Mặt trái của ngành công nghiệp thời trang Châu Á

Dòng nước đen chảy qua khu sản xuất Savar ở thủ đô Dhaka, Bangladesh (Ảnh: CNN)

Những dòng sông chuyển màu

Đứng trên con sông gần nhà và cũng gần với một trong những khu sản xuất sản phẩm may mặc lớn ở thủ đô Dhaka của Bangladesh, anh Haji Muhammad Abdus Salam mường tượng lại khung cảnh trước khi xuất hiện các nhà máy. “Khi tôi còn nhỏ, không có nhà máy may mặc nào ở đây. Chúng tôi thường trồng hoa màu và đánh bắt cá. Bầu không khí rất tuyệt”, anh nói.

Giờ đây, dòng sông đen như mực. Anh Abdus Salam cho biết chất thải từ các nhà máy may mặc và nhuộm gần đó đã làm ô nhiễm nguồn nước.

Ông Ridwanul Haque, Giám đốc điều hành của tổ chức phi chính phủ Agroho có trụ sở tại Dhaka, gọi ô nhiễm hóa chất độc hại là “vấn đề lớn ở một quốc gia như Bangladesh”.

Ông Haque cho biết các con sông và kênh rạch chảy qua Dhaka đã chuyển sang màu đen như mực do bùn và nước thải của các nhà máy dệt, nhuộm tạo ra. Nước này rất đặc... giống như hắc ín và trong mùa đông, khi nước mưa không còn làm loãng nước thải, “bạn có thể ngửi thấy nó”, ông nói.

Bangladesh là trung tâm sản xuất hàng may mặc lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc. Xuất khẩu hàng may mặc của nước này lên đến 34 tỷ USD vào năm 2019. Quần áo được sản xuất và hoàn thiện tại Bangladesh thường có mặt tại các cửa hàng trên các con phố chính khắp Châu Âu và Mỹ.

Công nhân làm việc tại một nhà máy nhuộm ở thủ đô Dhaka của Bangaldesh (Ảnh: Getty)

Khi người tiêu dùng bị thu hút bởi các xu hướng màu sắc mới nhất, sẽ rất ít người nghĩ đến các loại thuốc nhuộm hay sự độc hại của nó. Trên thực tế, ngành công nghiệp thời trang là nguyên nhân gây ra tới 1/5 ô nhiễm nguồn nước; Một phần do quy định và thực thi yếu kém ở các nước sản xuất như Bangladesh, nơi nước thải thường được đổ trực tiếp ra sông, suối. Chất thải thường là hỗn hợp của các hóa chất gây ung thư, thuốc nhuộm, muối và kim loại nặng. Nó không chỉ làm tổn hại đến môi trường mà còn gây ô nhiễm nguồn nước uống thiết yếu.

Tuy nhiên, ngành dệt may có vai trò cực kỳ quan trọng đối với nền kinh tế Bangladesh khi chiếm 20% GDP và thu hút khoảng 4 triệu nhân công. Do đó, những cư dân như anh Abdus Salam không muốn thấy các nhà máy đóng cửa. “Nhiều người trong chúng tôi đang làm việc trong những nhà máy này. Nếu họ đóng cửa, công nhân sẽ mất việc làm”, anh chia sẻ.

Ô nhiễm nước từ ngành công nghiệp dệt may là một vấn đề lớn ở các nước sản xuất hàng may mặc, hầu hết ở Châu Á, do nguồn lao động giá rẻ rất dồi dào.

Cái giá của màu sắc

Theo Quỹ Ellen MacArthur (quỹ sáng kiến kinh tế mới trong ngành nhựa), ngành công nghiệp thời trang sử dụng khoảng 93 tỷ m3 nước mỗi năm, đủ để lấp đầy 37 triệu bể bơi tiêu chuẩn Olympic. Cùng với hoàn thiện sản phẩm, nhuộm là quá trình gây ô nhiễm và tiêu tốn nhiều năng lượng nhất.

Hoàn thiện bề mặt sản phẩm là sử dụng các hóa chất hoặc phương pháp xử lý vải theo nhu cầu mong muốn. Chẳng hạn như tẩy trắng, làm mềm hoặc làm cho quần áo có khả năng chống nước hoặc chống nhăn. Một lượng lớn nước và hóa chất cũng được sử dụng trong quá trình nhuộm để đảm bảo màu sắc sống động bám vào vải và không bị phai.

Lấy ví dụ như vải denim dùng để may quần jean. Theo Liên hợp quốc, việc sản xuất một chiếc quần jean tiêu thụ khoảng 7.500 lít nước, từ việc trồng bông thô đến thành phẩm. Để đảm bảo màu xanh, chỉ hoặc vải được nhúng nhiều lần trong các thùng lớn thuốc nhuộm chàm tổng hợp.

Sau khi nhuộm, vải denim được xử lý và giặt với nhiều hóa chất hơn để làm mềm hoặc tạo vân. Để có được vẻ ngoài bị phai màu hoặc sờn rách, vải denim thậm chí còn phải ngâm trong nhiều loại hóa chất khác, trong đó có axit, enzym, thuốc tẩy và formaldehyde. Sau khi hoàn thành, cách đơn giản nhất là các nhà máy sẽ loại bỏ nước thải chứa đầy hóa chất vào các sông, hồ gần đó.

Một nhà máy nhuộm vải ở Hàng Châu, Chiết Giang, Trung Quốc (Ảnh: Getty)

Ngân hàng Thế giới đã xác định được 72 chất độc hại từ dệt, nhuộm vải. Khi ở trong đường nước, chúng tích tụ đến mức ánh sáng bị cản trở không thể xuyên qua bề mặt, làm giảm khả năng quang hợp của thực vật. Điều này làm giảm nồng độ oxy trong nước, giết chết các động thực vật thủy sinh.

Ngoài ra, trong số đó còn có các chất hóa học và kim loại nặng. Những chất này có thể tích tụ trong cơ thể, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư, bệnh cấp tính và những vấn đề về da. Một số khác được phát hiện gia tăng độc tính khi chúng hoạt động trong chuỗi thức ăn.

Trong một nỗ lực, các quốc gia đã có những biện pháp riêng để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Bộ Môi trường, Rừng và Biến đổi khí hậu Bangladesh yêu cầu tất cả các cơ sở gây ô nhiễm phải lắp đặt hệ thống xử lý nước thải và vận hành chúng một cách tối ưu.

Ở Trung Quốc, một loạt chính sách môi trường mới cứng rắn đã được ban hành trong vài năm qua. Chính sách buộc hàng nghìn công ty phải đóng cửa tạm thời trong năm 2017 do vi phạm luật môi trường hay năm 2018, Chính phủ nước này đã áp dụng mức thuế bảo vệ môi trường mới nhằm cắt giảm việc xả thải gây ô nhiễm.

Nhiều “ông lớn” trong ngành thời trang cũng cam kết xác định các nhà cung cấp, cũng như thực hiện những quy định về bảo vệ môi trường và quản lý hóa chất khắc nghiệt hơn trong các nhà máy và chuỗi cung ứng của họ.