Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực cho phát triển

Chiều 31/10, giải trình về hiệu quả đầu tư ngân sách Nhà nước cho KHCN, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt cho biết, hoạt động KHCN là hoạt động có nhiều đặc thù, bản chất nghiên cứu khoa học có tính mới, rủi ro và có độ trễ. Các nghiên cứu khoa học triển khai trong nhiều giai đoạn và nhiều kết quả nghiên cứu thành công còn cần tiếp tục được đầu tư từ nguồn lực NSNN hoặc nguồn lực xã hội để phát huy trong thực tế.

Tuy vậy, Bộ trưởng vẫn nhận định, KHCN và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế-xã hội, còn tồn tại tình trạng nhiệm vụ KHCN chưa bám sát với yêu cầu sản xuất và đời sống.

Các chương trình và nhiệm vụ công nghệ chưa góp phần hình thành các lĩnh vực công nghệ hay ngành mũi nhọn. Nhiều kết quả KHCN từ các nhiệm vụ KHCN sử dụng ngân sách Nhà nước (NSNN) còn chậm được ứng dụng trong thực tiễn…

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt

Về vấn đề thu hút nguồn lực xã hội đầu tư cho KHCN và đổi mới sáng tạo, theo Bộ trưởng, khoảng 10 năm trước đây, kinh phí hoạt động KHCN chủ yếu dựa vào NSNN, chiếm khoảng 70-80% tổng đầu tư cho KHCN.

Tới nay, đầu tư cho KHCN từ NSNN và doanh nghiệp đã tương đối cân bằng, với tỷ lệ tương ứng là 52% và 48%; Giai đoạn tới 2030, phấn đấu tỷ trọng này là 30%-70% như trung bình của các nước có KHCN tiên tiến.

Về Quỹ phát triển KHCN của doanh nghiệp theo thống kê của Tổng cục Thống kê, giai đoạn 2015-2021, có 1.281 lượt doanh nghiệp trích lập Quỹ với tổng số tiền hơn 23.000 tỷ đồng, trong đó số sử dụng trên 14.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 60%. Số doanh nghiệp đã trích lập quỹ khá khiêm tốn, chủ yếu là các doanh nghiệp lớn như Viettel, PVN, VNPT…

Việc trích lập và sử dụng quỹ còn có những vướng mắc, khó khăn đó là tỷ lệ trích lập quỹ chưa phù hợp với cơ cấu và quy mô của doanh nghiệp Việt Nam; Gần như không có doanh nghiệp FDI nào trích lập quỹ cho thấy cơ chế khuyến khích trích lập và sử dụng quỹ chưa phù hợp, chưa hấp dẫn.

Quy định hiện nay chưa cho phép sử dụng quỹ để mua sắm máy móc thiết bị đổi mới công nghệ để phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất kinh doanh; Thủ tục hành chính trong kiểm soát chi quỹ chưa linh động với đặc thù của quỹ…

Để tháo gỡ khó khăn, Bộ đã ban hành Thông tư 05 để hướng dẫn sử dụng quỹ phát triển KHCN của các doanh nghiệp. Thông tư này đã bãi bỏ các quy định cứng nhắc, không đúng với tinh thần tôn trọng vai trò tự chủ của doanh nghiệp trong hoạt động quyết định, định hướng nội dung nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ…

Để khuyến khích hơn nữa doanh nghiệp trích lập quỹ phát triển KHCN trong giai đoạn tới, Bộ sẽ đề xuất Chính phủ giao Bộ KHCN chủ trì nghiên cứu đề xuất sửa đổi các quy định của luật KHCN năm 2013, Nghị định 95 về cơ chế tài chính và đầu tư cho KHCN đề nghiên cứu đề xuất thêm các giải pháp tăng tính hấp dẫn đối với doanh nghiệp trong việc trích lập và sử dụng quỹ. Đồng thời nghiên cứu, tham mưu Chính phủ báo cáo Quốc hội về cơ chế đặc thù trong mua sắm, đầu tư từ nguồn quỹ cho KHCN và phát triển công nghệ…