Xây dựng Quốc gia khởi nghiệp - nghĩ về khát vọng, thể chế và hệ sinh thái

Các nền tảng số bùng nổ, thương mại điện tử phát triển mạnh, trí tuệ nhân tạo và blockchain tạo ra vô vàn cơ hội mới

Gần nhất, ngày 22/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chủ trì cuộc họp cho ý kiến về Đề án xây dựng quốc gia khởi nghiệp để chuẩn bị trình cấp có thẩm quyền ban hành.

Tại sao Việt Nam phải trở thành quốc gia khởi nghiệp?

Trong suốt nhiều thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những thành tựu phát triển kinh tế - xã hội đáng ghi nhận, với tốc độ tăng trưởng nhanh, hội nhập mạnh mẽ, đời sống người dân không ngừng được cải thiện.

Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng dựa trên khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ và đầu tư công đang dần bộc lộ giới hạn. Năng suất lao động vẫn ở mức thấp. Cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt. Áp lực vượt qua "bẫy thu nhập trung bình" và tình trạng già hóa dân số đòi hỏi một cú hích mới – và cú hích đó chính là làn sóng khởi nghiệp. Đó là sự thật mà chúng ta phải đối mặt…

Trong bối cảnh ấy, Việt Nam lại đang sở hữu yếu tố "thiên thời" hiếm có: dân số trẻ, năng động, yêu công nghệ và sẵn sàng hội nhập. Các nền tảng số bùng nổ, thương mại điện tử phát triển mạnh, trí tuệ nhân tạo và blockchain tạo ra vô vàn cơ hội mới. Nếu được khơi dậy và dẫn dắt đúng hướng, thế hệ trẻ Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành động lực trung tâm của một cuộc bứt phá chiến lược – nơi khởi nghiệp không chỉ tạo ra giá trị kinh tế, mà còn là biểu tượng cho bản lĩnh quốc gia.

Chính vì vậy, tại nhiều diễn đàn lớn, các nhà lãnh đạo cấp cao của Việt Nam đã thể hiện tầm nhìn mạnh mẽ về sứ mệnh này. Thủ tướng Phạm Minh Chính từng nhấn mạnh rằng: "Khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo là một động lực, một nguồn lực quan trọng trong phát triển của mỗi quốc gia", đồng thời yêu cầu phải "tạo phong trào khởi nghiệp – đổi mới – chuyển đổi số không giới hạn dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự vào cuộc của toàn xã hội".

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại Diễn đàn quốc gia về doanh nghiệp công nghệ số: "Chúng ta đang tiến vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước, trong đó khoa học, công nghệ cùng đổi mới sáng tạo sẽ là sự lựa chọn tất yếu"

Quốc gia khởi nghiệp – một định nghĩa dẫn tới hành động

Khái niệm quốc gia khởi nghiệp (startup nation) không chỉ đơn thuần được hiểu là một quốc gia có nhiều startup đang hoạt động. Đó là một mô hình phát triển quốc gia mới, nơi khởi nghiệp không còn là lựa chọn cá nhân, mà trở thành động lực chiến lược của cả nền kinh tế và xã hội.

Một quốc gia khởi nghiệp là nơi: Thứ nhất, mỗi công dân đều có cơ hội, niềm tin và công cụ để bắt đầu hành trình khởi nghiệp, bất kể họ xuất thân từ đâu, học vấn thế nào hay sinh sống ở vùng địa lý nào.

Thứ hai, Nhà nước kiến tạo một hệ sinh thái đồng bộ – bao gồm thể chế linh hoạt, giáo dục khai phóng, tài chính mạo hiểm và hạ tầng công nghệ hiện đại – để hỗ trợ tối đa cho quá trình hình thành, phát triển và vươn tầm của các doanh nghiệp mới.

Thứ ba, văn hóa khởi nghiệp lan tỏa trong toàn xã hội: nơi sáng tạo được khuyến khích, khác biệt được tôn trọng, rủi ro được chấp nhận và thất bại được xem là một phần tất yếu trên hành trình đến thành công.

Trên hết, một quốc gia khởi nghiệp là nơi một ý tưởng nhỏ của một cá nhân bình thường có thể trở thành một doanh nghiệp toàn cầu, được tiếp sức bởi hệ thống luật pháp công bằng, thể chế hành chính thân thiện, cộng đồng hỗ trợ và niềm tin xã hội vào khả năng vươn lên của con người.

Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu tại Diễn đàn quốc gia về doanh nghiệp công nghệ số: "Chúng ta đang tiến vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước, trong đó khoa học, công nghệ cùng đổi mới sáng tạo sẽ là sự lựa chọn tất yếu". Thông điệp ấy chính là sự khẳng định rõ ràng nhất cho mô hình quốc gia khởi nghiệp.

Quốc gia khởi nghiệp là một hình thái phát triển nơi niềm tin vào con người thay thế cho niềm tin vào tài nguyên, sáng tạo thay thế cho sao chép, và tinh thần dấn thân thay thế cho tâm lý an phận. Đó là phương châm hành động cho những quốc gia khao khát vươn lên bằng chính nội lực của mình. Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một quốc gia như thế – nếu chúng ta dám tin, dám trao quyền và dám hành động.

Ngày 22/7, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chủ trì cuộc họp cho ý kiến về Đề án xây dựng quốc gia khởi nghiệp - Ảnh VGP/Nhật Bắc

Khởi nghiệp phải trở thành một giá trị và sức mạnh quốc gia

Trong lịch sử dân tộc, tinh thần khởi nghiệp chưa bao giờ thiếu. Từ người nông dân cải tiến cày bừa, đến thương nhân buôn bán qua biên giới, từ những thanh niên lập nghiệp nơi vùng sâu đến những trí thức sáng chế ra nhiều sản phẩm – tất cả đều là hạt giống của quốc gia khởi nghiệp. Nhưng giờ đây, Việt Nam cần nâng tầm tinh thần đó từ cấp độ cá nhân lên cấp độ chiến lược quốc gia.

Chúng ta cần khơi dậy khởi nghiệp như một giá trị văn hóa mới – nơi người trẻ dám nghĩ lớn, dám làm khác, dám theo đuổi đam mê và tạo ra giá trị bền vững. Cũng giống như Hàn Quốc từng biến giấc mơ công nghiệp hóa thành sứ mệnh dân tộc, Việt Nam có thể biến khởi nghiệp thành "giấc mơ Việt Nam" của thế kỷ 21 – giấc mơ của sáng tạo, tự do và bản lĩnh.

Khởi nghiệp không thể trở thành trụ cột phát triển nếu chỉ dừng lại ở phong trào hay một vài điển hình cá nhân. Để khởi nghiệp thực sự trở thành sức mạnh quốc gia, Việt Nam cần thực hiện những chuyển đổi sâu sắc và có hệ thống – bắt đầu từ thể chế và giáo dục, hai nền tảng căn cốt của mọi cuộc chuyển hóa lớn.

Đề xuất thí điểm các "đặc khu khởi nghiệp" tại TP.HCMthí điểm các "đặc khu khởi nghiệp" tại TP HCM, Hà Nội, Hải Phòng và Đà Nẵng

Trước hết, thể chế cần được cải cách mạnh mẽ để giải phóng năng lực sáng tạo và tháo gỡ những nút thắt đang kìm hãm khát vọng khởi nghiệp. Không một startup nào có thể lớn lên nếu bị bóp nghẹt bởi thủ tục hành chính rườm rà, pháp luật thiếu minh bạch, hay rào cản vô hình trong tiếp cận thị trường và các nguồn lực. Ý tưởng chỉ có thể nảy nở và sinh sôi khi được gieo trên mảnh đất tự do, công bằng và được nuôi dưỡng bởi một hệ thống luật lệ khuyến khích dấn thân.

Vì vậy, Nhà nước cần chủ động đóng vai trò "bà đỡ thể chế" bằng các hành động thiết thực: cải cách triệt để các thủ tục liên quan đến thành lập, vận hành và giải thể doanh nghiệp; ban hành Luật Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo với các quy định bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, hỗ trợ mô hình sandbox cho công nghệ mới; đồng thời thiết lập hệ thống ưu đãi về thuế, tín dụng và tài chính dành riêng cho startup, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao, chuyển đổi số và đổi mới xã hội.

Song song với cải cách thể chế, giáo dục cần được định hình lại để gieo mầm doanh nhân từ trong nhà trường. Không ai sinh ra đã là doanh nhân. Khởi nghiệp, về bản chất, là kết quả của một quá trình hun đúc bản lĩnh, nuôi dưỡng tinh thần dấn thân và rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề – tất cả đều có thể học được, nếu giáo dục biết cách truyền cảm hứng và khơi mở tiềm năng cá nhân.

Điều đó đòi hỏi một cuộc chuyển hóa sâu sắc từ giáo dục truyền đạt kiến thức sang giáo dục toàn diện. Trường học phải là nơi rèn luyện tư duy sáng tạo, phản biện, làm việc nhóm, học qua trải nghiệm thực tiễn. Chương trình giảng dạy cần gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp, để sinh viên không chỉ học kiến thức mà còn thử nghiệm ý tưởng, xây dựng mô hình kinh doanh, làm quen với thị trường. Các câu lạc bộ khởi nghiệp, cuộc thi sáng tạo, dự án thực tế… cần được thúc đẩy và hỗ trợ như một phần của quá trình trưởng thành toàn diện.

Một hệ thống giáo dục biết gieo những "hạt giống doanh nhân" từ sớm sẽ tạo nên thế hệ công dân khởi nghiệp – những người không chỉ tìm việc làm, mà tạo ra việc làm; không chỉ thích nghi, mà dẫn dắt sự thay đổi. Đó chính là lực đẩy bền vững cho một quốc gia dám vươn lên bằng chính nội lực của mình.

Một số giải pháp đột phá

Thực tế, Đảng, Nhà nước đã và đang thực hiện hàng loạt chủ trương, chính sách đột phá mang tầm chiến lược để khơi thông nguồn lực, thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Trong đó, bốn Nghị quyết "bộ tứ trụ cột" của Bộ Chính trị có tầm quan trọng đặc biệt, đó là các nghị quyết về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; về xây dựng và thực thi pháp luật; về phát triển kinh tế tư nhân; về hội nhập quốc tế. Các nghị quyết khác về phát triển giáo dục, y tế, văn hóa, kinh tế nhà nước cũng có tầm quan trọng đột phá, chiến lược tương tự.

Để hiện thực hóa khát vọng trở thành một quốc gia khởi nghiệp, Việt Nam cần nhanh chóng hơn nữa trong chuyển từ nhận thức sang hành động, từ định hướng sang kiến tạo chính sách cụ thể.

Theo đó, xin đề xuất các cơ quan có thể xem xét ban hành một Chiến lược quốc gia về khởi nghiệp đến năm 2035. Chiến lược này cần xác lập rõ tầm nhìn, mục tiêu và lộ trình triển khai – từ số lượng và chất lượng startup, chỉ số đổi mới sáng tạo, đến phát triển hệ sinh thái và nguồn nhân lực khởi nghiệp. Chiến lược không chỉ đóng vai trò định hướng, mà còn là cam kết chính trị cấp cao về việc lấy đổi mới sáng tạo làm động lực tăng trưởng trong kỷ nguyên mới.

Cùng với đó, thiết lập Quỹ đầu tư quốc gia cho khởi nghiệp theo mô hình hợp tác công – tư. Khởi nghiệp không thể lớn mạnh nếu thiếu vốn mồi, trong khi các quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước còn hạn chế. Nhà nước cần chủ động góp phần tạo lập thị trường bằng cách góp vốn cùng doanh nghiệp, hỗ trợ các quỹ đầu tư thiên thần (Nhà đầu tư hỗ trợ khởi nghiệp ở giai đoạn thai nghén- angel investor), và bảo lãnh tín dụng cho các mô hình đổi mới sáng tạo. Quỹ không chỉ cung cấp nguồn lực tài chính, mà còn gửi đi tín hiệu mạnh mẽ về sự đồng hành và tin tưởng từ phía Nhà nước.

Một giải pháp đột phá khác có thể tính đến là thí điểm các "đặc khu khởi nghiệp" tại TP HCM, Hà Nội, Hải Phòng và Đà Nẵng. Đây sẽ là những "phòng thí nghiệm thể chế" tiên phong, nơi các chính sách ưu đãi về thuế, thủ tục hành chính, sandbox công nghệ và kết nối đầu tư được thử nghiệm linh hoạt và mạnh mẽ. Đặc khu không chỉ tạo môi trường thuận lợi cho startup phát triển, mà còn là hình mẫu để nhân rộng ra toàn quốc.

Cùng với đó, kết nối mạng lưới startup Việt toàn cầu. Việt Nam cần chủ động huy động trí tuệ và nguồn lực của cộng đồng trí thức kiều bào, doanh nhân công nghệ Việt ở nước ngoài, đồng thời học hỏi mô hình thành công từ các hệ sinh thái khởi nghiệp tiên tiến như Israel, Singapore, Hàn Quốc hay Estonia. Từ đó, tạo nên một mạng lưới đổi mới xuyên biên giới – nơi người Việt dù ở bất cứ đâu cũng có thể khởi nghiệp cho Việt Nam.

Chúng ta đã nói nhiều đến khát vọng Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045. Trong thế kỷ trí tuệ và sáng tạo, khởi nghiệp không phải là khẩu hiệu – mà là con đường thực tiễn nhất để khai mở năng lực quốc gia. Hãy biến Việt Nam thành quốc gia dám tin, dám đầu tư, dám trao cơ hội cho thế hệ trẻ. Bởi vì trong mỗi giấc mơ khởi nghiệp của người Việt, ẩn chứa giấc mơ vươn mình của cả dân tộc.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng

Theo VGP