Kiện toàn tổ chức, hoàn thiện cơ chế, ứng dụng công nghệ, tăng cường truyền thông

Phó Thủ tướng nhấn mạnh mục tiêu của Đề án là nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Phó Thủ tướng nhấn mạnh mục tiêu của Đề án là nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai theo đúng tinh thần Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2020 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai, đặc biệt là vai trò của công tác ứng dụng khoa học công nghệ.

Đề án là công cụ để triển khai các nhiệm vụ cụ thể trong từng giai đoạn, không phải là văn bản pháp luật, vì vậy cần được tổ chức thực hiện hiệu quả thông qua các dự án thực tiễn; tránh chồng chéo, phân tán, đảm bảo có cơ sở thực tiễn và sự phối hợp chặt chẽ trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ phục vụ công tác phòng, chống thiên tai.

Đầu tư hàng trăm nghìn tỷ đồng cho phòng, chống thiên tai

Theo Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, thực hiện Chỉ thị số 42-CT/TW, thời gian qua, cả hệ thống chính trị từ Trung ương đến địa phương đã vào cuộc toàn diện, sâu sát và đạt nhiều kết quả nổi bật.

63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã quán triệt, ban hành văn bản hướng dẫn, kế hoạch triển khai và tổ chức tuyên truyền rộng rãi đến từng cơ sở.

Từ 2020-2024, lực lượng chức năng huy động 59.013 lượt phương tiện, gần 1,2 triệu lượt cán bộ, chiến sĩ; sơ tán hơn 432.000 hộ dân; thông báo cho 2,3 triệu lượt tàu cá với 12,07 triệu lao động trên biển phòng tránh bão. Công tác tuyên truyền gửi 77,37 triệu tin nhắn SMS, 560 triệu tin Zalo, Viber cảnh báo; tập huấn gần 117.000 cán bộ; phát hành hàng trăm ấn phẩm, phim, tiểu phẩm nâng cao kỹ năng ứng phó.

Song song với đó, hệ thống văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách tiếp tục được hoàn thiện. Nhiều luật và hàng chục nghị định, quyết định quan trọng liên quan đến phòng chống thiên tai, phòng thủ dân sự, đê điều, cứu trợ khẩn cấp, bố trí dân cư đã được ban hành, sửa đổi, bổ sung. Chính sách hỗ trợ sinh kế cho hàng chục nghìn hộ dân vùng thiên tai được triển khai, góp phần ổn định đời sống và sản xuất sau thiên tai.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn báo cáo tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Ngành khí tượng thủy văn đã hiện đại hóa công nghệ dự báo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, phát triển bản đồ số cảnh báo sớm; đưa vào vận hành hệ thống cảnh báo lũ quét, dông, sét. Hệ thống giám sát thiên tai cả nước hiện có 215 trạm khí tượng bề mặt, 27 trạm khí tượng trên cao, 2.599 điểm đo mưa tự động, 426 trạm thủy văn, 27 trạm hải văn, 19 trạm giám sát biến đổi khí hậu, 10 radar thời tiết và 177 camera giám sát đê điều, hồ chứa.

Công tác giám sát nguồn nước đã xây dựng 8 kịch bản cho 54 tỉnh, cảnh báo 35 khu vực có nguy cơ hạn hán, xâm nhập mặn; xác định dòng chảy tối thiểu cho 725 hồ chứa, đập dâng. Hệ thống cảnh báo động đất, sóng thần với gần 100 trạm quan trắc đã kịp thời thông tin các trận động đất từ 2,5 độ Richter trở lên.

Giai đoạn 2021-2024, cả nước đã bố trí gần 22.000 hộ dân ra khỏi vùng nguy cơ cao; đầu tư 2.602 tỷ đồng gia cố 469 km đê, xử lý 59 sự cố đê điều; xây dựng 8 khu neo đậu bão cho 9.200 tàu cá.

Các địa phương huy động 95.949 tỷ đồng để xử lý điểm xung yếu, nâng cấp cơ sở vật chất. Ngân sách trung ương hỗ trợ 26.265 tỷ đồng cho khắc phục hậu quả thiên tai và hàng nghìn tấn gạo, hạt giống, vật tư y tế.

Các quốc gia, tổ chức quốc tế, cá nhân nước ngoài đã hỗ trợ thiết thực trong hoạt động ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai tại Việt Nam.

Năng lực dự báo, cảnh báo được nâng cao

Hệ thống tổ chức quản lý nhà nước và điều phối liên ngành về phòng, chống thiên tai đã được kiện toàn theo hướng tập trung, thống nhất, khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo. Hoạt động của các cơ quan chuyên trách được nâng tầm, đội ngũ cán bộ từng bước chuyên nghiệp hóa, đáp ứng yêu cầu trong bối cảnh thiên tai ngày càng phức tạp.

Tới nay, lực lượng xung kích cấp xã đã phủ kín toàn quốc với hơn 823.000 thành viên, phản ứng nhanh theo phương châm “4 tại chỗ”, xử lý kịp thời các tình huống khẩn cấp.

Bước ngoặt quan trọng là Luật Phòng thủ dân sự được Quốc hội thông qua tháng 6/2023, có hiệu lực từ 1/7/2024, quy định hợp nhất các ban chỉ đạo, chỉ huy về phòng chống thiên tai và ứng phó sự cố. Trong thời gian kiện toàn, Chính phủ yêu cầu bộ, ngành, địa phương duy trì hoạt động liên tục, không để xảy ra khoảng trống điều hành.

Năng lực dự báo, cảnh báo được nâng cao nhờ ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số. Từ trí tuệ nhân tạo dự báo bão, mưa cực đoan, xâm nhập mặn, tới hệ thống giám sát thiên tai (VNDMS), bản đồ rủi ro, camera theo dõi đê điều, hồ chứa, thiết bị quan trắc lũ quét, sạt lở. Các chương trình nghiên cứu trọng điểm KC.08, KC.09, KC.16... đã đưa vào ứng dụng nhiều giải pháp công nghệ mới, phục vụ trực tiếp công tác phòng ngừa và ứng phó.

Nhiều giải pháp công nghệ thân thiện môi trường như trồng rừng ngập mặn chắn sóng, chống sạt lở bờ sông được mở rộng, vừa bảo vệ dân cư, vừa góp phần thích ứng biến đổi khí hậu.

Ứng dụng các trang mạng xã hội Facebook, Zalo, Viber trong việc cung cấp thông tin thiên tai; ứng dụng phần mềm họp trực tuyến để chỉ đạo công tác ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.

Việt Nam cũng tăng cường hợp tác quốc tế, đóng vai trò Chủ tịch Ủy ban ASEAN về Quản lý thiên tai năm 2023, tổ chức hàng loạt hội nghị cấp cao, đồng thời tiếp nhận và phân phối kịp thời viện trợ quốc tế trị giá hàng chục triệu USD sau các đợt bão, lũ. Các dự án do đối tác tài trợ như trung tâm điều hành phòng chống thiên tai ở nhiều địa phương, hệ thống cảnh báo sớm... đang phát huy hiệu quả.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể đã huy động sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, kêu gọi nguồn lực hơn 2.885 tỷ đồng hỗ trợ khắc phục hậu quả thiên tai, tiêu biểu như 2.675 tỷ đồng sau bão số 3 (Yagi) năm 2024. Nhiều mô hình cộng đồng chủ động phòng chống lũ, hạn hán, bão đã được nhân rộng, góp phần giảm thiểu thiệt hại, ổn định đời sống người dân.

Thượng tướng Nguyễn Quang Ngọc, Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam báo cáo tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Chính sách chưa đồng bộ, nguồn lực còn hạn chế

Bên cạnh kết quả đạt được, việc triển khai Chỉ thị 42-CT/TW vẫn tồn tại nhiều hạn chế.

Công tác lãnh đạo, chỉ đạo tuyên truyền, phổ biến chính sách về phòng ngừa, ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai ở một số nơi còn hình thức, thiếu kịp thời, chưa rõ trách nhiệm. Hệ thống pháp luật, cơ chế chính sách chưa đồng bộ, chậm sửa đổi, còn khoảng trống, đặc biệt trong nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ, phát triển mô hình điển hình. Công tác dự báo, cảnh báo còn khoảng cách lớn so với thực tiễn, nhất là đối với gió, mưa, lũ, lũ quét, sạt lở đất.

Nguồn lực cho phòng ngừa thiên tai còn hạn chế, chủ yếu do Nhà nước bảo đảm. Chính sách hỗ trợ đất đai, nhà ở cho hộ di dời khẩn cấp còn thấp (30 triệu đồng/hộ), trong khi chi phí xây dựng đạt chuẩn từ 150–250 triệu đồng. Bộ máy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn chưa đồng bộ; năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế; thiếu trang thiết bị chuyên dùng, công cụ hỗ trợ giám sát, điều hành.

Hệ thống thu thập dữ liệu an toàn công trình đập, hồ chứa phân tán, thiếu đồng bộ, phần lớn chưa có quan trắc tự động, chưa kết nối dữ liệu thời gian thực, ảnh hưởng đến điều tiết lũ và bảo đảm an toàn; ứng dụng công nghệ hiện đại trong dự báo, giám sát, cứu hộ cứu nạn còn hẹp do thiếu vốn đầu tư và năng lực vận hành. Công tác nghiên cứu khoa học còn manh mún, thiếu liên ngành, chậm chuyển giao vào thực tiễn; cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật ở vùng sâu, vùng xa yếu kém. Việc nhận thức về chuyển đổi số ở nhiều cấp, ngành chưa đầy đủ, nguồn nhân lực chuyên sâu còn thiếu và yếu.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ diễn biến thiên tai ngày càng cực đoan, biến đổi khí hậu khó lường, phạm vi tác động rộng; yêu cầu thực tiễn đòi hỏi chính sách điều chỉnh nhanh nhưng quy trình xây dựng pháp luật chưa đáp ứng. Hệ thống quản lý, điều phối liên ngành chưa chuyên nghiệp; đầu tư cho khoa học – công nghệ chưa tương xứng; chính sách khuyến khích khu vực ngoài nhà nước tham gia nghiên cứu, ứng dụng còn chưa rõ ràng; tiếp cận công nghệ tiên tiến còn gặp rào cản.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Trần Tuấn Anh chia sẻ nhiều giải pháp công nghệ tiên tiến trong nghiên cứu, quan trắc và cảnh báo sớm các loại hình thiên tai - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Nguồn lực đầu tư phải tương xứng với yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội và đặc thù vùng miền

Tại cuộc họp, lãnh đạo các bộ ngành đã thảo luận đề xuất giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác ứng phó, phòng ngừa và khắc phục hậu quả thiên tai trên cả nước.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Trần Tuấn Anh chia sẻ nhiều giải pháp công nghệ tiên tiến trong nghiên cứu, quan trắc và cảnh báo sớm các loại hình thiên tai như động đất, sóng thần, sạt lở đất. Viện đề xuất tăng cường đầu tư mạng lưới trạm GPS, các cảm biến đo biến dạng địa chất, hệ thống cảnh báo bằng sóng radio phủ sóng đến vùng sâu vùng xa, đảm bảo người dân kịp thời nhận thông tin ngay cả khi mất điện hay hệ thống truyền thông hiện đại bị gián đoạn. Ngoài ra, Viện kiến nghị phát triển các phòng thí nghiệm chuyên dụng để nghiên cứu chuyên sâu và phối hợp quốc tế nhằm chuyển giao công nghệ hiện đại.

Thượng tướng Nguyễn Quang Ngọc, Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, cho rằng cần đầu tư trang bị phù hợp, hiện đại như trực thăng chuyên dụng, xe cứu nạn nhẹ dễ cơ động trong địa hình hiểm trở, nhằm bảo đảm an toàn cho lực lượng làm nhiệm vụ cũng như tăng hiệu quả cứu hộ. Đồng thời, lực lượng quân đội, công an cũng cần được trang bị phương tiện phù hợp cho các nhiệm vụ chuyên ngành.

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn cho rằng cần áp dụng các giải pháp khoa học công nghệ tiên tiến để nâng cao khả năng dự báo thiên tai, đặc biệt là nguy cơ sạt lở, đảm bảo xây dựng các công trình hạ tầng như đường bộ, cầu, hầm với các quy chuẩn chống chịu thiên tai tốt hơn, phù hợp với bản đồ quy hoạch thiên tai và đánh giá rủi ro thực tế.

Thứ trưởng Bộ văn hoá, Thể thao và Du lịch Hồ An Phong nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng đội ngũ phóng viên được đào tạo bài bản, trang bị đầy đủ kỹ năng và phương tiện bảo hộ để tác nghiệp an toàn, giúp cung cấp thông tin chính xác, kịp thời phục vụ công tác phòng chống thiên tai. Tuyên truyền, giáo dục kỹ năng thực tế, như cách sơ cấp cứu, xử lý khi cháy nổ, lũ lụt hay động đất..., đặc biệt là trẻ em, nhằm trang bị khả năng ứng phó chủ động khi xảy ra thiên tai.

Các đại biểu thống nhất khẳng định, nguồn lực đầu tư cho phòng, chống thiên tai phải tương xứng với yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội và phù hợp đặc thù từng vùng miền.

Công tác quy hoạch vùng tránh sạt lở, quy hoạch đất ở phải được điều chỉnh, đảm bảo phù hợp thực tiễn, hạn chế tối đa thiệt hại khi thiên tai xảy ra. Hạ tầng thiết yếu như điện, nước, thông tin liên lạc cần được xây dựng và nâng cấp theo hướng bền vững, có khả năng chống chịu tốt với thiên tai.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về khí tượng thủy văn phục vụ dự báo, cảnh báo. Đồng thời, đề nghị tăng cường xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu, xây dựng hệ thống cảnh báo, kết hợp hợp tác quốc tế nhằm nâng cao năng lực ứng phó thiên tai.

Phó Thủ tướng yêu cầu tích hợp đầy đủ yêu cầu phòng ngừa thiên tai, tránh gia tăng rủi ro từ các công trình hạ tầng, giao thông, bảo đảm không làm tổn hại đến môi trường tự nhiên - VGP/Minh Khôi

Tích hợp phòng ngừa thiên tai vào quy hoạch kinh tế-xã hội

Phát biểu tại buổi làm việc, Phó Thủ tướng đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị trong việc xây dựng Đề án, đồng thời khẳng định tính toàn diện của Chỉ thị 42-CT/TW sau 5 năm thực hiện.

Các cơ quan đánh giá kỹ các mặt được và chưa được, tập trung vào lãnh đạo chỉ đạo, quy hoạch, cơ chế chính sách, nguồn lực đầu tư, dự báo cảnh báo, ứng dụng khoa học công nghệ, nhất là ứng dụng trí tuệ nhân tạo và nâng cao nhận thức truyền thông.

Trong đó, các cơ quan cần xem xét nguyên nhân khách quan và chủ quan, nhất là yếu tố thể chế, phân cấp phân quyền mới ở địa phương để đánh giá hiệu quả công tác phòng chống thiên tai; rà soát mô hình tổ chức chỉ đạo từ trung ương đến địa phương, xây dựng bộ máy tinh gọn, phân công rõ trách nhiệm từng bộ ngành theo cấp độ thiên tai, đồng thời xây dựng quy chế hoạt động nhằm đảm bảo hiệu quả chỉ đạo, điều hành và kịch bản ứng phó.

Trong các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, Phó Thủ tướng yêu cầu tích hợp đầy đủ yêu cầu phòng ngừa thiên tai, tránh gia tăng rủi ro từ các công trình hạ tầng, giao thông, bảo đảm không làm tổn hại đến môi trường tự nhiên. Đặc biệt, cần xem xét kỹ việc quy hoạch dân cư, bố trí cơ sở hạ tầng y tế, trường học tại vùng dễ bị thiên tai để tăng khả năng ứng phó chủ động, hạn chế bị động khi sự cố xảy ra.

Phó Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh tăng cường đầu tư cho công tác dự báo thông qua nghiên cứu cơ bản, xây dựng cơ sở dữ liệu lớn, hệ thống quan trắc hiện đại, bao gồm trạm radar, vệ tinh và giám sát từ xa, đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế để chia sẻ dữ liệu phục vụ dự báo chính xác; bổ sung nội dung nghiên cứu về động đất, sóng thần – những hiểm họa tiềm ẩn tại Việt Nam.

Ngoài ra, các địa phương cần được quan tâm, chú trọng đầu tư cho hạ tầng thông tin, năng lượng và trang thiết bị phục vụ ứng phó thiên tai, đặc biệt các vùng dễ bị chia cắt, lũ lụt, vùng ven biển; xây dựng lực lượng cứu hộ chuyên nghiệp; huy động đầu tư xã hội hóa trong công tác phòng, chống thiên tai và cứu nạn.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu nâng cao năng lực truyền thông, hiện đại hóa lực lượng truyền thông để đảm bảo cung cấp thông tin kịp thời, chính xác, góp phần nâng cao nhận thức và khả năng ứng phó của cộng đồng.

Phó Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành sớm hoàn thiện Đề án và các văn bản liên quan, trong đó nêu rõ các kiến nghị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị 42-CT/TW, tập trung ưu tiên các nhiệm vụ cấp bách, triển khai các chương trình, dự án ưu tiên giai đoạn 2026-2030 và hoàn thiện thể chế để nâng cao hiệu quả phòng chống thiên tai trong thời gian tới.

Theo VGP