Dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời của trẻ quyết định nền tảng sức khỏe

Giai đoạn "vàng " 1.000 ngày đầu đời của trẻ

Sau gần 30 năm, với sự nỗ lực của ngành Y tế và các cấp, ngành, công tác chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em ở Việt Nam đã đạt những thành tựu đáng khích lệ: Tỷ lệ tử vong mẹ đã giảm trên 5 lần, từ mức 233/100.000 trẻ đẻ sống năm 1990 xuống còn trên 44/100.000 trẻ đẻ sống năm 2024, đứng thứ 4 trong khu vực Đông Nam Á; tỷ suất tử vong trẻ em dưới 1 tuổi giảm hơn 4 lần từ 44‰ xuống còn 11,6‰; tỷ suất tử vong trẻ em dưới 5 tuổi đã giảm gần 4 lần, từ mức 58‰ xuống còn 18,2‰.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng 1.000 ngày đầu đời, tính từ khi người mẹ bắt đầu mang thai cho đến khi trẻ tròn 2 tuổi, là khoảng thời gian then chốt.

1.000 ngày đầu đời tính từ khi người mẹ bắt đầu mang thai cho đến khi trẻ tròn 2 tuổi là khoảng thời gian then chốt quyết định nền tảng sức khỏe cho trẻ

Nếu trẻ được nuôi dưỡng hợp lý, đầy đủ dưỡng chất trong giai đoạn này, các cơ quan và hệ miễn dịch sẽ được hoàn thiện tối ưu, từ đó giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh mạn tính không lây khi trưởng thành.

Ngược lại, nếu chế độ dinh dưỡng thiếu hụt, mất cân đối, trẻ có thể đối mặt với nguy cơ suy dinh dưỡng, thấp còi, thừa cân, béo phì hoặc các vấn đề sức khỏe khác kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Theo PGS.TS Lê Danh Tuyên, nguyên Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tăng cường đầu tư cho các can thiệp đã được chứng minh hiệu quả, chi phí thấp có thể cứu được mạng sống cho trẻ và phòng chống thấp còi.

Theo đó, suy dinh dưỡng và tử vong trẻ em có thể phòng chống được bằng các giải pháp tương đối đơn giản và không quá tốn kém.

Việc bổ sung sắt giúp trẻ tăng cường khả năng phòng bệnh, giảm tử vong mẹ khi sinh, góp phần dự phòng sinh non và sinh trẻ nhẹ cân. Trẻ được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu tăng khả năng sống còn của trẻ lên đến 6 lần; ăn bổ sung đúng thời điểm và hợp lý giúp trẻ tăng trưởng đúng tiềm năng, không bị thấp còi.

Vitamin A phòng mù lòa và giảm nguy cơ tử vong của trẻ do các bệnh thông thường. Kẽm và thực hành vệ sinh phòng tử vong của trẻ do tiêu chảy.

Thực hành dinh dưỡng trong các giai đoạn trọng yếu

Mặc dù Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia có tỉ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi trẻ em ở dưới mức 20%, là mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới. Tuy nhiên, tỉ lệ này vẫn còn cao ở vùng trung du và miền núi phía Bắc (24,8%) và Tây Nguyên (25,9%).

Hậu quả của suy dinh dưỡng không chỉ là vóc dáng thấp bé, cân nặng không đạt chuẩn. Trẻ suy dinh dưỡng còn có hệ miễn dịch yếu, dễ mắc bệnh viêm phổi, tiêu chảy, sốt rét… với nguy cơ tử vong cao hơn nhiều lần so với trẻ bình thường.

Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời và tiếp tục duy trì cho đến khi trẻ được 24 tháng là giải pháp dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ

Nghiêm trọng hơn, suy dinh dưỡng trong 1000 ngày đầu có thể "lập trình" những tổn thương lâu dài cho não bộ, hệ miễn dịch và quá trình tăng trưởng, để lại di chứng suốt đời.

Trẻ chậm phát triển trí tuệ trong những năm đầu đời thường học kém, bỏ học sớm, khó tìm việc làm tốt khi trưởng thành. Điều này tạo nên một vòng luẩn quẩn của đói nghèo và suy dinh dưỡng từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Chính vì vậy, can thiệp sớm để phòng chống suy dinh dưỡng, đặc biệt là ở phụ nữ mang thai và trẻ dưới 2 tuổi, là giải pháp chiến lược để nâng cao chất lượng dân số.

Do đó, các địa phương đã đẩy mạnh hoạt động truyền thông trong tuần lễ “Làm mẹ an toàn 2025" không chỉ hướng tới phụ nữ mang thai và bà mẹ sau sinh, mà còn nâng cao nhận thức của gia đình, cộng đồng và xã hội về tầm quan trọng của chăm sóc dinh dưỡng sớm.

Nhiều địa phương tổ chức hội thảo, tập huấn kỹ năng dinh dưỡng cho cán bộ y tế tuyến cơ sở, đồng thời triển khai khám, tư vấn sức khỏe miễn phí cho phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Những hoạt động này giúp kiến thức dinh dưỡng được lan tỏa rộng rãi, đưa khuyến cáo khoa học vào thực tiễn cuộc sống.

Đặc biệt, các nội dung truyền thông khuyến khích nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời và tiếp tục duy trì cho đến khi trẻ được 24 tháng là giải pháp tối ưu được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam khuyến cáo.

Sữa mẹ không chỉ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng, dễ hấp thu, mà còn giúp tăng cường hệ miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy và nhiều bệnh lý khác ở trẻ nhỏ.

Song song với đó, việc bổ sung dinh dưỡng hợp lý cho phụ nữ mang thai cũng được đặt lên hàng đầu. Các chuyên gia lưu ý, bà mẹ trong giai đoạn thai kỳ cần được cung cấp đủ sắt, axit folic, i-ốt, canxi, kẽm và các vitamin thiết yếu khác để bảo đảm thai nhi phát triển bình thường, đồng thời dự phòng tình trạng thiếu máu, tiền sản giật hoặc biến chứng thai kỳ. Khi người mẹ có sức khỏe tốt, quá trình sinh nở và nuôi con sau này sẽ thuận lợi hơn.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng cảnh báo tình trạng gia tăng tỷ lệ trẻ thừa cân, béo phì ở khu vực thành thị. Nguyên nhân chủ yếu do trẻ được cho ăn dặm quá sớm hoặc chế độ ăn nhiều đường, chất béo, ít rau xanh, hoa quả.

Điều này cho thấy việc giáo dục cha mẹ kiến thức nuôi con khoa học cần được chú trọng song hành với việc phòng chống suy dinh dưỡng. Một chế độ ăn cân đối, phong phú, phù hợp với độ tuổi của trẻ sẽ là chìa khóa để bảo đảm sức khỏe bền vững.

Phương Thu