Sản xuất lúa sạch giảm phát thải, nâng cao lợi nhuận nông nghiệp

Ngày 27/11 tại Cần Thơ, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT) cùng Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) tổ chức hội thảo "Thúc đẩy mở rộng diện tích sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp hướng đến mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030".

Sự kiện quy tụ đại diện cơ quan quản lý, viện nghiên cứu, doanh nghiệp và hợp tác xã nhằm đánh giá kết quả triển khai và đề xuất giải pháp mở rộng mô hình.

Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) phối hợp Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ NN&MT) và Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) tổ chức Hội thảo “Thúc đẩy mở rộng diện tích sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp hướng đến mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030” (Ảnh: Lê Sơn)

Tại hội thảo, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch VIETRISA cho biết, sau hai năm thực hiện, Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Đến cuối vụ Hè - Thu 2025, diện tích tham gia đạt 354.839ha, vượt 197% so với mục tiêu ban đầu.

Quy trình sản xuất mới giúp nông dân tiết giảm mạnh các chi phí đầu vào: giảm lượng giống 50-65% (70 - 130 kg/ha), giảm phân đạm trung bình 31,3%, giảm 1-3 lần tưới và phun thuốc bảo vệ thực vật.

Chi phí sản xuất giảm từ 1,7 - 4,9 triệu đồng/ha, tương đương giảm giá thành 326 - 1.052 đồng/kg lúa tươi. Đồng thời, năng suất tăng 1,4 - 15,9 tạ/ha, tức tăng trung bình 3,2 - 22,1% so với canh tác truyền thống.

Ở vụ Đông - Xuân, mức giảm phát thải đạt 3,7 tấn CO₂e/ha/vụ, khẳng định tiềm năng nhân rộng mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Phó Chủ tịch VIETRISA nhấn mạnh định hướng chiến lược: mở rộng diện tích cần gắn với mở rộng liên kết; giảm phát thải đòi hỏi chuẩn hóa quy trình; và nông dân chỉ hưởng lợi khi doanh nghiệp đóng vai trò chủ lực.

Đề án được xác định dựa trên nguyên tắc "trách nhiệm - tiêu chuẩn - liên kết chuỗi" với doanh nghiệp là hạt nhân và nông dân là trung tâm.

Tính tới kết thúc vụ Hè Thu 2025, quy mô diện tích tham gia Đề án đã đạt 354.839ha, vượt 197% so với mục tiêu đề ra

Những đánh giá trên được củng cố từ Dự án chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo thích ứng biến đổi khí hậu (TRVC). Thực tiễn triển khai cho thấy việc chuẩn hóa quy trình và xây dựng liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp và nông dân là điều kiện tiên quyết để phát triển mô hình sản xuất lúa tiên tiến, mang lại lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.

Sau hai vụ Hè - Thu 2024 và Đông - Xuân 2025, 10 doanh nghiệp trong dự án đã áp dụng quy trình 145/QĐ-TT-CLT trên 40.184ha, giúp giảm tổng cộng 156.416 tCO₂e và ghi nhận tỷ suất lợi nhuận bình quân của nông hộ đạt 59,06%.

Ngoài ra, 100% doanh nghiệp tham gia đã lồng ghép chính sách công bằng xã hội trong nội bộ và trong chuỗi liên kết. Đáng chú ý, 8 doanh nghiệp thuộc dự án đã được cấp chứng nhận "Gạo Việt xanh, phát thải thấp" cho hơn 70.000 tấn gạo, tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

Trường hợp của Công ty TNHH Angimex Kitoku cho thấy sự tham gia dự án giúp doanh nghiệp tiếp cận tín dụng xanh từ Ngân hàng MUFG (Nhật Bản), mở ra hướng tiếp cận tài chính bền vững cho ngành hàng lúa gạo.

Theo TS Trần Thu Hà, Giám đốc Dự án TRVC mục tiêu bao quát của dự án là hỗ trợ Đồng bằng sông Cửu Long chuyển đổi sang sinh kế nông nghiệp carbon thấp, nâng cao khả năng thích ứng trước biến đổi khí hậu.

Dự án ứng dụng hệ thống MRV-Tier3 để theo dõi thực hành nông học đến cấp ô ruộng thông qua ảnh vệ tinh, kết hợp mô hình DNDC để tính toán phát thải và lượng hóa hiệu quả kinh tế - xã hội theo tiêu chuẩn được Công ước khung Liên hợp quôca về biến đổi khí hậu công nhận. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành tín chỉ carbon cho ngành hàng lúa gạo.

TS Trần Thu Hà cho rằng TRVC là mô hình lõi của Đề án 1 triệu ha, tạo liên kết chuỗi điển hình và cung cấp dữ liệu thực tiễn để mở rộng diện tích (Ảnh: Lê Sơn)

Với cơ chế khuyến khích "giải thưởng dựa trên kết quả" tổng trị giá 57 tỷ đồng, TRVC tạo động lực để doanh nghiệp tăng cường liên kết với hợp tác xã và nông hộ, mở rộng sản xuất theo quy trình 145/4003 của Đề án 1 triệu ha.

Trong phần thảo luận, đại diện VIETRISA, Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long, Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, doanh nghiệp và các cơ quan chuyên môn Cần Thơ đều thống nhất rằng việc áp dụng ngay các tiến bộ kỹ thuật đã ban hành là cần thiết để giảm giống, giảm phân bón, giảm phát thải và tăng thu nhập cho nông dân.

Sức khỏe đất được xem là nền tảng của thâm canh bền vững. Đồng thời, mô hình liên kết chuỗi cần dựa trên hợp đồng rõ ràng và trách nhiệm minh bạch của các bên.

Từ những kết quả thực tế, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, đã phát đi lời kêu gọi hành động thống nhất tới các bên trong chuỗi liên kết.

Theo đó, các doanh nghiệp (vật tư và chế biến, tiêu thụ) được đề nghị chủ động liên kết với hợp tác xã và nông dân, đăng ký tham gia Dự án TRVC, sản xuất theo quy trình giảm phát thải đã ban hành, đồng thời tận dụng hỗ trợ kỹ thuật trong khâu theo dõi và đánh giá MRV để bảo đảm độ tin cậy.

Các địa phương, với đầu mối chủ trì là Sở Nông nghiệp và Môi trường, được đề nghị hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân trong chuỗi liên kết, hướng dẫn áp dụng đồng bộ quy trình sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải và nâng cấp vùng sản xuất.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh cũng đề nghị tổ chức SNV làm việc với nhà tài trợ DFAT/Chính phủ Australia và các nhà tài trợ quốc tế khác để mở rộng vùng Dự án TRVC sang các địa phương Cần Thơ, Vĩnh Long và Cà Mau, tạo thêm cơ hội tham gia cho nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân, qua đó góp phần thúc đẩy tiến độ hoàn thành mục tiêu 1 triệu ha lúa vào năm 2030.

Về phía VIETRISA, Hiệp hội được giao nhiệm vụ phối hợp chặt chẽ trong giám sát, hướng dẫn, hỗ trợ doanh nghiệp trong và ngoài Dự án TRVC, đồng thời xem xét chứng nhận “Gạo Việt xanh, phát thải thấp” cho các doanh nghiệp và hợp tác xã được địa phương xác nhận tuân thủ đầy đủ quy trình.

Hiệp hội VIETRISA biểu dương các cá nhân có đóng góp xuất sắc cho Hiệp hội năm 2025 (Ảnh: Lê Sơn)

Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật khẳng định cam kết đồng hành chặt chẽ cùng địa phương, doanh nghiệp và hợp tác xã trên ba trọng tâm: phối hợp giám sát thực hiện quy trình đo đạc MRV; hỗ trợ xây dựng, mở rộng mô hình liên kết chuỗi, lấy doanh nghiệp làm hạt nhân, nông dân làm trung tâm và tạo điều kiện tối đa cho ứng dụng tiến bộ kỹ thuật (từ quản lý nước, đất, rơm rạ đến số hóa và MRV) cho đến khi Nhà nước cho phép trao đổi tín chỉ carbon.

Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nhấn mạnh, chưa bao giờ có thời điểm thuận lợi như hiện nay khi Việt Nam hội tụ đầy đủ thị trường, kỹ thuật, chính sách và quyết tâm để đưa hạt gạo bước sang một trang mới: Xanh hơn, sạch hơn, cạnh tranh hơn.

Mỗi đơn vị, theo ông, sẽ trở thành một mắt xích mạnh, góp phần tạo ra hệ sinh thái triệu ha không chỉ đạt diện tích mà còn mang lại giá trị mới cho nông dân và ngành hàng lúa gạo Việt Nam.

Tại hội thảo, các đại biểu đánh giá thời điểm hiện nay hội đủ điều kiện về thị trường, kỹ thuật và chính sách để ngành lúa gạo chuyển sang giai đoạn phát triển xanh và nâng cao khả năng cạnh tranh.

Nhân dịp này, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam trao biểu trưng khen thưởng cho các tập thể và cá nhân có đóng góp nổi bật trong năm 2025.

Hoàng Lân