Từ “khát vọng xanh Tô Lịch” đến tầm nhìn phát triển bền vững

Tô Lịch - Biểu tượng của một khát vọng xanh

Hệ thống sông nội đô của Thủ đô Hà Nội từ lâu đã được ví như "lá phổi xanh", giữ gìn cân bằng sinh thái và điều hòa khí hậu cho khu vực trung tâm. Tuy nhiên, theo dòng chảy của thời gian và tốc độ đô thị hóa chóng mặt, những "lá phổi xanh" này đang dần "chết mòn" vì ô nhiễm, cạn kiệt, mất kết nối dòng chảy và không gian công cộng.

Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách, không thể chậm trễ hơn trong việc đầu tư, cải tạo và phục hồi lại các dòng sông, hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô “xanh - sạch - đẹp - đáng sống”.

Sông Tô Lịch từng là cái tên gây ám ảnh đối với người dân Hà Nội. Trong nhiều năm, Hà Nội đã triển khai nhiều giải pháp, thử nghiệm nhiều công nghệ xử lý ô nhiễm sông Tô Lịch nhưng hiệu quả chưa thực sự bền vững.

Những hình ảnh về dòng sông ô nhiễm vẫn là nỗi trăn trở của lãnh đạo và người dân Thủ đô. Chính vì vậy, câu chuyện hồi sinh sông Tô Lịch đã trở thành biểu tượng cho quyết tâm mãnh liệt của Hà Nội trong việc "trả lại" những dòng sông xanh sạch cho thành phố.

Thời điểm hiện tại, câu chuyện về sông Tô Lịch đang bước vào một chương mới đầy hy vọng với những giải pháp đồng bộ và quyết liệt chưa từng có.

Sông Tô Lịch đã trong xanh trở lại sau khi được cải tạo, bổ cập nước từ Hồ Tây

Điểm nhấn lớn nhất chính là sự ra đời và vận hành của Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá. Sau nhiều năm xây dựng và đối mặt với không ít thách thức, đặc biệt là ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, dự án trọng điểm này đã chính thức khánh thành và đi vào hoạt động vào ngày 19/8/2025.

Đây là một công trình mang tầm vóc và ý nghĩa đặc biệt quan trọng với Thủ đô, được xây dựng với công nghệ xử lý sinh học hiếu khí hiện đại từ Nhật Bản. Với công suất xử lý lên tới 270.000m3/ngày đêm (tối đa 576.000m3/ngày đêm), Nhà máy Yên Xá có nhiệm vụ thu gom và xử lý toàn bộ nước thải sinh hoạt của khu vực nội đô và dọc sông Tô Lịch.

Điều đặc biệt, đây là nhà máy đầu tiên tại Hà Nội không áp dụng trạm bơm chuyển bậc mà hoàn toàn chảy tự nhiên về nhà máy, giúp tối ưu chi phí vận hành, bảo dưỡng. Sự kiện này được kỳ vọng sẽ nâng tỷ lệ xử lý nước thải đô thị của Hà Nội đạt hơn 50%, một bước tiến vượt bậc trong công tác bảo vệ môi trường.

Cùng với nhà máy, hệ thống thu gom nước thải dọc sông Tô Lịch cũng đã được hoàn thiện. Với hơn 21km đường ống, trong đó có gần 13km áp dụng công nghệ khoan kích ống ngầm tiên tiến, toàn bộ 245 cửa xả dọc hai bên bờ sông Tô Lịch đã được thu gom triệt để về Nhà máy Yên Xá để xử lý từ ngày 15/8/2025. Điều này đồng nghĩa với việc, nguồn nước thải ô nhiễm trực tiếp đổ vào sông Tô Lịch đã bị chặn đứng hoàn toàn.

Sau nhiều tháng thi công, ngày 9/9/2025, hệ thống bổ cập nước hồ Tây chính thức vận hành, nước sông Tô Lịch chuyển sang màu xanh mát.

Nguồn nước bổ cập từ Hồ Tây giúp sông Tô Lịch trở nên sạch hơn

Việc mở ống xả nước bổ cập đã giúp nước sông trong xanh hơn. Chứng kiến điều này, nhiều người dân tỏ ra bất ngờ khi chỉ qua một đêm, dòng sông đã có sự đổi thay rõ rệt. Chị Nguyễn Huyền Thương, một người dân sống gần khu vực sông Tô Lịch không giấu nổi niềm vui: “Bao nhiêu năm chỉ thấy dòng sông ô nhiễm, mùi nước và rác thải nồng nặc, nay được thấy dòng sông trong xanh trở lại, chúng tôi thực sự vui mừng và mong là sẽ giữ mãi được như thế này”.

Đại diện Ban Quản lý dự án xử lý nước thải Yên Xá, thuộc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố Hà Nội cho biết, cùng với nước từ Hồ Tây, nước sau xử lý từ Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá (dự kiến trước 20/9) sẽ bổ cập tạo dòng chảy trên sông Tô Lịch với lưu lượng khoảng 200.000m3/ngày đêm.

Sự kết hợp của hai nguồn nước sạch này, cùng với việc xây dựng 3 đập dâng cao su dự kiến tại Cống Mọc, Cầu Dậu và trước ngã ba sông Tô Lịch - sông Kim Ngưu, sẽ giúp duy trì mực nước sông ở cao trình 3,5m và tạo dòng chảy liên tục.

Dòng chảy ổn định chính là điều kiện tiên quyết để tái tạo hệ sinh thái, khử mùi và giảm thiểu ô nhiễm một cách bền vững. Hình ảnh sông Tô Lịch trong xanh trở lại không còn là giấc mơ xa vời mà đang dần hiện hữu.

Cần giải pháp tổng thể hồi sinh các dòng sông

Câu chuyện về “cứu” sông Tô Lịch chỉ là một phần, dù là phần quan trọng và mang tính biểu tượng, trong bức tranh toàn cảnh về nỗ lực hồi sinh những dòng sông chết của Thủ đô.

Quyết tâm này được thể hiện rõ qua Đề án cải tạo 4 dòng sông nội đô (Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét) và hàng loạt các hoạt động liên quan.

Ông Phạm Văn Bình, Phó Trưởng phòng Quản lý khoáng sản và tài nguyên nước (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) nhấn mạnh sự cấp thiết của việc cải tạo hệ thống sông nội đô.

Các dòng sông này từng là không gian văn hóa, lịch sử, sinh thái và thương mại đặc trưng của đô thị nghìn năm nhưng hiện trạng của chúng đang ở mức báo động từ chất lượng nước ô nhiễm nghiêm trọng. Dòng chảy bị đứt đoạn, lòng sông bồi lắng, hệ sinh thái nước gần như không còn. Tốc độ đô thị hóa và gia tăng dân số nhanh chóng càng tạo thêm áp lực lớn lên hạ tầng thoát nước và môi trường nước mặt.

Ô nhiễm sông hồ là bài toán phức tạp, không thể giải quyết trong ngày một ngày hai

Theo ông Bình, việc cải tạo dòng sông không chỉ đơn thuần là xử lý nước thải mà đó là một chương trình tổng thể gồm nhiều giải pháp đồng bộ: Kiểm soát và xử lý ô nhiễm, bổ cập nước sạch, duy trì dòng chảy sinh thái, cải tạo lòng sông, bờ sông, phát triển cảnh quan và tổ chức lại không gian công cộng.

Mục tiêu là làm sạch nước, đồng thời tạo dựng lại hình ảnh của dòng sông như một phần của văn hóa đô thị, nơi cộng đồng cư dân có thể tiếp cận, vui chơi, giao tiếp và tận hưởng chất lượng sống.

GS.TS Phạm Quý Nhân, Giảng viên Cao cấp Khoa Tài nguyên Nước, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường, cùng chung quan điểm rằng bổ cập nước chỉ là một phần của bài toán. Để các dòng sông thực sự hồi sinh, cần một chiến lược tổng thể bao gồm kiểm soát ô nhiễm từ nguồn bằng việc xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, tách nước thải khỏi nước mưa, giám sát chặt chẽ xả thải công nghiệp và y tế.

Song song với đó là nạo vét bùn đáy, ứng dụng công nghệ sinh học để phân hủy chất ô nhiễm, xây dựng các hồ điều hòa đảm bảo nguồn cấp nước cho sông vào mùa khô. Đồng thời phát triển vùng đệm sinh thái cũng như quản lý bền vững bằng việc thả cá và vi sinh vật có lợi, áp dụng công nghệ tuần hoàn nước đô thị, phối hợp liên ngành, thu hút đầu tư tư nhân, nâng cao nhận thức người dân.

GS.TS Trần Đình Hòa, Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam nhấn mạnh rằng suy thoái và ô nhiễm nguồn nước sông là bài toán chung của toàn vùng Đồng bằng Bắc Bộ. Với đặc điểm liên thông chặt chẽ của hệ thống sông ngòi, việc phục hồi không thể thực hiện riêng lẻ theo địa giới hành chính mà cần một cách tiếp cận liên vùng, có sự điều phối tổng thể giữa các địa phương. Trong đó, phối hợp về quy hoạch thoát nước, xử lý nước thải và duy trì dòng chảy là then chốt. Chúng ta cần xây dựng bản đồ nguồn thải và đánh giá sức tải môi trường của các dòng sông.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh không thể cải tạo sông chỉ bằng cơ giới và kỹ thuật mà phải có sự đồng hành, hưởng ứng của cộng đồng dân cư trong việc giữ gìn vệ sinh, không lấn chiếm hành lang sông, không xả thải tùy tiện, đặc biệt là có biện pháp quản lý chặt chẽ việc xả thải tại các khu công nghiệp.

Các chiến dịch tuyên truyền, giáo dục học đường cần được tổ chức để vận động người dân cùng chung tay, mỗi người dân trở thành "đại sứ xanh" bằng những hành động cụ thể như hạn chế túi nilon, giữ gìn vệ sinh môi trường. Việc quản lý và bảo vệ hệ thống hồ còn là trách nhiệm của thế hệ tương lai, do đó giáo dục nâng cao nhận thức cho học sinh, sinh viên về tầm quan trọng của việc bảo vệ tài nguyên nước cần được chú trọng.

Hà Nội đang đứng trước thời điểm quan trọng để định hình tương lai phát triển xanh, bền vững và giàu bản sắc. Cải tạo các dòng sông nội đô không chỉ là hành động vì môi trường mà là hành động văn hóa - xã hội sâu sắc. Đó là cách để Thủ đô trả lại dòng chảy tự nhiên, dòng chảy ký ức và dòng chảy tương lai cho các thế hệ mai sau, biến ước mơ về một Hà Nội "xanh - sạch - đẹp - đáng sống" trở thành hiện thực.

Ánh Dương