Nhà thơ trẻ Lữ Thị Mai: “Đứa con ruộng đồng” đang “ở trọ phố phường”

"Là một gương mặt thơ trẻ mạnh bạo, có nhiều tìm tòi thể nghiệm, thơ Lữ Thị Mai có cái nồng nàn mê mải của người yêu tìm chữ, có cái lo âu của người sợ gặp một bình minh rỗng nghĩa, một mùa nhàn nhạt nào đó trở lại. Lữ Thị Mai cũng bước đầu thể hiện được cái duyên riêng, cách nhìn riêng trong những câu văn xuôi giàu hình ảnh của mình...", Nhà phê bình văn học Trần Thiện Khanh đã nhận xét về cô như vậy...

Quý II năm 2014, NXB Văn học phối hợp với Công ty Liên Việt ấn hành tập tản văn và truyện ngắn "Hà Nội không vội được đâu". Tôi có chút bất ngờ trước sự kiện nhà thơ Lữ Thị Mai ra sách… văn xuôi. Mai cho biết: Thực ra, văn xuôi đã hiện diện trong đời sống sáng tác của tôi từ khá lâu. Khi thi tuyển vào Trường Viết văn Nguyễn Du (nay là Khoa Viết văn – Báo chí, Đại học Văn hóa Hà Nội), tôi nộp sơ tuyển rồi thi chung tuyển đều bằng văn xuôi. Vào trường, một năm hai lần gửi sáng tác định kì tôi cũng đan xen, lần nộp thơ, lần nộp truyện. Suốt thời sinh viên, chính văn xuôi đã giúp tôi làm một khách thơ an lòng trước nỗi lo cơm áo, bình thản hơn với những lúc thơ ca còn loay hoay chưa tìm được chỗ đứng cho mình".

Nhà thơ trẻ Lữ Thị Mai

Thoạt đầu, nhìn tên sách, tôi cứ tưởng đây là một tập tản văn viết về Hà Nội nhưng thì ra nó là tập tản văn mang hơi hướng truyện ngắn bởi nó không chỉ viết về không gian Hà Nội, nơi cô đang sống và làm việc mà còn viết về… không gian làng quê nơi tác giả đã sinh ra và lớn lên. Ngay phần tiêu đề của tập truyện ngắn gợi cho tôi chút tò mò bởi tên gọi có hơi hướng "bình dân". Mai chia sẻ: "Tôi không trực tiếp đặt tên cho cuốn sách này. Một nhà sách đã tổ chức bản thảo và in ấn cho tôi. Nếu để tôi lựa chọn, tôi muốn in riêng hai thể loại với tên gọi khác. Nhưng một khi đã phối hợp với nhà sách thì ở một góc độ nào đó, tôi tôn trọng cách cân đối của họ trong trình bày, biên tập. Tôi không quá cầu toàn, tôi nghĩ dù mang một cái tên thế nào, được sắp xếp ra sao cũng không quan trọng bằng việc tác phẩm của mình sớm có cơ hội để đến với độc giả".

Trong nhiều tản văn, cả trong nhiều truyện ngắn, cô đã nỗ lực, bằng ngôn từ nghệ thuật, gọi tên, tượng hình hóa, vật chất hóa những mùa thơ ấu, những “vùng trời kí ức” mà như Mai giãi bày rằng, càng trưởng thành, càng xa mảnh đất từng chôn rau cắt rốn thì cô càng cảm nhận rõ điều này. Trước kia, không ít lần Mai tưởng rằng chính cái nghèo đã bóp nghẹt đời sống gia đình và tâm tưởng. Nhưng sau này, khi lọt thỏm, vẫy vùng giữa phố thị, bị vây bủa bởi bao nhiêu thứ hỗn độn khác thì cô mới nhận thấy: Hóa ra mình đã và đang giàu mà không hay biết.

Tự nhận mình chỉ là “đứa con ruộng đồng” đang “ở trọ phố phường” nhưng đọc mảng tản văn của cô viết về Hà Nội, tôi có cảm giác như cô đã chạm được vào hồn cốt Hà Nội, không chỉ một Hà Nội hiện đại, trẻ trung, “phơi phơi sắc thị thành” mà còn là một Hà Nội xưa cũ, lắng sâu. Qua vài năm “ở trọ”, cô đã kịp “bắt được mối tâm giao với Hà Nội” như thế bởi cô vẫn âm thầm, tận tụy với đời sống, mở lòng với mọi người. Hơn nữa, khu phố nhà binh nơi Mai đang ở lại như một Hà Nội thu nhỏ. ở đó có những người đàn bà ngày ngày đi chợ sớm, những nghệ sĩ già thích ngồi quán trà trầm ngâm im lặng, những thiếu niên mới lớn xinh xắn thông minh…

Hà Nội không vội được đâu gồm 29 tản văn và 9 truyện ngắn, được tác giả nâng niu, chắt lọc với nhiều tâm huyết và ưu tư. 29 tản văn tựa như 29 trang nhật kí đầy tình cảm của Lữ Thị Mai cùng những lời văn mộc mạc, bình dị nhưng tinh tế:

"Rời thôn quê sống giữa lòng Hà Nội, lâu lâu tôi chợt thấy người Hà Nội mua hoa buổi sáng. Thói quen ấy diễn ra thường nhật, là một nét sinh hoạt văn hóa rất đặc trưng của đất Hà thành bao đời nay nổi tiếng thanh lịch. Hoa loa kèn thuộc loài hoa dễ tính ưa sự giản đơn và mộc mạc. Chơi hoa loa kèn thường ít đòi hỏi sự cắt tỉa cầu kì. Thường thì hoa được đem về cắt tỉa đôi chút rồi cắm vào đặt ở nơi có nhiều ánh sáng. Cứ thế, người ta ngắm nghía, thưởng thức vẻ đẹp của hoa từ lúc còn khép nụ tới khi cánh hoa nở bung khoe ra màu trắng thanh khiết và mùi hương ngai ngái, thoảng tỏa lan khắp căn phòng..."

Vậy là, giữa tất bật,“vật vờ trong hỗn độn công việc” để mưu sinh, Mai luôn biết mài sắc, căng mở tất cả giác quan của mình để sống chậm, để cảm nhận tất cả chất thơ của Hà Nội, để nghe “những viên đá xếp lát dưới chân đang bồi hồi kể chuyện”. Cô cho rằng, ngay cả khi nếu chỉ chú tâm mài sắc hay căng mở mình ra thì cũng có lúc sẽ trở nên bất lực vì mình nhỏ bé và cũng yếu ớt.

Bìa cuốn sách của Lữ Thị Mai

Từ thơ đến tản văn, rồi truyện ngắn, tôi ấn tượng với cái cách cô chăm chút, nhấn nhá, nhả chữ. Ngôn ngữ văn xuôi của cô đẹp, bàng bạc chất thơ. Cô còn dùng thơ làm đề từ, rồi chêm xen những câu thơ, đoạn thơ vào tản văn và truyện ngắn của mình. Mai đã tận dụng một cách tự nhiên lợi thế của một người làm thơ vào viết văn xuôi, một sự ảnh hưởng mà theo cô nói là... vô thức. Cô đã mang cảm xúc của một nhà thơ vào những trang tản văn, truyện ngắn, khiến hình ảnh Hà Nội hiện lên dung dị mà đầy chất thơ.

Dễ nhận ra truyện ngắn của cô là những câu chuyện buồn miên man, kể về những người đàn bà đẹp, mộng mơ, đa tình và cả tin, chống chếnh và ủy mị, phức tạp và mạnh mẽ, chẳng ai hạnh phúc vì yêu, thân phận cô độc của họ thật khó hóa giải, sau cuối họ đều chết trong lãng mạn. Giải thích về hiện tượng trên, Lữ Mai chỉ tóm gọn: Trước hết vì tôi là đàn bà.

"Đàn bà vừa giản đơn vừa phức tạp. Vừa mạnh mẽ lại vừa cả tin, ngay trong hạnh phúc cũng ngấm ngầm cô độc… Chỉ cần chọn nhân vật là đàn bà thôi đã có đủ chuyện để nói rồi. Cũng có lúc tôi thử vào vai nhân vật là đàn ông hay trẻ nhỏ… nhưng khi tác phẩm đã xong xuôi, tôi tự cảm thấy không vừa ý. Với nghề viết, tôi nghĩ trước hết phải tìm ra sự phù hợp với mình. Thử thách không hẳn là chọn một lối đi xa lạ mà là sự sâu sắc, vang bóng từ những điều gần gũi nhất", nhà thơ trẻ bộc bạch.

Được biết, Tập thơ Mở mắt rồi mơ của Lữ Mai sắp ra mắt bạn đọc. Lẽ ra, tập thơ này đã ra mắt từ năm ngoái nhưng cô vẫn dùng dằng khi nắm bắt được cảm giác về sự thay đổi nào đó đang đến với mình. Lữ Mai tạm gác việc xuất bản thơ lại để chờ đợi xem mình có thể làm được gì cho phần còn lại của một tập thơ mà lâu nay cô băn khoăn bởi một cảm giác còn dang dở...

Quang Anh