“Mở” khuôn khổ pháp lý để thúc đẩy hoạt động báo chí

Tác động tích cực trên nhiều phương diện

Dự án Luật Báo chí (sửa đổi) gồm 4 chương, 51 điều (giảm 2 chương, 10 điều so với Luật Báo chí năm 2016) đang được Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 10.

Với tư duy đổi mới, luật sửa đổi quy định những vấn đề khung, có tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn lại giao Chính phủ và bộ, ngành, địa phương quy định những vấn đề thực tiễn thường xuyên biến động để bảo đảm tính linh hoạt.

Quang cảnh thảo luận tổ tại Đoàn ĐBQH TP Hà Nội

Nội dung sửa đổi của Luật bám sát 4 nhóm chính sách lớn được Chính phủ thông qua tại Nghị quyết 148/NQ-CP ngày 22/9/2024.

Thứ nhất là nhóm chính sách về tăng cường quản lý Nhà nước trong hoạt động báo chí, bao gồm hoàn thiện cơ chế cấp phép, đình chỉ, thu hồi giấy phép, phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, chấm dứt tình trạng “khoảng trống quản lý” đối với một số loại hình báo chí.

Thứ hai là nhóm chính sách về nâng cao chất lượng đội ngũ người làm báo và lãnh đạo cơ quan báo chí, đề cao yêu cầu đạo đức nghề nghiệp, xác định rõ quyền và nghĩa vụ của nhà báo, yêu cầu bồi dưỡng bắt buộc trước khi cấp thẻ nhà báo lần đầu, đồng thời bổ sung chế tài thu hồi thẻ đối với trường hợp vi phạm.

Thứ ba là nhóm chính sách về phát triển kinh tế báo chí, cho phép báo chí khai thác các nguồn thu hợp pháp mới như bản quyền số, liên kết nội dung, dịch vụ truyền thông công ích; tạo điều kiện hình thành các cơ quan truyền thông chủ lực mạnh đủ năng lực hội nhập quốc tế.

Thứ tư là nhóm chính sách về điều chỉnh hoạt động báo chí trên không gian mạng, lần đầu tiên đưa vào Luật khái niệm “kênh nội dung số”, “nền tảng số báo chí quốc gia” và quy định trách nhiệm của cơ quan báo chí khi hoạt động trên nền tảng số, yêu cầu kết nối hệ thống lưu chiểu điện tử và chấp hành pháp luật về an ninh mạng, dữ liệu số.

Các ĐBQH Đoàn TP Hà Nội dự phiên thảo luận tổ

Khi được Quốc hội thông qua, Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) sẽ có tác động tích cực trên nhiều phương diện như: Tạo công cụ pháp lý để quản trị rủi ro truyền thông, giữ vững an ninh tư tưởng, chủ quyền không gian mạng quốc gia. Đồng thời, mở ra hành lang pháp lý để phát triển mô hình kinh tế báo chí số, khai thác nội dung đa nền tảng, hình thành cơ quan truyền thông chủ lực, tạo tiền đề xây dựng các tập đoàn báo chí quốc gia trong tương lai...

Mở đường cho báo chí phát triển

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đại biểu Quốc hội Đoàn Hà Nội cho rằng, đây là một dự án luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, không chỉ đối với sự phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam, mà còn đối với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền, phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ chủ quyền và nâng cao vị thế quốc gia trong bối cảnh mới.

Góp ý về phân cấp quản lý báo chí và mô hình kinh tế báo chí, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, một trong những xu hướng lớn hiện nay là phân cấp, phân quyền và tinh gọn bộ máy. Dự thảo Luật đã quy định UBND cấp tỉnh chịu trách nhiệm quản lý nhà nước đối với báo chí địa phương, song cần làm rõ hơn thẩm quyền và trách nhiệm phối hợp của UBND tỉnh trong quản lý văn phòng đại diện, phóng viên thường trú của báo chí Trung ương.

Cùng với đó, cần nghiên cứu mở rộng quyền cho địa phương trong việc cấp phép một số ấn phẩm, phụ trương, chuyên mục; đồng thời tăng cường trách nhiệm kiểm tra, giám sát hoạt động báo chí tại địa phương.

ĐBQH Bùi Hoài Sơn

“Việc này sẽ giúp báo chí gắn với đời sống dân sinh, phản ánh đúng thực tiễn, đồng thời giảm tải cho cơ quan quản lý Trung ương”, đại biểu kiến nghị.

Về kinh tế báo chí, dự thảo Luật cần nhấn mạnh cơ chế đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công và đầu tư công có trọng điểm gắn liền với định mức kinh tế kỹ thuật lĩnh vực báo chí với tiêu chí “3 dễ”: Dễ hiểu, dễ áp dụng, dễ thực hiện.

Theo đại biểu, đây sẽ là nguồn lực quan trọng giúp báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị. Đồng thời, Luật cũng nên mở rộng khung pháp lý cho các hình thức liên kết, xã hội hóa, hợp tác công - tư trong báo chí, có chính sách ưu đãi đột phá về thuế , đất đai, tiếp cận tín dụng… cho các cơ quan báo chí, kể cả với các đối tác liên kết khi tổ chức các sự kiện văn hóa, các hoạt động vì cộng đồng…

Ngoài ra, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, dự án luật không chỉ tạo khung pháp lý cho hoạt động báo chí, mà còn mở đường cho báo chí phát triển như một ngành công nghiệp văn hóa hiện đại...

Khi báo chí được đặt trong hệ sinh thái công nghiệp văn hóa, chúng ta có thể tạo ra một chuỗi giá trị gia tăng lớn, vừa phục vụ nhiệm vụ chính trị, vừa đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và quảng bá hình ảnh quốc gia. Đại biểu dẫn thực tế cho thấy báo chí hoàn toàn có thể trở thành hạt nhân của những sự kiện văn hóa, sáng tạo quy mô lớn thời gian qua. Những sự kiện này chứng minh rằng báo chí, khi gắn với công nghệ hiện đại, nghệ thuật biểu diễn và thị trường truyền thông, có thể trở thành trung tâm của công nghiệp văn hóa.

ĐBQH Lê Nhật Thành

Như vậy, Luật Báo chí (sửa đổi) cần bổ sung những cơ chế, chính sách rõ ràng hơn để báo chí được vận hành như một ngành công nghiệp văn hóa: Từ cơ chế tài chính dựa trên đặt hàng, đấu thầu nhiệm vụ công, đến việc cho phép liên kết hợp tác với các tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước.

Đặc biệt là chính sách thúc đẩy đổi mới sáng tạo theo tinh thần Nghị quyết 57, ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn, đến mở rộng báo chí đối ngoại... qua đó, giúp báo chí Việt Nam vươn ra thế giới...

Trong khi đó, đại biểu Lê Nhật Thành (Đoàn Hà Nội) quan tâm đến nội dung thu hồi giấy phép hoạt động báo chí trong Điều 20 quy định: “Cơ quan báo chí có giấy phép hoạt động báo chí nhưng không hoạt động thì giấy phép hết hiệu lực”.

Về nội dung này, để bảo đảm tính minh bạch, đại biểu đề nghị nêu rõ cơ quan báo chí có giấy phép hoạt động báo chí nhưng không hoạt động trong thời gian bao lâu thì giấy phép hết hiệu lực. Bên cạnh đó, để tiết kiệm thời gian, nguồn lực, giảm bớt các thủ tục hành chính không cần thiết, đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định mang tính nguyên tắc về trường hợp mặc dù cơ quan báo chí có giấy phép hoạt động báo chí, nhưng không hoạt động do các nguyên nhân khách quan, thời gian tạm dừng không hoạt động đó không được coi là căn cứ để xác định giấy phép hoạt động báo chí hết hiệu lực.

Lãnh đạo các cơ quan báo chí cùng đội ngũ phóng viên tác nghiệp tại Trung tâm Báo chí phục vụ Đại hội Đảng bộ TP Hà Nội lần thứ XVIII

Về quyền tác giả trong lĩnh vực báo chí (Điều 39), đại biểu nhận thấy quy định “cơ quan báo chí phải thực hiện theo pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan khi đăng, phát tác phẩm báo chí” mới dừng lại ở việc viện dẫn áp dụng quy định của Luật Sở hữu trí tuệ mà chưa tạo ra giá trị mới cho lĩnh vực báo chí.

Thêm vào đó, việc quy định như dự thảo Luật sẽ dẫn đến khoảng trống trong việc xác định trách nhiệm của cơ quan báo chí và phân định quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm báo chí có sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) (dùng AI để viết tin, chỉnh sửa ảnh, dựng video…).

Do đó, đại biểu đề nghị ban soạn thảo cân nhắc, chỉnh lý quy định tại Điều 39 dự thảo Luật theo hướng nghiên cứu bổ sung trách nhiệm của cơ quan báo chí trong việc bảo đảm quyền tác giả, quyền liên quan khi sử dụng AI để tạo ra tác phẩm báo chí, đồng thời quy định rõ nguyên tắc minh bạch và xác định trách nhiệm pháp lý.

Các đại biểu Quốc hội cũng đề nghị cơ quan soạn thảo dự luật tiếp tục rà soát, chuẩn hóa các thuật ngữ đã được giải thích, đồng thời bổ sung và giải thích các cụm từ được đề cập nhiều lần trong các điều khoản của dự thảo luật như: Nhà báo, Người làm báo, tổ hợp truyền thông đa phương tiện, kinh tế báo chí, nội dung số trả phí…

Việc chuẩn hóa và làm rõ các thuật ngữ này sẽ giúp Luật Báo chí (sửa đổi) không chỉ là công cụ quản lý mà còn là hành lang pháp lý thúc đẩy sự phát triển và nâng cao tính chuyên nghiệp của nền báo chí Việt Nam trong thời đại số.

Nguyễn Anh