Báo chí cần chuyển mình để giữ vai trò dẫn dắt

Mạng xã hội lợi thế tốc độ nhưng thiếu kiểm chứng

Chưa bao giờ công chúng lại tiếp cận thông tin dễ dàng như hiện nay. Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh và vài cú click chuột, người dùng có thể chia sẻ, bình luận và thậm chí “tạo ra” tin tức trên mạng xã hội.

Tính tức thời và khả năng tương tác cao đã biến các nền tảng này trở thành nguồn tin nhanh chóng, dễ tiếp cận. Điều này đặt báo chí chính thống vào cuộc cạnh tranh khốc liệt không chỉ về tốc độ, mà cả sự thu hút và tương tác.

Tuy nhiên, với đặc điểm mở, mạng xã hội cũng trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho tin giả, tin chưa kiểm chứng, tin giật gân áp đảo, tạo nên sự hoài nghi và phân hóa trong xã hội.

Trong bối cảnh đó, công chúng ngày càng kỳ vọng báo chí không chỉ đưa tin, mà còn giúp họ xác lập sự thật, định hướng đúng sai và tạo dựng niềm tin.

Báo chí cần chuyển mình để giữ vai trò dẫn dắt, khẳng định sứ mệnh trong thời đại mới

Thực tế cho thấy, trong nhiều vụ việc nhạy cảm như thiên tai, dịch bệnh, hay các sự kiện chính trị - xã hội lớn, thông tin từ mạng xã hội thường bị cắt ghép, xuyên tạc, gây hoang mang trong dư luận. Chỉ khi các cơ quan báo chí chính thức vào cuộc, sự thật mới được xác định và ổn định tâm lý công chúng.

Chia sẻ về vấn đề này, nhà báo Mai Phong, Báo Bảo vệ Pháp luật nhận định: “Mạng xã hội mặc dù nhanh chóng và lan tỏa nhưng thiếu kiểm duyệt. Nếu không được định hướng bởi các nguồn tin chính thống, công chúng dễ bị dẫn dắt sai lệch, gây bất ổn xã hội. Do đó, báo chí chính thống với trách nhiệm và cơ chế pháp lý rõ ràng vẫn là nguồn tin đáng tin, giúp công chúng hiểu rõ sự kiện và xây dựng một môi trường thông tin lành mạnh”.

Độ tin cậy là “vốn liếng” lớn nhất của báo chí

Trong xã hội hiện đại, báo chí chính thống là công cụ truyền thông chiến lược, góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự xã hội và phát triển đất nước. Các cơ quan báo chí phải không ngừng đổi mới nội dung, phương thức và ứng dụng công nghệ để không bị “tụt hậu” so với mạng xã hội.

Bên cạnh đó, báo chí cần tận dụng mạng xã hội như một kênh lan tỏa nội dung, nhưng phải giữ vững vai trò “người dẫn đường” cho dư luận, chứ không nên chạy theo xu hướng giật gân, câu view.

Không ngẫu nhiên mà trong các cuộc “khủng hoảng thông tin”, người dân vẫn ưu tiên tìm đến các cơ quan báo chí để kiểm chứng thông tin thay vì tin vào những “hot trend” hay video lan truyền trên mạng.

Chẳng hạn, trong nhiều giai đoạn quan trọng như: Dịch COVID-19, các kỳ bầu cử, các sự kiện chính trị lớn… chính báo chí là lực lượng cung cấp thông tin chuẩn xác, minh bạch, góp phần ổn định dư luận xã hội. Không chỉ đơn thuần là đưa tin, báo chí còn giúp công chúng hiểu đúng, hành động đúng.

Bạn đọc trẻ háo hức với Triển lãm ảnh và ấn phẩm đặc biệt kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh do Báo Nhân Dân tổ chức (Ảnh: Sơn Tùng)

Nếu nói, độ tin cậy là “vốn liếng” lớn nhất của báo chí có lẽ không sai, bới nó không chỉ phản ánh kết quả của quy trình làm việc chặt chẽ, tuân thủ pháp luật và đạo đức nghề nghiệp, mà còn là sự kiểm chứng qua thời gian, qua những biến động lớn của đất nước và thế giới.

Người dân có thể đọc tin từ mạng xã hội, nhưng để xác định thông tin nào đúng, sai thì báo chí chính thống vẫn là kênh ưu tiên được nhiều người lựa chọn. Sự tin cậy là giá trị mà không nền tảng nào có thể thay thế nếu không dựa trên sự trung thực, kiểm chứng và trách nhiệm.

Chia sẻ về vấn đề này, Luật sư Lê Vĩnh Ngọc Bảo - Giám đốc Công ty Luật TNHH Inter Justice cho rằng, báo chí chính là điểm tựa cho công chúng trong việc xác lập thông tin đúng. Báo chí không chỉ đưa tin mà còn kiểm chứng, phân tích và đặt thông tin trong từng bối cảnh. Đây là sự khác biệt cốt lõi giữa báo chí chuyên nghiệp và thông tin từ mạng xã hội.

Ngoài ra, theo Luật sư Lê Vĩnh Ngọc Bảo, báo chí không thể tách rời khỏi những vấn đề của cộng đồng. Trách nhiệm xã hội của báo chí không chỉ nằm ở việc phản ánh sự kiện, mà còn thể hiện ở vai trò giám sát quyền lực, bảo vệ người yếu thế, đấu tranh chống tiêu cực và cổ vũ điều tích cực.

“Từ các chiến dịch điều tra chống tham nhũng, phản ánh sai phạm trong quản lý đất đai, đến các chương trình thiện nguyện, đồng hành cùng người dân vùng lũ, báo chí đã và đang khẳng định vai trò là một phần không thể thiếu của xã hội dân chủ, công bằng. Sự tin cậy không thể xây dựng trong một ngày, và trách nhiệm xã hội không phải là khẩu hiệu. Đó là hành trình bền bỉ mà báo chí phải theo đuổi trong từng dòng tin, từng trang viết”, Luật sư Lê Vĩnh Ngọc Bảo nói.

Không thể thay thế nhưng cần chuyển mình

Dù giữ vai trò then chốt, báo chí vẫn phải đổi mới để thích ứng với thói quen tiêu dùng thông tin mới. Sự phát triển của báo điện tử, podcast, báo chí dữ liệu (data journalism) hay báo chí trên nền tảng số (platform journalism) cho thấy ngành Báo đang chủ động nắm bắt công nghệ để không bị tụt lại.

Như Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng từng nhận định: Báo chí muốn giữ vững vị thế của mình thì cần làm khác mạng xã hội, quay về với giá trị cốt lõi của báo chí là tính xác thực, chính xác, khách quan, có trách nhiệm giải trình, đạo đức nghề nghiệp. Thay vì đưa tin thì cần nâng cao chất lượng nội dung như phân tích, đánh giá, đưa ra giải pháp, dẫn dắt, định hướng xã hội.

Mạng xã hội có lợi thế về tốc độ nhưng thiếu kiểm chứng về nguồn tin, trong khi công chúng ngày càng kỳ vọng báo chí có thể giúp họ xác lập sự thật, định hướng đúng - sai và tạo dựng niềm tin (Ảnh minh họa)

Trước làn sóng công nghệ số và sự trỗi dậy mạnh mẽ của mạng xã hội, báo chí không thể đứng yên nếu muốn giữ vai trò định hướng dư luận, dẫn dắt công chúng. Chuyển mình không chỉ là một lựa chọn, mà là yêu cầu sống còn để báo chí tiếp tục khẳng định sứ mệnh trong thời đại mới.

Dù chuyển mình mạnh mẽ, nhưng báo chí vẫn phải giữ vững các giá trị cốt lõi: Thông tin trung thực, khách quan, vì lợi ích công chúng và quốc gia. Đó là yếu tố phân biệt báo chí chính thống với mạng xã hội.

Chuyển mình ở đây không chỉ là số hóa hay đưa nội dung lên nền tảng mạng xã hội, mà là thay đổi toàn diện từ tư duy làm báo đến mô hình tổ chức, kỹ thuật và cách thức tiếp cận độc giả. Báo chí phải làm mới ngôn ngữ, đổi mới hình thức thể hiện, từ báo in truyền thống sang báo đa phương tiện: Video, podcast, đồ họa tương tác, dữ liệu lớn...

Chia sẻ tại hội thảo “Đón đầu tương lai báo chí: Kiến tạo mô hình bền vững” vừa diễn ra mới đây, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, nhận định: Trong tương lai, muốn phát triển phải đổi mới sáng tạo. Đổi mới sáng tạo liên tục là “keyword” duy nhất để làm cho báo chí trở nên hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, hiện nay mối quan tâm của người dùng thay đổi rất nhanh, đặc biệt là với người trẻ.

“Ngày hôm nay, đề tài này vẫn còn là trend, ngày mai đã biến mất. Hôm nay sản phẩm này còn hot nhưng ngày mai đã là sản phẩm khác rồi… Nhu cầu của tin tức cũng vậy. Hôm nay còn mới mẻ nhưng một thời gian sau đã trở nên lỗi thời. Vì vậy, người làm báo phải thay đổi liên tục. Sắp tới, báo chí muốn tồn tại phải đổi mới sản phẩm liên tục”, Tổng Biên tập Báo Nhân dân nhấn mạnh.

Còn theo ông Nguyễn Văn Bá, Tổng Biên tập Báo VietnamNet cho rằng, hiện nay, báo chí của chúng ta đang đứng ở một giai đoạn nhiều tác động, nhất là mạng xã hội, làn sóng công nghệ AI. Câu hỏi cấp thiết đặt ra là làm sao để báo chí tồn tại và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số. Muốn phát triển bền vững, mỗi cơ quan báo chí cần phải xác định những mô hình, cách thức đi phù hợp với chính bản thân mình, dựa trên các trụ cột gồm nội dung, kinh doanh và công nghệ.

Ông cũng khẳng định, việc đầu tư vào nội dung, coi trọng chuyện công nghệ để phân phối nội dung thông tin là điều kiện tiên quyết mà cơ quan báo chí nào cũng phải xác định để bắt kịp xu thế. Báo chí không thể đứng ngoài tiến trình chuyển đổi số.

Từ đối đầu đến đồng hành

Trước đây, báo chí và mạng xã hội được nhìn nhận như hai thực thể “đối đầu” trong việc cạnh tranh công chúng. Tuy nhiên, nhận thức này đang thay đổi. Thay vì cạnh tranh, hai nền tảng này đang có xu hướng bổ trợ, cùng tồn tại trong hệ sinh thái thông tin.

Nhiều cơ quan báo chí hiện nay còn sử dụng mạng xã hội như một nguồn “tín hiệu” ban đầu - nơi xuất hiện các vấn đề, hiện tượng xã hội cần được làm rõ. Bằng nghiệp vụ điều tra, xác minh, báo chí sẽ mang đến cái nhìn toàn diện, khách quan, từ đó trả lại sự thật cho công chúng.

Các bạn trẻ tham quan trưng bày Báo Tuổi trẻ Thủ đô tại sự kiện Hội Báo toàn quốc 2024

Báo chí và mạng xã hội có thể khác nhau về cơ chế vận hành, mục tiêu và giá trị cốt lõi, nhưng trong xã hội hiện đại, cả hai đều góp phần định hình nhận thức cộng đồng. Khi biết tận dụng lợi thế của nhau, tốc độ từ mạng xã hội, tính chính xác từ báo chí thì sự hợp tác này sẽ tạo ra một không gian thông tin lành mạnh, hiệu quả và hướng đến sự thật.

Báo chí cần sự hỗ trợ lan tỏa từ mạng xã hội và mạng xã hội cần sự kiểm chứng từ báo chí. Đó là mối quan hệ tương hỗ, một mắt xích quan trọng trong thời đại số.

Nói như vậy để thấy, báo chí và mạng xã hội không loại trừ lẫn nhau, mà đang tồn tại song song. Nhưng trong cuộc đua này, báo chí giữ vững vai trò làm “người gác cổng thông tin”, bảo đảm tính chính xác, khách quan và vì lợi ích cộng đồng. Chính điều đó tạo nên giá trị bền vững và không thể thay thế của báo chí trong xã hội hiện đại.

Công chúng cần thông tin tốc độ, nhưng hơn hết là cần sự thật. Và báo chí, với sứ mệnh cao cả của mình vẫn là nơi đáng tin cậy để họ tìm đến.