Danh nhân Phan Huy Ích - "nhân kiệt" sinh nơi "địa linh"

Địa linh và nhân kiệt

Về mặt địa lý - lịch sử, ông Đàm Công Lợi - Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Quốc Oai (Hà Nội) chia sẻ: Nằm trong vùng chuyển tiếp giữa miền núi và đồng bằng, tạo hóa đã ban tặng cho Quốc Oai cảnh đẹp hùng vĩ, thế núi, thế sông duyên dáng như bức tranh thủy mặc. Hiếm thấy nơi nào giữa vùng đồng bằng lại có hệ thống núi đá vôi nổi lên giữa cánh đồng lúa bát ngát tựa như những hòn đảo nhấp nhô trên biển cả. Đặc biệt là dãy núi đá Sài Sơn - Phượng Cách - Hoàng Xá uốn lượn, tạo nên địa thế phong thủy đặc biệt cho vùng đất Quốc Oai.

Chính vì vậy, cách nay gần 200 năm nhà bác học Phan Huy Chú con trai của cụ Phan Huy Ích đã viết về quê hương Sài Sơn trong tác phẩm “Lịch triều hiến chương loại chí” như sau: “Quốc Oai đúng là nơi vui vẻ ở phía Tây. Khu vực này có hình thế núi sông, có khí thế hùng hậu”.

Một phần nhờ có "địa linh", Quốc Oai trở thành vùng đất sản sinh nhiều “nhân kiệt”. Trải dài qua chặng đường lịch sử của dân tộc, mảnh đất Quốc Oai đã sinh ra những danh nhân kiệt xuất, những nhà khoa học, nhà chính trị lỗi lạc; Đồng thời cũng là nơi nuôi dưỡng, an cư, tạo nghiệp của nhiều danh nhân văn hóa, nhà khoa học, nhà chính trị kiệt xuất của đất nước. Có thể kể một số danh nhân tiêu biểu như: Lưỡng Quốc Trạng nguyên Nguyễn Trực (xã Nghĩa Hương), Hoàng Giáp Tiến sĩ khai khoa phủ Quốc Phan Hoan (xã Sài Sơn); Tiến sĩ Kiều Phú (xã Liệp Tuyết), Tiến sĩ Vương Khắc Mại (xã Đồng Quang), Hoàng giáp Tiến sĩ Nguyễn Địch Tâm (thị trấn Quốc Oai), Tiến sĩ Đỗ Văn Hiệu (xã Cấn Hữu)...

Từ thế kỷ XVIII, mến mộ địa thế tươi đẹp của đất Sài Sơn, cụ Phan Huy Cận đưa con cháu định cư tại vùng đất này, từ đó hình thành một nhánh Phan Huy đất Sài Sơn, tiếp nối truyền thống của tổ tiên dòng họ Phan Huy ở xứ Nghệ xưa

Đặc biệt là dòng văn học Phan Huy ở Sài Sơn nức tiếng xứ Đoài với các nhà khoa bảng, nhà chính trị, nhà ngoại giao, nhà thơ, nhà văn hóa nổi tiếng như: Phan Huy Cận, Phan Huy Ích, Phan Huy Ôn, Phan Huy Sảng, Phan Huy Quýnh, Phan Huy Thực, Phan Huy Chú, Phan Huy Vịnh, Phan Huy Dũng.

Trong đó, tiêu biểu là Tiến sĩ Phan Huy Ích, Thượng thư bộ Lễ, nhà chính trị, nhà ngoại giao vĩ đại, đã có nhiều cống hiến quan trọng về đường lối ngoại giao cho ba triều đại từ nhà Lê, nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn. Ông còn là nhà thơ, nhà văn lớn có nhiều đóng góp quan trọng bậc nhất cho dòng văn Phan Huy nói riêng và văn học dân tộc Việt Nam nói chung; Với nhiều tác phẩm phong phú, nhiều thể loại trong các tác phẩm tiêu biểu như: “Dụ am thi văn tập”, “Dụ am ngâm lục”, “Dụ am văn tập”, “Cúc đường bách vịnh”, Yên đài thu vịnh”, “Tinh sà kỷ hành”…

Truyền thống khoa bảng không ngừng thăng hoa

Nói rõ hơn về đóng góp của danh nhân Phan Huy Ích, PGS.TS Nguyễn Tuấn Cường, Viện trưởng Viện nghiên cứu Hán Nôm cung cấp: Dòng họ Phan Huy có nguồn gốc ở làng Thu Hoạch, huyện Thiên Lộc, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay thuộc xã Thạch Châu, huyện Lộc Hà, tỉnh Hà Tĩnh). Đến đời thứ 7, ông Phan Huy Cận (1722- 1789) thi đỗ Đệ tam giáp Đồng Tiến sĩ xuất thân năm 1754. Ông từng giữ các chức quan: Đặc tiến Kim tử Vinh lộc Đại phu, Bồi tụng Nhập Thị Kim Diên kiêm Nhập thị Bồi tụng, Quốc sử Tổng tài, Lễ bộ Tả Thị lang. Sau đó, ông quyết định chuyển cư sang xã Thụy Khuê, huyện Yên Sơn, phủ Quốc Oai (nay thuộc xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội), từ đó hình thành một nhánh Phan Huy đất Sài Sơn, tiếp nối truyền thống của tổ tiên dòng họ Phan Huy ở xứ Nghệ xưa.

Đồng chí Đàm Công Lợi, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Quốc Oai nói về vùng đất Quốc Oai và danh nhân Phan Huy Ích

Sau khi định cư trên vùng đất mới, các thế hệ tiếp theo đã kế thừa và phát huy truyền thống của dòng họ, đóng góp nhiều bậc hiền tài cho đất nước trong nhiều lĩnh vực như văn chương, lịch sử, ngoại giao, văn hoá, giáo dục. Có thể kể tên một số danh nhân tiếp theo của dòng họ Phan Huy đất Sài Sơn như danh nhân Phan Huy Ích (1751-1822), Phan Huy Ôn (1755-1786), Phan Huy Sảng (1764-1811), Phan Huy Quýnh (1775-1844), Phan Huy Thực (1778-1844), Phan Huy Chú (1782-1840), Phan Huy Vịnh (1800-1876), Phan Huy Dũng (1842-1912), cũng như nhiều nhân vật khác đóng góp cho lịch sử văn hóa Việt Nam thời hiện đại và đương đại.

Nối tiếp dòng mạch khoa bảng mà danh nhân Phan Huy Ích khai mở, dòng họ Phan Huy còn có rất nhiều nhà chính trị, ngoại giao nổi tiếng; Những giáo sư, tiến sĩ, nhà khoa học được vinh danh qua các thời kỳ. Dù hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau nhưng tựu trung lại thì đời nào, thế hệ nào dòng họ Phan Huy cũng vẫn luôn phát huy truyền thống khoa bảng, tinh thần hiếu học góp sức cùng chung tay xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu mạnh.

Bức thư pháp bài thơ của danh nhân Phan Huy Ích đang được lưu truyền tại Hàn Quốc được Hiệp hội kinh tế - văn hóa Hàn Việt trao tặng dòng họ Phan Huy

Bên cạnh sự kế thừa, phát huy truyền thống hiếu học của dòng họ Phan Huy, trong thời đại Hồ Chí Minh, mảnh đất Quốc Oai cũng sản sinh nhiều nhân vật quan trọng, giữ những chức vụ quan trọng của Đảng, Nhà nước như: Đồng chí Phan Trọng Tuệ, Bí thư Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Sơn Tây, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng khóa III, IV, Phó Thủ tướng Chính phủ; Đồng chí Nguyễn Thái Ninh, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng khóa VII, Trưởng ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương); Đồng chí Doãn Kế Thiện, nguyên Ủy viên Trung ương MTTQ Việt Nam, nguyên Chủ tịch MTTQ Việt Nam thành phố Hà Nội; Đồng chí Trung tướng Phan Thu, Anh hùng LLVT Nhân dân, nguyên Thứ trưởng Bộ Quốc phòng…

Ông Đàm Công Lợi - Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Quốc Oai, nhấn mạnh: Huyện luôn trân trọng, tự hào về những giá trị, truyền thống lịch sử văn hóa quý báu tốt đẹp của quê hương; Quan tâm, chăm lo gìn giữ, bảo tồn và phát huy tối đa các giá trị truyền thống. Trong những năm qua, Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Quốc Oai luôn quan tâm chỉ đạo thực hiện tốt công tác giáo dục truyền thống quê hương, gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị các di sản lịch sử, kiến trúc, văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn nhằm giữ truyền thống hiếu học và khoa bảng của mảnh đất "địa linh" tiếp tục phát huy rạng rỡ.