Mang kiến trúc xoa dịu nỗi đau chiến tranh

Bảo tàng được Quỳnh thiết kế như một căn hầm trú ẩn giữa rừng xanh. Việc định hình không gian nửa chìm nửa nổi, kết hợp giải phóng mặt bằng giúp công trình tương tác đa hướng với bối cảnh rừng một cách khiêm tốn và nhẹ nhàng, hạn chế tác động của con người đối với tự nhiên.

Quỳnh đưa người xem từ hiện thực là hòa bình đến chương xung đột - những vết thương chiến tranh, nỗi đau. Sâu hơn trong công trình là chương đối mặt, phản ánh cuộc sống dưới chiến hào, dưới hầm trú ẩn của những chiến sĩ giải phóng và cuối cùng là chương hy vọng. Đó là những ước mơ, hoài bão về hòa bình. Vì vậy, đồ án của Quỳnh được đánh giá cao về yếu tố nghiên cứu sâu vào việc xây dựng một công trình kiến trúc bảo tàng có tính lưu giữ, tái hiện, bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử.

Nguyễn Thị Thúy Quỳnh (ngoài cùng bên trái) xuất sắc giành giải Nhất giải thưởng Loa Thành 2024

Quỳnh cho biết, đồ án “Bảo tàng chiến tranh Đông Nam Bộ” đặt giữa bối cảnh rừng Chàng Riệc, nay thuộc Vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát, tỉnh Tây Ninh. Đây là khu vực mang giá trị về lịch sử quan trọng đối với Đông Nam Bộ nói chung và Tây Ninh nói riêng; có giá trị giáo dục cao về truyền thống đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc. Bên cạnh đó, hiện trạng khu đất gắn liền với di tích văn hóa, có tiềm năng là điểm kết cho tuyến du lịch lịch sử chiến tranh Đông Nam Bộ, xuất phát từ Thành phố Hồ Chí Minh – Củ Chi – Bắc Tây Ninh. Nơi đây còn có giá trị tự nhiên, mang hàm ý về sự hồi sinh, chữa lành của thời gian đối với vết thương chiến tranh.

“Mục tiêu mình thiết kế bảo tàng hướng đến thông điệp “Hiểu về chiến tranh để trân trọng hòa bình. Hiểu về quá khứ để trân trọng tương lai” nhằm tạo ra nơi lưu giữ và tái hiện lại ký ức chiến tranh, giúp người tham quan, nhất là các bạn trẻ có cái nhìn chân thực, thấu hiểu về quá khứ hào hùng của dân tộc, tưởng niệm và chữa lành những nỗi đau chiến tranh gây ra. Từ đó, du khách có những khoảng lặng nghĩ về cuộc sống hòa bình ở hiện tại; tôn trọng và ứng xử bảo vệ bối cảnh rừng Chàng Riệc, bảo tồn, phát huy các giá trị lịch sử của di tích Trung ương cục miền Nam Tây Ninh”, Quỳnh nói.

Phối cảnh công trình Bảo tàng Chiến tranh Đông Nam Bộ

Ở giai đoạn đầu nghiên cứu, trước sự bạt ngàn của rừng Chàng Riệc, Quỳnh đã rất muốn tìm một dáng hình có thể “ẩn lánh” vào chính sự mênh mông đó. Đây cũng là ý tưởng chính và xuyên suốt của đồ án. Không gian âm và bán âm là hình thái kiến trúc kháng chiến bản địa đặc trưng ở Đông Nam Bộ. Vì vậy, địa đạo, hầm trú ẩn, giao thông hào… đều tạo nguồn cảm hứng cho cô gái trẻ tìm ý tưởng kiến tạo không gian cho đồ án bảo tàng này.

Tổng thể công trình như một căn hầm trú ẩn giữa rừng Chàng Riệc bạt ngàn, nơi vẫn hằn in vết những hố bom như vết sẹo bỏng do bom đạn từ những trận “Tìm và diệt” để lại”. Một hành lang âm dài kết nối quảng trường chính và sảnh công cộng bán âm dẫn tới lối vào cụm di tích tạo nên “trục di sản” cũng là trục chính của tổng thể đồ án.

Gian di chứng chiến tranh

Việc định hình không gian bán âm kết hợp giải phóng mặt bằng giúp công trình tương tác đa hướng với bối cảnh rừng một cách khiêm tốn và nhẹ nhàng hạn chế tác động của con người đối với tự nhiên. Điểm độc đáo này cũng tạo nên các khoảng không gian đóng mở, khe sáng tạo nên những trải nghiệm không gian giữa ánh sáng và bóng tối. Phần không gian âm 2 tầng dưới mặt đất gửi gắm tư duy hạn chế tác động của con người đối với tự nhiên. Thủ pháp bố cục mặt bằng với cấu trúc vòng vây nhiều lớp lang tương ứng với nhiều tầng cảm xúc trên mặt cắt, mở ra vô số góc nhìn theo trải nghiệm riêng của mỗi người.

Để xây dựng kịch bản trưng bày, Quỳnh cũng đã tìm hiểu và áp dụng những phương pháp chữa trị sang chấn tâm lý để chuỗi không gian trải nghiệm tập trung khai thác cảm xúc đa chiều, tái hiện ký ức chiến tranh, thay vì xoáy sâu vào khai thác tuyến tính các giai đoạn lịch sử như thông thường. Nhờ vậy, du khách ở hiện tại có thể đối mặt và nhận thức rõ ràng hơn về chiến tranh tàn khốc trong quá khứ, từ đó trân trọng và biết ơn khi có cuộc sống hiện tại.

Quỳnh bật mí, hồi học lớp 9 cô gái trẻ đã được tham quan Bảo tàng chiến tranh Đông Nam Bộ ở Tây Ninh. Khi học đại học, Quỳnh bị ám ảnh với những nỗi đau của các cựu binh trong một cuốn sách về chiến tranh Việt Nam. “Mình muốn làm một điều gì đó, dùng kiến trúc để chữa lành, đóng góp tích cực cho quê hương”, Quỳnh tâm sự.

Nguyễn Dũng