Tăng cường hoạt động cải tạo đất để giảm phát thải khí mê-tan

Cải tạo đất - chìa khóa giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp

Khí mê-tan (CH₄) là một trong những khí nhà kính có khả năng gây ấm cao gấp 28 lần so với CO₂ trong vòng 100 năm, theo Báo cáo của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu (IPCC, 2023).

Trong lĩnh vực nông nghiệp, phần lớn lượng mê-tan phát thải xuất phát từ quá trình canh tác lúa nước - nơi điều kiện yếm khí của đất tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật sinh mê-tan.

TS. Mai Kim Liên, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh: Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất của biến đổi khí hậu. Việc chủ động giảm phát thải, đặc biệt là khí mê-tan là loại khí có khả năng làm ấm gấp 28 lần CO₂ là yêu cầu cấp thiết để thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết tham gia tại Hội nghị COP26.

Người dân Mường Ảng (Điện Biên) thu hoạch cà phê Arabica sinh thái

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, một trong những giải pháp trọng tâm hiện nay là cải thiện cấu trúc và độ thoáng khí của đất để hạn chế môi trường yếm khí sinh mê-tan.

Các biện pháp như luân canh cây trồng cạn, khô xen kẽ và sử dụng vật liệu hữu cơ ủ hoai mục thay vì rơm rạ tươi đang được khuyến khích áp dụng. Điều này không chỉ giúp giảm phát thải mê-tan mà còn tăng khả năng hấp thụ carbon hữu cơ trong đất, nâng cao năng suất cây trồng.

Từ ngày 19 - 22/10/2025, tại thành phố Điện Biên, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) phối hợp với Tổ chức Nghiên cứu và Trao đổi Công nghệ (GRET), Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp vì Sự Phát triển (CIRAD) cùng các đối tác quốc tế tổ chức hội thảo tổng kết và chia sẻ kinh nghiệm dự án “Chuyển đổi hệ thống nông nghiệp sinh thái và thực phẩm an toàn (ASSET) tại Việt Nam".

Ở phương diện thực tiễn, hàng loạt mô hình nông nghiệp sinh thái theo chuỗi “từ trang trại đến thị trường” được thử nghiệm và nhân rộng: xen canh cà phê - mắc ca, nông lâm kết hợp, liên kết trồng trọt - chăn nuôi với trồng cỏ, ủ chua, ủ phân compost...

Từ góc độ môi trường, các mô hình thí điểm của dự án cho thấy hiệu quả rõ rệt trong kinh tế tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện sức khỏe đất và hiệu quả sử dụng nước.

Các hoạt động này giúp tăng cường kết nối giữa sản phẩm sinh thái và hệ thống thực phẩm an toàn, mở ra hướng phát triển mới cho vùng Tây Bắc.

Ngoài ra, việc áp dụng cơ giới hóa kết hợp kỹ thuật cày sâu, bừa kỹ và san phẳng đồng ruộng bằng laser cũng giúp phân bố nước đều hơn, giảm vùng ngập úng cục bộ - yếu tố chính gây phát sinh khí mê-tan.

Hướng đến nền nông nghiệp carbon thấp và bền vững

Cuối năm 2024, Sở Nông nghiệp & Môi trường TP Cần Thơ tổ chức hội nghị triển khai Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửa Long đến năm 2030” nhằm đánh giá kết quả thực hiện Đề án thời gian qua và triển khai phướng hướng, nhiệm vụ trong thời gian tới.

TP Cần Thơ triển khai mô hình thí điểm Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao với diện tích 50ha tại HTX Tiến Thuận (huyện Vĩnh Thạnh) từ vụ hè thu 2024. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Ngành nông nghiệp TP Cần Thơ cũng phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai thêm 1 mô hình canh tác lúa chất lượng cao và phát thải thấp với diện tích 1,2ha tại HTX New Green Farm.

Các mô hình này đã khẳng định hiệu quả, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng lợi nhuận cho nông dân so với ngoài mô hình. Đồng thời, giúp giảm mạnh được lượng phát thải khí nhà kính nhờ giảm lượng giống, phân bón, thuốc BVTV, thực hiện tưới ngập - khô xen kẽ và thu gom rơm ra khỏi đồng ruông…

Tuy nhiên, thách thức lớn hiện nay là thiếu nguồn lực đầu tư và nhận thức của nông dân còn hạn chế. Việc đốt rơm rạ sau thu hoạch vẫn phổ biến tại nhiều địa phương, làm mất cơ hội tái tạo chất hữu cơ cho đất và làm tăng phát thải mê-tan.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, để đạt được mục tiêu quốc gia về giảm phát thải, cần sự phối hợp giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân trong việc thực hành nông nghiệp tái sinh, tập trung cải tạo đất và quản lý chất hữu cơ.

Cải tạo đất không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là định hướng chiến lược phát triển nông nghiệp xanh.

Việc nâng cao năng lực nông dân, khuyến khích đầu tư đổi mới công nghệ, và nhân rộng các mô hình thành công đang là ưu tiên trong chương trình giảm phát thải mê-tan quốc gia.

Tổng kết, cải tạo đất là giải pháp thiết thực và bền vững, giúp Việt Nam vừa thích ứng biến đổi khí hậu vừa thực hiện cam kết giảm phát thải mê-tan. Các dự án thí điểm cần được nhân rộng theo vùng sinh thái và điều kiện địa phương, hướng tới nền nông nghiệp carbon thấp, bền vững và hiệu quả.

Phương Thu