Hà Nội và những nghị quyết đột phá

Trong bức tranh phát triển đô thị hiện đại, Hà Nội đang chọn cho mình một hướng đi đậm chất nhân văn: Đề cao giá trị bản sắc, đầu tư cho sáng tạo, và lấy văn hóa làm nguồn lực phát triển. Việc Thủ đô xây dựng hai Dự thảo Nghị quyết quan trọng: Một về khu phát triển thương mại và văn hóa; một về tổ chức và hoạt động trung tâm công nghiệp văn hóa chính là một tuyên ngôn chiến lược của một đô thị đang vươn mình bằng chính chiều sâu truyền thống và sức mạnh mềm.

Hai dự thảo này không đơn thuần là sự sắp đặt hành chính, mà là tầm nhìn của một Thủ đô quyết tâm chuyển đổi tư duy: Từ "quản lý" sang "kiến tạo", từ "duy trì" sang "thổi hồn". Nó cho thấy Hà Nội không chỉ muốn là một đô thị lịch sử được bảo tồn, mà còn là đô thị sáng tạo, tràn đầy cống hiến trong kỷ nguyên số. Đây là cách mà một thành phố có lịch sử ngàn năm tự làm mới mình: Không phá vỡ quá khứ, mà gìn giữ quá khứ đi cùng tương lai.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.

Từ quy hoạch đến không gian sống: Nồng nàn một hành trình

Một trong những điểm đột phá đằng sau Dự thảo Nghị quyết về khu phát triển thương mại - văn hóa, chính là tư duy tích hợp: Kinh tế không còn đi một mình, mà song hành cùng văn hóa. Hà Nội đề xuất sẽ hình thành các khu vực dựa trên các tuyến phố, làng nghề, điểm dân cư nông thôn hiện hữu – nhưng được tái sinh với vai trò mới: Trung tâm của sự sáng tạo, giao thoa giữa thương mại, văn hóa và du lịch.

Các khu phố không còn chỉ là nơi để ở, mà trở thành sân khấu để người dân trình diễn sản vật truyền thống, nghệ thuật dân gian, mặc các bộ âu tể tay làm ra từ bao đời. Du khách không còn chỉ là người qua đường, mà trở thành bạn đồng hành trong hành trình cảm nhận văn hóa Việt Nam. Đây là sự "hiện đại hóa bản sắc" một cách sâu sắc và bền vững.

Chúng ta hoàn toàn có thể liên hệ sáng kiến này với những mô hình thành công trên thế giới. Ở Hàn Quốc, khu Hongdae (Seoul) từng là một khu dân cư bình thường gần Đại học Nghệ thuật Hongik, nhưng với sự kết hợp giữa quy hoạch văn hóa, ưu đãi đầu tư sáng tạo và không gian biểu diễn công cộng, nơi đây đã trở thành trung tâm văn hóa trẻ của châu Á, nơi khởi nguồn của nhiều thương hiệu thời trang, âm nhạc và công nghệ sáng tạo Hàn Quốc.

Ở Nhật Bản, khu Asakusa (Tokyo) hay Kyoto cổ kính là điển hình của việc giữ nguyên cấu trúc không gian truyền thống nhưng tích hợp các dịch vụ du lịch, thương mại mang hàm lượng sáng tạo cao để tạo ra giá trị kinh tế bền vững từ văn hóa.

Không gian văn hóa Tràng Tiền

Trung tâm công nghiệp văn hóa: Cánh đồng của những ý tưởng bay xa

Song song với đó, trung tâm công nghiệp văn hóa mà Hà Nội dự định hình thành sẽ trở thành môi trường mở đường cho những ý tưởng bay xa. Đây sẽ là nơi quy tụ văn hóa truyền thống và công nghệ để tạo ra những sản phẩm sáng tạo độc đáo, vừa giữ hồn Việt, vừa bắt nhịp với thế giới. Đó có thể sẽ là những phim ngắn về Hồ Gươm, Phố Cổ, những ứng dụng AR về ca trù, những BST thời trang từ lụa Vạn Phúc... Địa phương sẽ không còn chỉ là nơi sản xuất, mà là nơi khởi nguồn của những xu hướng sáng tạo mới.

Chúng ta hoàn toàn có thể nhìn vào mô hình như “Creative Cluster” ở Thụy Điển, hoặc “Factory Berlin” tại Đức – những trung tâm sáng tạo tích hợp nghệ thuật, công nghệ và khởi nghiệp – để thấy rằng Hà Nội đang đi rất đúng hướng. Những trung tâm này không chỉ là điểm đến của các nghệ sĩ hay nhà khởi nghiệp mà còn là nơi kết nối cộng đồng, giáo dục và cả du lịch. Hà Nội nếu kiên định theo mô hình này, hoàn toàn có thể hình thành một hệ sinh thái sáng tạo bền vững, mang bản sắc riêng.

Tất nhiên, hành trình này sẽ không thiếu khó khăn. Tư duy quản lý còn chia cắt, cơ chế đầu tư chưa linh hoạt, thiếu nguồn nhân lực sáng tạo, và nhất là sự chỉ đạo quyết liệt từ trung ương đến cơ sở. Song chính những khó khăn đó lại là thắp sáng nhu cầu thay đổi. Để lập ra những trung tâm văn hóa thật sự sống, chúng ta cần một cơ chế linh hoạt, một đội ngũ quyết tâm, và một tư duy mở đường cho sáng tạo dân sinh.

Nét kiến trúc và mỹ thuật Đông Dương ở Đại học Tổng hợp được bừng sáng qua Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024

Người dân: Từ thụ hưởng thành đồng sáng tạo

Chủ trương lấy các tuyến phố, làng nghề, điểm dân cư hiện hữu làm hạt nhân của khu vực phát triển văn hóa – thương mại là một động thái khôn ngoan. Bởi lẽ, chỉ khi làm sống lại những giá trị đang tồn tại, chứ không phải tạo ra cái gì đó xa lạ, mới tạo được sự gắn kết, sự bền vững và tính cộng đồng trong phát triển.

Người dân được hưởng lợi trực tiếp từ chính cái hồn văn hóa đã được nuôi dưỡng bao đời. Họ có thể kiếm sống từ nghề cũ, có công ăn việc làm tại chỗ, và hơn hết là tự hào về văn hóa của chính mình. Không gian sống được cải thiện, tiêu chuẩn đạo đức kinh doanh được nâng cao, và bản sắc được tô đậm.

Nhưng để điều đó không chỉ là kỳ vọng, điều đầu tiên cần làm là "nghe" người dân. Không có gì nguy hiểm bằng việc áp một mô hình "sáng tạo trên giấy" vào một không gian sống thật, đầy rẫy cảm xúc, ký ức, sinh kế và mối liên kết cộng đồng. Phải đi vào từng con phố, gõ cửa từng làng nghề, trò chuyện với các nghệ nhân, tiểu thương, thanh niên địa phương… để lắng nghe họ nghĩ gì, mong gì, sợ gì. Chính người dân là những "chuyên gia" sâu nhất trong việc hiểu không gian của mình cần gì để phát triển bền vững.

Cùng với đó là truyền thông và đào tạo. Người dân cần được chuẩn bị tâm thế, kỹ năng, nhận thức mới để trở thành người đồng hành thật sự – không chỉ là khách thể thụ hưởng chính sách. Những mô hình như ở Singapore – nơi cư dân địa phương trở thành hướng dẫn viên, người kể chuyện di sản trong các “Heritage Districts” – có thể là cảm hứng tuyệt vời cho Hà Nội.

Thay cho lời kết: Một Hà Nội vừa quen vừa mới

Không gian sáng tạo không thể là một lớp vỏ lấp lánh gắn tạm vào đời sống – nó không phải là thứ có thể sao chép từ những thành phố xa xôi rồi áp dụng như một công thức. Không gian sáng tạo, nếu muốn sống thật và thở cùng cộng đồng, thì phải được gieo mầm từ lòng đất, từ ký ức, từ những điều rất đỗi thân thuộc và sâu sắc: đó là nghề tổ của một dòng họ, là tiếng rao sớm trong ngõ nhỏ, là vệt nắng xiên qua mái đình làng vào mỗi sớm đầu xuân. Nó phải bắt rễ từ cộng đồng – từ chính nơi người dân đang sống, đang kể những câu chuyện thầm lặng của cha ông mình qua từng nếp nhà, góc phố, và nụ cười hiền hậu.

Hà Nội – thành phố mang trong mình lịch sử ngàn năm văn hiến, đã từng nhiều lần thay đổi để thích ứng, để mạnh mẽ hơn, nhưng chưa bao giờ đánh mất bản sắc của mình. Giờ đây, Thủ đô đang bước những bước đầu tiên trên hành trình mới – hành trình không làm mới bằng cách xóa đi quá khứ, mà là thắp sáng quá khứ bằng nguồn năng lượng của hiện tại. Một Hà Nội không chỉ đẹp bởi cảnh quan – những con đường rợp bóng cây, những mái nhà nhuốm màu thời gian – mà còn đẹp bởi chiều sâu của ký ức, của di sản, và của những con người yêu quê hương đến mức muốn biến nó thành nơi đáng sống cho mọi thế hệ mai sau.

Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội ngày càng mở rộng về quy mô và chất lượng thu hút đông đảo Nhân dân tham gia

Nếu đi đúng hướng, với sự kiên định trong chính sách, sự cầu thị trong cách làm và sự sáng tạo từ chính lòng dân, thì Hà Nội hoàn toàn có thể trở thành một hình mẫu – không phải là bản sao của Paris, Seoul hay Tokyo – mà là một đô thị đổi mới trên nền tảng truyền thống riêng có, một “thành phố sáng tạo mang hồn Việt”.

Và có lẽ, điều diệu kỳ nhất không nằm ở những tòa nhà cao tầng hay những dự án hàng triệu đô. Điều diệu kỳ ấy chính là khi người dân Hà Nội – từ người thợ gốm ở Bát Tràng, đến người nghệ sĩ đường phố nơi bờ Hồ – đều trở thành một “nghệ nhân” trong bức tranh sáng tạo của chính quê hương mình. Khi mỗi người dân hiểu rằng mình không chỉ là nhân chứng của lịch sử, mà là người đồng kiến tạo tương lai, thì lúc ấy, phát triển không còn là chuyện của chính quyền hay nhà đầu tư, mà là giấc mơ chung của cả một cộng đồng. Một giấc mơ trong đó, phố cổ vẫn rì rào câu chuyện xưa – nhưng trong lòng phố, ánh sáng của đổi mới, của sáng tạo, của hy vọng đã bắt đầu lấp lánh.

Hà Nội – vẫn là Hà Nội nghìn năm ấy, nhưng cũng là Hà Nội của ngày mai: Năng động hơn, nhân văn hơn, và không ngừng nuôi dưỡng những mầm sống từ chính hồn cốt văn hóa của mình.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn,

Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn