Cân bằng giữa phát triển kinh tế số và quyền lợi người tiêu dùng

Luật Thương mại điện tử (TMĐT) với bố cục gồm 7 Chương, 48 Điều cùng các cơ chế, chính sách nhằm tạo khuôn khổ pháp lý đồng bộ để phát triển kinh tế số và bảo vệ người tiêu dùng.

Việc xây dựng và ban hành Luật TMĐT được cho là bước tiến quan trọng trong thể chế hóa chủ trương chuyển đổi số quốc gia, là một đòn bẩy mạnh mẽ cho nền kinh tế số cho cả nước nhất là khi TMĐT đang phát triển mạnh mẽ, tăng 20-25%/năm, chiếm 10% bán lẻ.

Quang cảnh thảo luận tổ của Đoàn ĐBQH TP Hà Nội

Luật TMĐT mở rộng phạm vi điều chỉnh đối với tất cả các chủ thể tham gia vào nền tảng số, từ các doanh nghiệp lớn đến các cá nhân kinh doanh qua livestream và mạng xã hội.

Một trong những điểm nổi bật của dự thảo luật là sự minh bạch hóa các hoạt động của nền tảng TMĐT, đặc biệt là các chủ sàn, với yêu cầu kiểm tra chất lượng sản phẩm, lưu trữ giao dịch và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Điều này không chỉ giúp tạo ra môi trường giao dịch an toàn, minh bạch mà còn nâng cao niềm tin của người tiêu dùng vào nền tảng số, từ đó kích thích sự phát triển của TMĐT.

Bên cạnh những điểm tích cực, một số quy định cũng nhận nhiều ý kiến đề nghị, cân nhắc tránh tạo rào cản với doanh nghiệp nhỏ và vừa đồng thời bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người tiêu dùng.

Liên đới trách nhiệm bồi thường là quy định "đột phá" nhưng chứa đựng rủi ro

Đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà đề nghị cơ quan soạn thảo xem xét, chỉnh lý ba nhóm vấn đề quan trọng về pháp lý và kỹ thuật lập pháp.

Theo đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà, Điểm k khoản 6 Điều 15 quy định chủ nền tảng TMĐT trung gian có chức năng đặt hàng trực tuyến phải “liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại” trong một số trường hợp là chưa phù hợp. Quy định này có thể làm thay đổi bản chất pháp lý của sàn TMĐT, không thống nhất với nguyên tắc miễn trừ trách nhiệm cho nhà cung cấp dịch vụ trung gian trong Luật Giao dịch điện tử và thông lệ quốc tế.

“Việc bắt sàn TMĐT liên đới chịu trách nhiệm với người bán vi phạm, ngay cả khi sàn không có lỗi, sẽ đặt gánh nặng pháp lý và tài chính khổng lồ lên doanh nghiệp,” đại biểu phân tích và đề nghị chỉ quy định trách nhiệm khi sàn không thực hiện đúng các nghĩa vụ như xác thực, kiểm duyệt, gỡ bỏ nội dung vi phạm, thay vì áp dụng khái niệm “liên đới” chung chung.

ĐBQH Đỗ Đức Hồng Hà

Đề cập Điểm a khoản 3 Điều 20, quy định yêu cầu chủ nền tảng “ngăn chặn, dừng phát trực tuyến theo thời gian thực” khi có nội dung vi phạm pháp luật hoặc trái thuần phong mỹ tục, đại biểu cho rằng đây là quy định quá cao và thiếu tính khả thi.

Theo đại biểu, yêu cầu giám sát hàng nghìn luồng livestream cùng lúc đòi hỏi hệ thống trí tuệ nhân tạo cực kỳ phức tạp, vượt khả năng của phần lớn doanh nghiệp nhỏ và vừa. Bên cạnh đó, các khái niệm như “trái đạo đức xã hội” hay “thuần phong mỹ tục” mang tính định tính, dễ dẫn đến lạm quyền hoặc kiểm duyệt tùy tiện.

Đại biểu đề xuất chuyển sang cơ chế hậu kiểm nhanh, yêu cầu nền tảng tiếp nhận phản ánh và xử lý trong thời hạn hợp lý (ví dụ 24 giờ kể từ khi nhận được thông báo vi phạm), đồng thời loại bỏ các khái niệm không có tiêu chí pháp lý rõ ràng.

Đối với Điểm b khoản 1 Điều 26, quy định nền tảng TMĐT có chức năng đặt hàng trực tuyến phải thành lập pháp nhân tại Việt Nam, đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà cho rằng đây là quy định cứng rắn, cần xem xét kỹ lưỡng. Yêu cầu này có thể không phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (CPTPP, EVFTA, WTO), vốn chỉ yêu cầu có đại diện pháp lý hoặc văn phòng đại diện, không bắt buộc thành lập pháp nhân.

Đồng thời, nội dung này mâu thuẫn với khoản 2 Điều 26, khi lại cho phép chỉ định pháp nhân đại diện và ký quỹ trong một số trường hợp. Đại biểu đề nghị làm rõ mối quan hệ giữa hai khoản và cân nhắc giải pháp linh hoạt hơn - áp dụng cơ chế đại diện pháp lý và ký quỹ chung cho tất cả các đối tượng, thay vì bắt buộc thành lập pháp nhân.

“Ba nhóm vấn đề trên nếu được chỉnh sửa phù hợp sẽ giúp dự thảo Luật TMĐT bảo đảm tính thống nhất, minh bạch và khả thi hơn, góp phần thúc đẩy môi trường kinh doanh số phát triển lành mạnh, bền vững,” đại biểu Đỗ Đức Hồng Hà nhấn mạnh.

Thiết lập cơ chế kết nối và chia sẻ dữ liệu

Đại biểu Nguyễn Thị Lan thì đánh giá dự thảo Luật TMĐT đã có nhiều bước tiến quan trọng, mở rộng phạm vi điều chỉnh sang mạng xã hội, livestream bán hàng và nền tảng tích hợp đa dịch vụ, đồng thời chú trọng đến các vấn đề cốt lõi như TMĐT xanh, bảo vệ người tiêu dùng và an ninh mạng.

ĐBQH Nguyễn Thị Lan

Để góp phần hoàn thiện dự thảo luật, đại biểu tập trung phân tích và đề xuất ba nhóm vấn đề chính: Tăng cường vai trò quản lý Nhà nước, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, và củng cố cơ chế bảo vệ người tiêu dùng, kiểm soát hàng giả trên môi trường số.

Cho rằng sự thiếu hụt nguồn nhân lực có chuyên môn về công nghệ, phân tích dữ liệu, logistics thông minh cho TMĐT là một thách thức lớn, đại biểu Nguyễn Thị Lan kiến nghị: Luật cần có các chính sách ưu đãi cụ thể cho các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực TMĐT chất lượng cao; cần khuyến khích hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với các doanh nghiệp TMĐT lớn để xây dựng chương trình đào tạo bám sát nhu cầu thực tế; xem xét các hình thức hỗ trợ như miễn giảm thuế cho các tổ chức, doanh nghiệp đầu tư vào đào tạo chuyên sâu về TMĐT, AI, và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) ứng dụng trong lĩnh vực này.

Bên cạnh đó, cần làm rõ hơn trách nhiệm của từng bộ, ngành, và địa phương trong việc quản lý, giám sát các hoạt động TMĐT trên phạm vi cả nước; có quy định cụ thể, chi tiết về cơ chế phối hợp giữa Bộ Công thương (cơ quan quản lý chính) với các bộ ngành liên quan như Bộ Thông tin và Truyền thông (quản lý nội dung và nền tảng số), Bộ Công an (an ninh mạng, dữ liệu cá nhân), và các cơ quan thuế, hải quan. Việc này nhằm đảm bảo sự thống nhất, đồng bộ và tránh chồng chéo, tạo ra kẽ hở pháp lý.

Trước thực trạng bán hàng giả, gian lận và vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trên sàn TMĐT vẫn còn cao, gây mất niềm tin của người tiêu dùng, đại biểu Nguyễn Thị Lan đề nghị bổ sung quy định chủ sở hữu nền tảng TMĐT có trách nhiệm xác thực danh tính của người bán hàng bằng định danh điện tử để giúp kiểm soát chặt chẽ hành vi người bán, tạo cơ sở để truy vết và xử lý các hành vi gian lận một cách hiệu quả. Đây là xu hướng phù hợp với thông lệ quốc tế như Liên minh châu Âu (EU) và các nước tiên tiến, nơi nền tảng phải xác định danh tính người bán và chịu trách nhiệm khi vi phạm xảy ra.

Đại biểu cũng đề xuất một cơ chế mang tính tự động hóa cao. Đó là quy định nền tảng TMĐT phải có cơ chế khiếu nại và hoàn tiền tự động.

Cơ chế này đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng khi giao dịch bị hủy, hàng hóa không đúng mô tả hoặc có dấu hiệu gian lận. Việc tự động hóa sẽ giảm bớt thủ tục hành chính, giúp người mua nhận lại tiền nhanh chóng và trừng phạt kịp thời các hành vi gian lận, góp phần bảo vệ người tiêu dùng, hướng tới xây dựng một hành lang pháp lý TMĐT Việt Nam minh bạch, hiện đại và an toàn, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế số quốc gia.

*Theo Chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Dự thảo Luật Thương mại điện tử sẽ được Quốc hội tiếp tục thảo luận, xem xét thông qua ngay trong Kỳ họp này.

Hạnh Nguyên