Chợ Gò Găng: Nơi hội tụ nét đẹp văn hoá xứ Nẫu

Phiên chợ đêm độc đáo “gà gáy”

Chợ Gò Găng chỉ họp từ khoảng 3 - 5 giờ sáng, khi màn đêm còn bao phủ và tan khi ánh bình minh vừa ló dạng

Tọa lạc tại phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, cách thành phố Quy Nhơn khoảng 30km về hướng Bắc, chợ Gò Găng mang trong mình một nét đặc biệt hiếm có, chợ chỉ họp từ khoảng 3 - 5 giờ sáng, khi màn đêm còn bao phủ và tan khi ánh bình minh vừa ló dạng. Chính vì vậy, chợ còn được người dân địa phương gọi với cái tên dân dã là chợ “gà gáy”.

Khác với những phiên chợ ồn ào, tấp nập, chợ Gò Găng mang một vẻ tĩnh lặng, trầm mặc. Dưới ánh đèn dầu leo lắt, những người bán, người mua trao đổi những chiếc nón lá, những vật liệu làm nón. Không gian chợ không xô bồ, ồn ào mà chỉ có những tiếng nói chuyện khe khẽ, tiếng bước chân nhẹ nhàng. Tất cả tạo nên một bức tranh yên bình, đậm chất quê.

Chợ Gò Găng không bán nhiều mặt hàng mà chỉ chuyên về nón lá và các vật dụng liên quan như lá nón, giang tre, vành nón. Những chiếc nón lá Gò Găng nổi tiếng bởi sự tinh tế, bền đẹp, được làm thủ công tỉ mỉ qua nhiều công đoạn.

Mua bán nón đều diễn ra dưới ánh đèn dầu

Theo chia sẻ của người dân địa phương, để làm ra một chiếc nón lá hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, công phu, từ việc chọn lá (thường là lá cọ), phơi lá cho đến khi lá đạt độ khô và độ dẻo nhất định, rồi đến chằm nón, lợp nón, khâu vành nón. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo, cẩn thận và kinh nghiệm của người thợ.

Bà Năm, một người dân địa phương, chia sẻ: "Nghề làm nón lá đã gắn bó với gia đình tôi bao đời nay. Mỗi chiếc nón lá không chỉ là sản phẩm để bán mà còn chứa đựng tâm hồn của người làm ra nó. Khi chằm nón, chúng tôi luôn nghĩ đến những người sẽ đội chiếc nón đó, mong họ sẽ luôn được bình an và hạnh phúc”.

Chính vì vậy, mỗi chiếc nón lá Gò Găng không chỉ là một vật dụng che mưa, che nắng mà còn là kết tinh của sự khéo léo, cần cù, tâm huyết và là cả một nét văn hóa truyền thống của người dân Bình Định.

Hành trình khám phá di sản hơn 300 năm

Chợ còn bán các nguyên liệu làm nón như lá như lá nón, giang tre, vành nón

Từ bao đời nay, chợ Gò Găng đã gắn bó mật thiết với đời sống người dân Bình Định. Không chỉ là nơi giao thương tấp nập, chợ còn là một bảo tàng sống, lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống quý báu. Câu ca dao quen thuộc “Ai về Đập Đá quê cha/Gò Găng quê mẹ, Phú Gia quê chồng…” đã khẳng định vị thế của những làng nghề nón lá nổi tiếng, đặc biệt là nón Gò Găng.

Theo lời kể của người dân địa phương và các bậc cao niên trong làng, chợ Gò Găng có từ thời Tây Sơn, gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của nghề làm nón lá. Những chiếc nón ngựa Phú Gia (xã Cát Tường, huyện Phù Cát) tinh xảo, từng được vua quan ưa chuộng, cũng có xuất xứ từ các làng nghề trong khu vực.

Để đáp ứng nhu cầu sử dụng nón lá rộng rãi trong dân chúng, những người thợ thủ công ở Gò Găng đã ngày đêm miệt mài tạo ra những chiếc nón lá vừa đẹp mắt, vừa bền chắc. Từ đó, phiên chợ "gà gáy" ra đời, trở thành cầu nối quan trọng giữa người sản xuất và người tiêu dùng, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nghề làm nón lá tại địa phương.

Trải qua hơn 300 năm lịch sử, chợ Gò Găng vẫn tồn tại và phát triển, trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Bình Định. Nơi đây không chỉ đơn thuần là địa điểm giao thương hàng hóa mà còn là không gian giao lưu văn hóa, nơi những người làm nghề nón lá gặp gỡ, trao đổi kinh nghiệm.

Nón lá Gò Găng - không chỉ là vật dụng che mưa nắng, mà còn là kết tinh của sự khéo léo, cần cù và nét văn hóa truyền thống Bình Định.

Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại có nhiều thay đổi, chợ Gò Găng vẫn giữ được những nét đặc trưng riêng. Phiên chợ đêm “gà gáy” vẫn diễn ra đều đặn, những chiếc nón lá vẫn được trao tay, những giá trị văn hóa truyền thống vẫn được lưu giữ. Chợ Gò Găng không chỉ là một phiên chợ mà còn là một phần của lịch sử, một biểu tượng văn hóa, một nét đẹp cần được trân trọng và gìn giữ.

Năm 2007, UBND tỉnh Bình Định đã chính thức công nhận Làng nghề Nón lá Gò Găng đạt tiêu chí làng nghề truyền thống, đồng thời chợ nón đêm Gò Găng cũng trở thành một điểm tham quan du lịch hấp dẫn, thu hút du khách trong và ngoài nước đến tìm hiểu về một nét văn hóa độc đáo của Bình Định. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn di sản mà còn thúc đẩy phát triển du lịch địa phương.

Út Vũ