Bài 3: Cần bức tranh tổng thể...

Cột mốc Km0 có gì đặc biệt?

- PV: Thưa anh, trong Dự án cải tạo, chỉnh trang vườn hoa Lý Thái Tổ của quận Hoàn Kiếm, cột mốc Km0 được thiết kế như thế nào?

- KTS Phạm Trung Hiếu: Năm 2020, Cuộc thi thiết kế cột mốc Km0 thuộc Dự án đầu tư xây dựng, cải tạo, chỉnh trang khu vực xung quanh hồ Hoàn Kiếm được tổ chức, nhằm tìm kiếm giải pháp thiết kế tốt nhất để xây dựng cột mốc Km0 - một trong những hạng mục quan trọng, một điểm nhấn không gian, góp phần hoàn chỉnh không gian công cộng khu vực hồ Hoàn Kiếm.

Cuộc thi do UBND quận Hoàn Kiếm giao Tạp chí Kiến trúc tổ chức với sự bảo trợ của Hội Mỹ thuật Việt Nam, Hội Kiến trúc sư Việt Nam. Là sự “gặp gỡ” giữa giới mỹ thuật và kiến trúc, cuộc thi đã nhận được sự tham gia hưởng ứng nhiệt tình của các tác giả là kiến trúc sư, họa sĩ, nhà điêu khắc chuyên ngành Kiến trúc - Mỹ thuật trên toàn quốc.

Phương án Cột mốc Km0 mang tên “Cổng ánh sáng ” do tôi chủ trì và nhóm các giảng viên điêu khắc, mỹ thuật của trường Đại học Kiến trúc Hà Nội tham gia đã vinh dự đạt giải nhất. Phương án đã được gửi xin ý kiến của các Ban, Sở, ngành, nhiều lần báo cáo trong các cuộc họp của UBND TP Hà Nội và lấy ý kiến cộng đồng trước khi chốt để triển khai.

Dựa vào 3 vị trí mà Ban Tổ chức cuộc thi giới thiệu, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu khảo sát và lựa chọn vị trí số 3: Khu vực sân trước tượng đài Vua Lý Thái Tổ.

Những lý do để chúng tôi lựa chọn điạ điểm này là: Thứ nhất, vị trí cột mốc là một yếu tố rất quan trọng, sẽ khẳng định mạnh mẽ vị thế trung tâm của Hà Nội, như là điểm khởi đầu cho các tuyến đường tỏa ra từ Thủ đô về mọi miền Tổ quốc. Vì lẽ đó, ngay yếu tố vị trí đã phải là biểu tượng và là đại diện cho điểm khởi đầu những dấu ấn của Hà Nội.

KTS Phạm Trung Hiếu trao đổi với PV Báo Tuổi trẻ Thủ đô

Tiếp đến, vị trí này là điểm giao giữa hai tuyến quan trọng. Tuyến thứ nhất nối UBND TP Hà Nội (Tòa Thị chính cũ thời Pháp thuộc) và Tòa nhà Bưu điện; tuyến thứ hai là trục chính của vườn hoa Lý Thái Tổ đi qua tượng đài hướng tới Tháp Rùa. Vị trí này hàm chứa nhiều câu chuyện lịch sử - một vị trí có sức nặng về chiều sâu văn hóa. Các công trình kiến trúc xung quanh và cây cối cảnh quan hiện hữu đã xác lập một khoảng không gian ổn định và trọn vẹn hơn với hướng nhìn ra hồ Hoàn Kiếm rộng mở, thoáng đãng.

Sẽ khó có vật chất kiến trúc hoặc điêu khắc nào hiện hữu cụ thể, nổi lên tại vị trí này có thể đóng góp cho không gian chung mà không làm hỏng hiện trạng hoặc sai lệch ý nghĩa lịch sử, văn hóa. Tuy nhiên, nếu có một điểm nhấn nào đó dẫn dắt như một khớp định hướng, kết nối trường không gian theo tuyến Bắc - Nam của hồ Hoàn Kiếm với trường không gian hướng Đông - Tây của vườn hoa Lý Thái Tổ thì sẽ là một chi tiết hoàn thiện thêm cho tổng thể về thiết kế đô thị.

Hướng nhìn tượng đài vua Lý Thái Tổ không có các chi tiết kiến trúc hoặc cảnh quan tạo lớp không gian đệm, từ vỉa hè qua ba khoảng sân và bậc cấp có thể nhìn thẳng tượng đài. Điều này trong kiến trúc truyền thống ít gặp, thông thường sẽ có các chi tiết trụ biểu, tam quan, bình phong… mang tính ước lệ không gian với mục đích tăng cảm xúc tôn kính và cảm giác hấp dẫn cho không gian kiến trúc.

Vị trí Cột mốc Km0 là giao điểm hàm chứa nhiều câu chuyện lịch sử - một vị trí có chiều sâu văn hóa

- PV: Được biết, nhóm thiết kế có ý tưởng dùng công nghệ ánh sáng để phát huy giá trị công trình Km0? Anh có thể kiến giải thêm về ý tưởng này?

- KTS Phạm Trung Hiếu: Cột mốc Km0 có tên “Cổng ánh sáng”. Theo những phân tích ở trên, nhóm thiết kế mong muốn công trình ngoài nhiệm vụ là chỉ dấu mốc địa lý còn là một tác phẩm nghệ thuật sử dụng cả ngôn ngữ ánh sáng, công nghệ để giới thiệu và phát huy đa tầng những ý nghĩa lịch sử, văn hóa, xã hội của khu vực hồ Hoàn Kiếm.

Công nghệ 3D Hologram là công cụ hiện thực hóa ý tưởng "Cổng ánh sáng". Hiệu ứng sẽ được khai thác vào buổi tối để có hiệu quả cao nhất. Hiện nay, trên thế giới có 10 công nghệ tạo hình 3D Hologram hàng đầu đang được áp dụng phổ biến.

Phần ánh sáng sẽ đóng vai trò điểm nhấn tinh thần của công trình khiến cột mốc trở thành một tác phẩm nghệ thuật công cộng có tính tương tác cao, là phần hữu hình đóng góp vào không gian cảnh quan một cách ấn tượng nhưng lại không hề cản trở thị giác. Ánh sáng kích thích trí tò mò và sự tưởng tượng của du khách, có tính mới lạ và độc đáo, đồng thời ghi dấu ấn công nghệ lớn.

Tôi cho rằng, điều này sẽ khiến công trình phát huy được dấu ấn đặc trưng của mình, thu hút mạnh mẽ khách du lịch và giới trẻ vì hội tụ đủ các yếu tố: Vị trí đắc địa, công nghệ mới, hình thức biểu đạt độc đáo, mới lạ.

Song hành cùng công trình, App Km0 cũng được thiết kế, khi công trình hoàn thành, du khách tham quan cột mốc có thể dùng App Km0, quét, xem nội dung giới thiệu về Hà Nội, Hoàng thành Thăng Long, khu phố cổ, phố cũ hay những thông tin khác về lịch sử, văn hóa Hà Nội… Với App Km0 này, du khách cũng có thể tương tác, quay phim, chụp ảnh hoặc check in cùng với hình ảnh hiển thị của Km0.

Dưới những lớp địa tầng phản ánh chiều sâu văn hóa của mảnh đất Thăng Long, nếu có một công nghệ chiếu sáng gợi mở được những giá trị lịch sử này sẽ tạo nên được một mối liên kết hoàn hảo giữa truyền thống và đương đại.

Trên thế giới, rất nhiều quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc đã có những cách làm cho di sản sống, có sự tiếp biến, hòa cùng thời đại. Giới trẻ đến Hồ Gươm cũng có nhu cầu hưởng thụ những ấn tượng thú vị để họ có hứng thú tìm hiểu thêm về lịch sử, dễ dàng tiếp nhận và lan tỏa các giá trị từ ngàn xưa.

Bản thiết kế minh họa vị trí đặt Cột mốc Km0

Hướng đi đúng, sáng tạo nhưng cần thận trọng

- PV: Như anh thấy, TP Hà Nội đang từng bước cải tạo không gian công cộng Hồ Gươm và khu vực phụ cận, trong đó di dời một số trụ sở cơ quan hoặc phá bỏ tòa nhà không phù hợp với cảnh quan, đồng thời dự kiến bổ sung không gian ngầm ở khu vực này. Cá nhân anh có quan điểm ra sao về vấn đề này?

- KTS Phạm Trung Hiếu: Không phải ngẫu nhiên mà du khách đến Việt Nam tham quan Hà Nội đa phần có nhận xét rất tích cực về không gian hồ Hoàn Kiếm. Có thể cảm nhận sự khác biệt của cảnh quan nơi này. Nhìn trên bản đồ Hồ Gươm giống như một gạch nối của thiên nhiên từ Bắc xuống Nam, chuyển tiếp không gian giữa khu phố cổ và khu phố cũ.

Từ những năm 1888-1920, thực dân Pháp tập trung xây dựng ở Hà Nội để biến nơi này không chỉ là thủ phủ hành chính, chính trị của Bắc Kỳ thuộc Pháp, mà còn là thủ đô của liên bang Đông Dương. Họ đã hoàn thiện hệ thống đường dạo, trồng cây xanh xung quanh hồ Hoàn Kiếm, kết hợp với việc khai thác mặt nước hồ cho mục đích đi thuyền du ngoạn, các loại cây được lựa chọn trồng tại đây đều rất đẹp và đan cài với nhau độc đáo, mang lại cảnh quan rất đặc thù cho Hồ Gươm, không giống ở bất cứ nơi nào khác.

Không thu hút bởi khoảng không gian hoành tráng, mà bởi tỷ lệ hài hòa, Hồ Gươm với diện tích khoảng 12ha, hình dáng mảnh dẻ, thon dài, có Tháp Rùa, đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, Tháp Bút, Đài Nghiên… Những dấu ấn kiến trúc còn mất theo dòng thời gian đây đó rải rác nấp dưới tán cây quanh hồ như: Tháp Hòa Phong, nhà Thủy Tạ…

Tất cả đang neo giữ những nét đẹp rất duyên dáng của di sản này. Có nhiều góc cảnh quan đan xen tưởng như tình cờ nhưng lại mang tính thẩm mỹ cao, rất đặc trưng.

Chiếc cổng hữu hình mà vẫn hài hòa cảnh quan hiện hữu, lấytruyền thống lịch sử, văn hóa của địa điểm làm nền tảng

Cách đây gần 1.000 năm có một Hồ Gươm mang trong mình huyền tích về thần Kim Quy với câu chuyện vua Lê trả thanh gươm báu. Cách đây 100 năm có một Hồ Gươm được quy hoạch để trở thành một thắng cảnh theo những lý thuyết cảnh quan của người Pháp.

Bây giờ, một Hồ Gươm hòa quyện trong mình cả nét đẹp phương Đông và phương Tây đang chờ đợi được thể hiện vai trò mạnh mẽ hơn nữa qua những giải pháp cẩn trọng và sáng tạo để thích ứng tốt với công cuộc phát triển của xã hội đương đại..

Từ những góc nhìn đó, phương án phát huy giá trị không gian cảnh quan Hồ Gươm thông qua phát triển không gian ngầm là một cách tiếp cận đúng hướng, có thể nói là hợp thời vì đến bây giờ chúng ta mới có đủ nguồn lực để có thể triển khai chu đáo. Cùng với cách tiếp cận đó, phải là một chiến lược tổng thể để giới thiệu rộng rãi trong cộng đồng, chẳng hạn như cư dân đô thị và du khách sẽ được thêm những tiện nghi vật chất và giá trị tinh thần như thế nào, lộ trình ra sao...

Nếu chúng ta chỉ đưa ra những mệnh đề độc lập kiểu như phá bỏ chỗ này, thay thế chỗ kia mà chưa nêu rõ bức tranh lớn, không chỉ phía Bắc, phía Đông được chỉnh trang mà cả phía Nam và phía Tây cũng sẽ được nghiên cứu, thì tâm lý thụ động và hoang mang ở một số cư dân là khó tránh khỏi vì họ chưa đủ thông tin.

Cá nhân tôi ủng hộ những nghiên cứu để mở rộng không gian công cộng cho Hồ Gươm ở thời điểm hiện tại. Việc nới rộng khoảng không cho hồ là cần thiết, khai mở cho những giải pháp sáng tạo và hấp dẫn.

- PV: Trong dự án cải tạo vườn hoa Lý Thái Tổ, có nhiều ý kiến cho rằng, việc di dời, thay thế cây xanh ở đây cần phải xem xét thận trọng. Quan điểm của anh về vấn đề này như thế nào?

- KTS Phạm Trung Hiếu: Thận trọng là rất đúng. Theo thông báo mới nhất của quận Hoàn Kiếm mà tôi được biết thì khi cải tạo vườn hoa, quận Hoàn Kiếm thực hiện theo nguyên tắc những cây có giá trị, cây trồng lâu năm, cây cổ thụ sẽ không tác động, chỉ thay thế, dịch chuyển các cây nhỏ không có giá trị, cây sâu bệnh.

Cá nhân tôi thấy, kế hoạch cải tạo khu vực này nằm trong một quy hoạch không gian tổng thể hướng tới những định hướng chung xanh hóa và mở rộng không gian - đó là những định hướng đúng. Để phục vụ định hướng này, cơ quan chức năng cần di chuyển một số cây nhỏ, cây bụi hoặc thay thế bằng những cây có giá trị, phù hợp với cảnh quan chung thì cũng nên công bố thông tin chi tiết, cụ thể để người dân nắm được. Ví như, cây đó là cây gì, tuổi đời ra sao, khi thay thế sẽ là cây gì, hoặc bổ sung cây khu vực nào… Khi đó, cộng đồng sẽ hiểu rõ ý nghĩa và chia sẻ với công tác cải tạo hơn.

Thông thường, khi chúng ta đưa ra thông tin chưa đủ, dẫn đến người dân cũng không nắm được tổng thể toàn bộ công trình này được cải tạo ra sao, cây nào sẽ bị bỏ đi, thêm thảm hoa, thảm cỏ khu vực nào… từ đó, sự phản ứng, lên tiếng là tất yếu.

- PV: Xin hỏi anh câu cuối, khu vực đặt cột mốc Km0 có cây xanh nào bị ảnh hưởng không thưa anh?

- KTS Phạm Trung Hiếu: Tôi chắc chắn rằng, công trình Km0 không ảnh hưởng đến một cây xanh nào vì vị trí này hoàn toàn độc lập.

- PV: Xin trân trọng cảm ơn anh!

Thái Sơn