Kỳ 3: Xử lý nghiêm, không có "vùng cấm", không có "ngoại lệ"

Doanh nghiệp lợi dụng cơ chế "thông thoáng" tự công bố chất lượng sản phẩm

Luật An toàn thực phẩm năm 2010 quy định, quản lý Nhà nước về an toàn thực phẩm (ATTP) gồm Bộ Y tế, Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và UBND các cấp; cùng với đó là Ban Chỉ đạo 389 quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Tuy nhiên, mặc dù có nhiều cơ quan quản lý nhưng hàng giả vẫn "tung hoàng" trên thị trường trong một thời gian dài mới bị phát hiện.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an phối hợp đấu tranh, phòng chống tội phạm, phát hiện hành vi phạm pháp luật, trong đó xác định 12 sản phẩm thực phẩm, dinh dưỡng (dạng sữa bột) là hàng giả

Thẳng thắn nói về nguyên nhân của tình trạng này, bà Trần Việt Nga, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cho biết: Một phần nguyên nhân từ những bất cập trong cơ chế quản lý. Nghị định số 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế tự công bố sản phẩm, tạo điều kiện thông thoáng cho doanh nghiệp tự công bố và chịu trách nhiệm về chất lượng, an toàn của sản phẩm. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp đã lợi dụng cơ chế này để kinh doanh phi pháp.

Với cơ chế thông thoáng, doanh nghiệp có thể tự công bố và sản xuất ngay mà không cần cơ quan quản lý Nhà nước thẩm định hồ sơ. Lợi dụng cơ chế này, một số doanh nghiệp tự công bố các sản phẩm dinh dưỡng y học hoặc sản phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt là thực phẩm bổ sung. Đây là hành vi lách luật đáng bị lên án.

Ngoài ra, thủ tục tự công bố khá đơn giản, hồ sơ không phức tạp và không mất phí. Do đó, nhiều doanh nghiệp ồ ạt tự công bố sản phẩm nhưng số lượng sản xuất kinh doanh thực tế có thể không đúng với số lượng đã công bố, gây khó khăn cho cơ quan quản lý Nhà nước trong thanh tra, hậu kiểm.

Khi trao quyền cho doanh nghiệp, trách nhiệm của họ phải là cao nhất, phải tuân thủ đúng các văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan quản lý ban hành.

Trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật tương đối đầy đủ, bao gồm Luật An toàn thực phẩm, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, các quy chuẩn kỹ thuật của các Bộ, ngành.

Trong lĩnh vực hàng giả, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ cũng đã quy định rõ về hàng giả và chế tài xử phạt. Bộ luật Hình sự cũng có điều khoản riêng về xử lý hình sự đối với thực phẩm giả.

Nếu doanh nghiệp tuân thủ các quy định này thì sẽ không có vấn đề lớn. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cố tình làm sai, sản xuất hàng giả vì lợi nhuận, bất chấp đạo đức kinh doanh".

Đấu tranh quyết liệt, không khoan nhượng

Bên cạnh đó, luật hiện hành trao quyền cho quá nhiều Bộ, ngành nhưng khi xảy ra sự cố thì dễ rơi vào tình trạng "cha chung không ai khóc", trong khi thiệt hại lớn nhất thuộc về người tiêu dùng bỏ tiền thật ra mua hàng giả.

Việc giám sát, xử lý của cơ quan chức năng còn gặp nhiều khó khăn do các đối tượng sử dụng nhiều thủ đoạn tinh vi để qua mắt như: Nhận giao hàng qua bưu điện, tạo ra các thông tin địa chỉ xuất hàng giả mạo, đặt máy chủ ở nước ngoài...

Ngoài ra, công tác hậu kiểm cũng gặp nhiều khó khăn. Mới đây, Bộ Công an đã khởi tố 5 bị can nguyên là lãnh đạo, cán bộ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã có một số vi phạm khi cấp phép giấy chứng nhận nhà máy sản xuất thực phẩm chức năng theo tiêu chuẩn GMP, cấp hồ sơ công bố sản phẩm. Các đối tượng lợi dụng những hạn chế trong công tác hậu kiểm để vi phạm.

Các địa phương triển khai quyết liệt chỉ đạo của Chính phủ về xử lý hàng nhái, hàng giả

Bà Trần Việt Nga, Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) chia sẻ: "Về phía cơ quan quản lý, bên cạnh hành vi cố tình vi phạm của doanh nghiệp, chúng tôi cũng gặp khó khăn do số lượng sản phẩm công bố quá lớn. Bất kỳ doanh nghiệp nào có đăng ký kinh doanh đều có thể công bố sản phẩm thực phẩm.

Trong khi đó, lực lượng hậu kiểm còn hạn chế. Công tác hậu kiểm bao gồm nhiều hoạt động như kiểm tra hồ sơ, kiểm tra cơ sở sản xuất, lấy mẫu sản phẩm trên thị trường hoặc tại cơ sở sản xuất để kiểm nghiệm, chi phí cho công tác kiểm nghiệm khá cao, gây khó khăn cho các địa phương.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đang tiến hành sửa Luật An toàn thực phẩm. Chúng tôi đã tham mưu cho lãnh đạo Bộ Y tế trình Chính phủ sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP và các văn bản quy phạm pháp luật theo hướng thắt chặt quản lý và khắc phục những tồn tại hiện nay. Chúng tôi cũng kiến nghị UBND các tỉnh, thành phố tăng cường đầu tư về nhân lực và kinh phí cho công tác hậu kiểm".

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nhận định: Hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ… là hành vi vi phạm pháp luật nhưng hàng giả trong lĩnh vực y tế không chỉ đơn thuần là gian lận thương mại mà là tội ác. Việc sử dụng các mặt hàng này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng của người dân.

Bộ trưởng Bộ Y tế cho rằng, cần phải có giải pháp mạnh mẽ hơn để tập trung giải quyết vấn đề này. Đây không chỉ là vấn đề của riêng Việt Nam mà cả thế giới đều nhức nhối. Thậm chí, nhiều đối tượng làm giả ngay từ nước sản xuất để xuất khẩu sang nước thứ 3 buôn bán.

Vì thế, Bộ trưởng Bộ Y tế cũng lưu ý, cần chú ý đến vấn đề nhập khẩu, để có những giải pháp phù hợp.

Theo quan điểm chỉ đạo của Chính phủ cũng như các cơ quan chức năng được giao quyền quản lý ATTP, cuộc chiến chống hàng giả trong thời gian tới sẽ cam go, quyết liệt hơn, không khoan nhượng với các hành vi sản xuất, buôn bán, lưu thông hàng giả trong lĩnh vực y tế.

Các hành vi vi phạm phải được xử lý nghiêm minh, không có "vùng cấm", không có "ngoại lệ".