Động lực nào thúc đẩy kinh tế tăng trưởng cuối năm?

Phát biểu tại diễn đàn, GS.TS Hoàng Văn Cường, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, Ủy viên Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội cho rằng giai đoạn hiện nay là “chạy nước rút” để đạt mục tiêu tăng trưởng, đồng thời vẫn phải bảo đảm những định hướng lâu dài cho nền kinh tế.

Mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm nay, tiến tới duy trì mức hai con số trong những năm tiếp theo là con đường tất yếu nếu Việt Nam muốn trở thành nước có thu nhập cao và vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy mọi quốc gia đều phải trải qua giai đoạn tăng trưởng cao, tiệm cận hai con số trong thời gian dài, và chúng ta cũng không ngoại lệ.

Tăng trưởng và lạm phát giống như “hai anh em sinh đôi”. Không thể kỳ vọng một nền kinh tế tăng trưởng mạnh mà lạm phát bằng 0. Vấn đề nằm ở việc kiểm soát lạm phát ở mức hợp lý. Trong 8 tháng năm 2025, lạm phát ở mức 3,2%, dự báo cả năm sẽ dưới 5%. Tuy nhiên, nguy cơ vẫn tiềm ẩn khi cung tiền tăng mạnh, tín dụng 8 tháng cao gấp 1,4 lần so với cùng kỳ, trong khi vòng quay tiền chỉ đạt 0,6%.

Điều đó đặt ra câu hỏi dòng tiền đang chảy đi đâu? Nếu không đi vào sản xuất, nguy cơ bùng nổ lạm phát hoặc hình thành những “cục máu đông” trong nền kinh tế là có thật.

GS.TS Hoàng Văn Cường đóng góp ý kiến tại diễn đàn (Ảnh: Hoàng Triều)

Một điểm cần đặc biệt lưu ý là mối quan hệ giữa lạm phát và tỉ giá. Muốn đạt tăng trưởng cao, chúng ta phải giữ lãi suất thấp để khuyến khích đầu tư, nhưng điều này lại tạo áp lực lên tỉ giá.

Thời gian qua, biến động tỉ giá đã bộc lộ rõ sự đánh đổi này. Việc Fed cắt giảm lãi suất 0,25 điểm khiến đồng USD hạ giá, tỉ giá tạm ổn định hơn. Ngân hàng Nhà nước đã dùng biện pháp bán ngoại tệ kỳ hạn và có hiệu quả, cần tiếp tục phát huy các công cụ kỹ thuật như vậy.

GS.TS Hoàng Văn Cường lo ngại dòng tiền chảy vào phân khúc bất động sản cao cấp. Giá nhà đất tăng mạnh trong khi vốn tín dụng cho nhà ở xã hội, nhà giá rẻ vẫn hạn chế - đây là tín hiệu cảnh báo rằng cung tiền có thể đang tập trung sai chỗ. GS.TS Hoàng Văn Cường cho rằng cần kiểm soát chặt dòng tiền vào phân khúc này để tránh bất ổn.

Với thị trường chứng khoán, chỉ số tăng 30% nhưng hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp chưa cải thiện tương xứng, chứng tỏ dòng tiền đổ vào mạnh. Cho vay ký quỹ (margin) chưa quá lớn nhưng nếu không cẩn trọng, nguy cơ bong bóng vẫn xuất hiện. Giải pháp là phải tăng nguồn cung cổ phiếu, đẩy mạnh cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước ở các lĩnh vực không cần nắm giữ, vừa cân bằng cung cầu, vừa tạo thêm nguồn thu ngân sách.

Một khía cạnh khác là lạm phát kỳ vọng. Khi doanh nghiệp và nhà cung cấp dự đoán chi phí tăng, họ có xu hướng nâng giá bán sớm, tạo áp lực lên thị trường. Muốn phá vỡ “rào cản kỳ vọng” này, chúng ta cần chính sách hỗ trợ cụ thể. Ví dụ, nếu muốn khuyến khích sử dụng xăng sinh học thay thế xăng khoáng, cần có ưu đãi thuế phù hợp để giảm giá, từ đó khuyến khích tiêu dùng.

Theo GS.TS Hoàng Văn Cường, chính sách tài khóa và tiền tệ phải phối hợp linh hoạt, chủ động, giảm thiểu tác động từ biến động bên ngoài. Triển vọng tăng trưởng 8% năm nay là khả thi. Nợ công hiện khoảng 34% GDP, vẫn ở mức an toàn. Lạm phát cũng không quá đáng lo nếu chúng ta kiểm soát tốt dòng tiền và giá cả.

Dù đồng USD đã yếu hơn nhờ Fed hạ lãi suất, áp lực vẫn còn do nhu cầu nhập khẩu tăng vào cuối năm để phục vụ mùa mua sắm, trong khi xuất khẩu sang Mỹ có nguy cơ giảm do chính sách thuế đối ứng. Vì vậy, tôi cho rằng ổn định tỉ giá linh hoạt chính là nhiệm vụ trọng tâm trong điều hành kinh tế vĩ mô từ nay đến cuối năm.

Trong khi đó, TS Trần Du Lịch ủng hộ quyết tâm của Chính phủ trong việc đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm nay từ 8,3 - 8,5% như Quốc hội đã nêu để phấn đấu. Tuy nhiên, cách tiếp cận của tôi là nhìn mục tiêu cao này như một bước đệm, nhằm tạo đà cho những năm sau và quan trọng hơn là xây dựng nền tảng để trong vòng 10 năm tới, kinh tế Việt Nam có thể duy trì tăng trưởng ổn định ở mức hai con số.

Nếu không đạt được mức đó nhưng giữ được tốc độ tăng trưởng GDP bình quân khoảng 7,2% trong 10 năm tới thì đó cũng là kết quả hợp lý và bền vững.

Trong bối cảnh hiện nay, điều quan trọng nhất là phải tạo dựng niềm tin cho thị trường và cho doanh nghiệp. Như Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh, muốn khơi thông dòng chảy của nền kinh tế thì phải tháo gỡ điểm nghẽn thể chế - “gỡ điểm nghẽn của nghẽn”.

Dù đã có hàng loạt nghị quyết quan trọng nhưng để đi vào cuộc sống thì cần quyết tâm chính trị rất cao, chẳng hạn như triển khai thành công mô hình chính quyền hai cấp. Các nghị quyết như Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân hay Nghị quyết 57 về khoa học và công nghệ, chỉ thực sự có giá trị khi được thực thi hiệu quả, tạo ra chuyển biến cụ thể.

TS Trần Du Lịch cho rằng việc Chính phủ đôn đốc các dự án hạ tầng giao thông có ý nghĩa then chốt, bởi hạ tầng không chỉ giảm chi phí logistics mà còn nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp, tạo nền tảng cho phát triển lâu dài.

TS Trần Du Lịch phát biểu tại diễn đàn (Ảnh: Hoàng Triều)

Đối với câu chuyện kiểm soát lạm phát, TS Trần Du Lịch nhận thấy nhiệm vụ hàng đầu là phải duy trì ổn định vĩ mô, giữ vững giá trị đồng tiền và củng cố niềm tin xã hội. Việt Nam đã thành công khi loại vàng khỏi vai trò phương tiện thanh toán, không để nó tác động trực tiếp đến kinh tế vĩ mô.

Tuy nhiên, giá vàng tăng nhanh gần đây vẫn gây ảnh hưởng về tâm lý, kéo theo lạm phát kỳ vọng. Chính lạm phát kỳ vọng mới là nguy hiểm, bởi nó tác động đến hành vi ứng xử của người dân và doanh nghiệp, khiến thị trường trở nên bất ổn.

Nếu nhìn vào ba trụ cột tăng trưởng của nền kinh tế - tiêu dùng, đầu tư công và xuất khẩu, TS Trần Du Lịch cho rằng đầu tư công đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Giải ngân mạnh trong Quý IV không chỉ kích thích tổng cầu mà còn thể hiện ngay hiệu quả trên nền kinh tế.

Vì vậy, cần ưu tiên sử dụng nguồn lực trong nước như sắt thép, đá, vật liệu xây dựng nội địa, vừa thúc đẩy tăng trưởng vừa hỗ trợ ngành sản xuất trong nước. Tất nhiên, song song với đó, phải giải quyết các điểm nghẽn về đền bù giải tỏa và chất lượng dự án.

Theo TS Trần Du Lịch, một trong những lãng phí lớn trong đầu tư công chính là thời gian. Các dự án hạ tầng, đặc biệt là giao thông, thường bị kéo dài quá mức. Với những dự án đủ điều kiện, hoàn toàn có thể triển khai làm “3 ca, 4 kíp” để rút ngắn tiến độ. Cách làm này không chỉ tiết kiệm thời gian mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa nhanh cho nền kinh tế.

Chia sẻ tại diễn đàn, bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, xuất khẩu thủy sản trong 8 tháng năm 2025 đạt 7,3 tỉ USD, tăng 17% so với cùng kỳ năm ngoái. Con số này thể hiện nỗ lực rất lớn của doanh nghiệp cũng như sự đồng hành từ phía Chính phủ. Với đà hiện nay, dự kiến cả năm ngành Thủy sản sẽ về đích 10 tỉ USD, tăng khoảng 10% so với năm trước.

Năm nay có một thay đổi đáng chú ý xuất khẩu sang Mỹ đã rơi xuống vị trí số 2, nhường chỗ cho Trung Quốc. Riêng với thị trường Mỹ, ngoài việc chịu các mức thuế đối ứng như nhiều ngành khác, ngành thủy sản còn gặp thêm rào cản từ quy định mới đối với hải sản khai thác.

Điều này đồng nghĩa từ ngày 1/1/2026, các mặt hàng chủ lực như ghẹ, cá ngừ, cá thu sẽ không thể xuất khẩu sang Mỹ. Đồng thời, thuế chống bán phá giá với tôm hiện đã vượt mức 55%, khiến nguy cơ mất thị trường này là rất rõ ràng.

"Thị trường Châu Âu thì tiếp tục là gánh nặng với “thẻ vàng” đã kéo dài suốt 8 năm qua và đến nay chúng tôi vẫn chưa biết bao giờ mới có thể gỡ bỏ. Ngược lại, một tín hiệu tích cực đến từ những thị trường ngách như Nam Mỹ, Trung Đông hay Châu Á. Đây là những thị trường giàu tiềm năng nhưng vẫn chưa được đầu tư đúng mức", Bà Tô Thị Tường Lan nói.

Bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP)

Một điểm sáng của ngành chính là sự gia tăng mạnh mẽ của sản phẩm giá trị gia tăng (GTGT). Việt Nam hiện đứng thứ ba toàn cầu về sản xuất hàng thủy sản GTGT, và định hướng rõ ràng là trở thành công xưởng chế biến các sản phẩm này cho thế giới. Đây là hướng đi giúp tăng lợi nhuận, đồng thời tránh phải cạnh tranh trực diện về giá với những đối thủ lớn.

Bên cạnh đó, phát triển bền vững đã không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành yêu cầu cụ thể đối với từng ngành hàng. Lấy ví dụ từ Châu Âu, họ đã ban hành quy định về carbon thông minh, đồng thời yêu cầu trong nuôi thủy sản phải có đầy đủ toa thuốc thú y. Doanh nghiệp Việt Nam phải chủ động thích ứng, không thể chờ đến lúc bị động đối phó.

Đối với thị trường nội địa, với quy mô 100 triệu dân, sự phát triển mạnh của ngành ăn uống (F&B), chi tiêu ngày càng cao và thói quen tiêu dùng của giới trẻ đang thay đổi, đây là một mảnh đất đầy tiềm năng. Tuy nhiên, khai thác thị trường nội địa lại không dễ dàng. Người tiêu dùng vẫn còn nhạy cảm về giá, ý thức an toàn thực phẩm chưa cao, trong khi mạng lưới phân phối nội địa rất khác với xuất khẩu. Dù vậy, các doanh nghiệp thủy sản vẫn kiên trì.

"Tôi đặc biệt ghi nhận điểm sáng tại TP Hồ Chí Minh dù không phải vùng nguyên liệu nhưng các doanh nghiệp thủy sản ở đây đã tích cực đầu tư vào thị trường trong nước và đang từng bước gia tăng thị phần", bà Tô Thị Tường Lan nêu ý kiến.

Theo bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công thương), đối với hoạt động xuất nhập khẩu - một trong những trụ cột của tăng trưởng kinh tế 9 tháng đầu năm 2025 ghi nhận kết quả tích cực, với kim ngạch xuất khẩu tăng trên 15%. Động lực này phần nào đến từ việc doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường Mỹ trong những tháng trước.

Dù cuối tháng 8 và tháng 9 có sự chững lại ở một số mặt hàng nhưng mức tăng trưởng 15% đã vượt xa chỉ tiêu 12%. Bà tin tưởng rằng nếu không có cú sốc lớn nào từ thị trường, mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu sẽ đạt được, đóng góp quan trọng cho tăng trưởng chung của nền kinh tế.

Để thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu bền vững, cần có giải pháp đồng bộ từ cả ba trụ cột: Phía cung, phía cầu và các khâu tổ chức xuất khẩu. Trong đó, ngoại giao kinh tế tiếp tục giữ vai trò then chốt.

Thời gian qua, Bộ Ngoại giao và Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ, thúc đẩy các thỏa thuận và kết nối doanh nghiệp với nhiều thị trường tiềm năng, kịp thời tháo gỡ khó khăn cho thương mại.

Bà Nguyễn Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục Xuất Nhập khẩu (Bộ Công thương) (Ảnh: Hoàng Triều)

Một hướng đi quan trọng khác là đa dạng hóa thị trường. Các hiệp định thương mại tự do mới đang được triển khai theo định hướng đa dạng hóa, hướng đến những khu vực nhiều tiềm năng như Trung Đông, khối vùng Vịnh.

Tuy nhiên, bài toán quy tắc xuất xứ vẫn là điểm nghẽn lớn. Chẳng hạn, trong CPTPP, quy tắc “từ sợi trở đi” đối với dệt may đang tạo khó khăn do Việt Nam chưa chủ động được nguồn nguyên liệu. Chúng tôi kỳ vọng rằng trong các cuộc đàm phán ASEAN - Canada sắp tới, quy tắc xuất xứ sẽ được nới lỏng hơn hoặc có cơ chế cộng gộp, giúp doanh nghiệp tận dụng nguồn nguyên liệu đa dạng để đáp ứng yêu cầu.

Riêng với thị trường Mỹ, Bộ Công thương vẫn đang chủ trì các đàm phán cấp kỹ thuật, đặc biệt liên quan đến vấn đề trung chuyển. Hiện nay, dù có thông tin về mức thuế đối ứng 20% - 40% nhưng phía Mỹ chưa đưa ra bất kỳ định nghĩa hay hướng dẫn nào liên quan đến trung chuyển. Đây là vấn đề cần sớm được làm rõ để doanh nghiệp chủ động xây dựng phương án sản xuất, kinh doanh, tránh rơi vào thế bị động.

Song song đó, cải cách thể chế và tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp tiếp tục là ưu tiên hàng đầu. Các Nghị quyết quan trọng như Nghị quyết 66 và 68 năm 2025 đang được triển khai thực chất. Điểm mới là hiện nay đã có một cổng để tiếp nhận phản ánh vướng mắc pháp lý.

Cơ quan quản lý Nhà nước không còn được phép né tránh bằng lý do “luật quy định” mà phải rà soát toàn diện, từ quy định gây khó khăn cho thực thi, quy định chồng chéo, cho đến khoảng trống pháp lý. Nếu cần sửa đổi, bổ sung ở cấp nghị định hay luật, các bộ ngành phải có lộ trình thực hiện.

Bộ Công Thương, cũng như nhiều bộ khác, đang dự thảo sửa đổi nhiều văn bản để xử lý triệt để các bất cập này. Đây được coi là bước đi thiết thực, tạo động lực quan trọng cho doanh nghiệp.

Một điểm sáng là Việt Nam đang trở thành điểm đến tin cậy trong xu hướng tái cân bằng chuỗi cung ứng toàn cầu. Dù vậy, để tận dụng tốt cơ hội, cần giải quyết những thách thức lớn về chi phí logistics, hạ tầng và nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây là tiền đề then chốt bảo đảm tăng trưởng xuất khẩu bền vững, đồng thời đóng góp vào tăng trưởng kinh tế trong giai đoạn tới.

Hoàng Ngọc