qua thời gian, những thử thách, họ dần trở thành những người bạn tâm giao, những người thân, coi quê hương của bạn là quê hương của chính mình (Lê coi Sơn như một đồng chí thân thiết nhất trong đời lính; Sơn đang chiến đấu trong vùng trời quê hương của Lê; Như thế mình đã đứng ở đây… bên cạnh Hà Nội, cái thành phố Thủ đô mà Sơn từng thân thuộc từng gốc cây, từng mảnh tường và cả từng sắc mây trên nóc phố…).

Ở Sơn và Lê còn có sự đồng điệu về tinh thần dù cả hai cách xa nhau nhưng vẫn chung chí hướng, lí tưởng.

d. Diễn đạt

Bảo đảm chuẩn chính tả, dùng từ, ngữ pháp tiếng Việt, liên kết câu trong đoạn văn.

đ. Sáng tạo

Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận, có cách diễn đạt mới mẻ

Câu 2: Từ kết quả đọc hiểu văn bản Những vùng trời khác nhau và những hiểu biết về bối cảnh đất nước đang có nhiều thay đổi lớn lao, anh/chị hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) với chủ đề: vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc.

a. Bảo đảm bố cục và dung lượng của bài văn nghị luận

Bảo đảm yêu cầu về bố cục và dung lượng (khoảng 600 chữ) của bài văn.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận

Tình cảm và trách nhiệm của con người đối với quê hương, đất nước trong bối cảnh đang có nhiều thay đổi lớn lao.

c. Viết được bài văn nghị luận bảo đảm các yêu cầu:

Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận.

* Thân bài:

- Giải thích:

+ “Vùng trời quê hương” là cách nói chỉ mỗi miền đất cụ thể nơi con người sinh ra, lớn lên, gắn bó hoặc đang sinh sống.

+ “Bầu trời Tổ quốc” là biểu tượng cho toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền và tinh thần dân tộc thiêng liêng.

→ Chủ đề gợi ra những suy ngẫm: mọi vùng miền, dù khác biệt địa lí, văn hóa hay hoàn cảnh, đều có giá trị trong lòng dân tộc; mọi con người đều góp phần làm nên diện mạo chung của đất nước.

- Bàn luận:

+ Mỗi vùng quê, mỗi địa phương dù nhỏ bé hay lớn mạnh đều đang không ngừng đổi thay và đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước: Trong thời đại chuyển mình mạnh mẽ, các địa phương - từ nông thôn, thành thị đến miền núi hay hải đảo - đều có vai trò riêng trong công cuộc dựng xây quốc gia. Mỗi người dân sinh sống trên mảnh đất ấy chính là một phần không thể tách rời của cộng đồng dân tộc, cùng góp sức tạo nên sự đa dạng và giàu có cho bản đồ Tổ quốc.

+ Dù sống ở đâu, mỗi con người đều cần gìn giữ bản sắc quê hương, nuôi dưỡng lòng tự hào và tinh thần trách nhiệm với đất nước: Trong xã hội hiện đại với sự dịch chuyển lớn về địa lí và lối sống, việc di cư, lập nghiệp xa quê là phổ biến. Tuy nhiên, điều quan trọng là mỗi người cần không quên cội nguồn, giữ gìn nét văn hóa quê nhà, và lan tỏa tinh thần đoàn kết dân tộc. Chính sự gắn bó và tự hào ấy sẽ nuôi dưỡng tình yêu nước và ý thức bảo vệ, xây dựng đất nước trong mỗi cá nhân.

+ Trong bối cảnh Nhà nước Việt Nam tiến hành sáp nhập, điều chỉnh địa giới hành chính ở nhiều tỉnh, thành, càng cần ý thức rằng: tên gọi hành chính có thể thay đổi, nhưng tình yêu và trách nhiệm với quê hương vẫn nguyên vẹn.

+ Người trẻ chính là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa quê hương nhỏ và Tổ quốc rộng lớn: Với tinh thần năng động, sáng tạo và khả năng thích nghi nhanh, người trẻ ngày nay không chỉ lan tỏa hình ảnh đẹp về quê hương mình mà còn đóng vai trò tích cực trong việc phát triển địa phương, gìn giữ bản sắc và làm giàu thêm cho văn hóa dân tộc. Quan trọng hơn, họ cần hiểu rằng dù lập nghiệp ở đâu, mỗi hành động thiết thực và nhân văn đều góp phần làm cho “bầu trời Tổ quốc” thêm rạng rỡ.

- Mở rộng vấn đề, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác.

Gợi ý: Vẫn còn một số người cho rằng chỉ những nơi giàu mạnh, phát triển mới xứng đáng là “bầu trời Tổ quốc”, còn vùng quê nghèo, lạc hậu thì không đáng tự hào. Đây là quan điểm chưa phù hợp, bởi giá trị của một vùng đất không nằm ở mức độ hiện đại mà ở tình yêu, sự đóng góp và bản sắc văn hóa mà nó mang lại cho cộng đồng dân tộc.

* Kết bài: Khái quát vấn đề nghị luận.

Lưu ý: Thí sinh có thể bày tỏ suy nghĩ, quan điểm riêng nhưng phải phù hợp với chuẩn mực đạo đức và pháp luật.

d. Diễn đạt

Bảo đảm chuẩn chính tả, dùng từ, ngữ pháp tiếng Việt, liên kết văn bản.

đ. Sáng tạo

Thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận, có cách diễn đạt mới mẻ.